docEdukacja przyrodniczo-techniczna w muzeach polskich i czeskich
download 
Stížnost Transkript
Edukacja przyrodniczo-techniczna w muzeach polskich i czeskich
Edukacja przyrodniczo-techniczna w muzeach polskich i czeskich Konspekty lekcji muzealnych Redakcja Ingrid Paśko Zakład Chemii i Dydaktyki Chemii, Instytut Biologii Uniwersytet Pedagogiczny im. Komisji Edukacji Narodowej Kraków 2009 Nniejsza publikacja powstała w ramach projektu: Edukacja przyrodniczo-techniczna w muzeach polskich i czeskich. Projekt jest współfinansowany przez Ministerstwo Spraw Zagranicznych RP w ramach konkursu Wspieranie rozwoju stosunków polsko – czeskich 2009. Recenzent Martin Bilek Tłumaczenie Katarzyna Turzańska Okładkę projektował Paweł Cieśla Skład Paweł Cieśla Druk Mellow Sp. z o.o., Drukarnia cyfrowa 31-526 Kraków, ul.Kielecka 2 ISBN 978-83-7271-588-3 EDUKACJA PRZYRODNICZO-TECHNICZNA W MUZEACH POLSKICH I CZESKICH – SCENARIUSZE LEKCJI MUZEALNYCH Priorytetowym zadaniem edukacji jest wielostronny rozwój osobowości młodego pokolenia, aktywnej w trzech sferach: poznawania świata, przeżywania wartości i zmieniania świata. Coraz częściej szukamy edukacji, w której dzieci i młodzież znajdą czas na pracę, myślenie, zabawę, czytanie, uprzejmość, marzenia, miłość i radość1. Wszelkie warunki do kształtowania postaw i zaspokajania potrzeb uczniów, przyswajania i gromadzenia wielostronnej, zintegrowanej wiedzy o kraju ojczystym wydaje się spełniać edukacja w muzeach. Istotnymi składnikami edukacji rozumianej jako proces chronienia, zachowywania tradycji, sposób utrzymywania dziedzictwa są swoistość, oryginalność, specyfika narodowa, regionalna i lokalna. Podstawowymi wartościami tej edukacji są duża i mała Ojczyzna2. W związku z ideą regionalizmu polskie muzea mają obecnie ważne do spełnienia zadanie. Edukację zdaniem J. Woźniakowskiego trzeba zaczynać od własnych korzeni, od poznania własnego regionu i zrozumienia na tym przykładzie powiązań między naturą a kulturą, klimatem a architekturą, rodzajem gleb a gospodarką3. Chcąc odpowiedzieć na pytanie jaką wartość w procesie dydaktycznowychowawczym mają muzea, najpierw trzeba wyjaśnić czym one są, jak powstawały i na czym polega ich działalność. Muzeum jest instytucją powołaną do gromadzenia i przechowywania zbiorów z wybranych dziedzin. Zadaniem muzeum jest naukowe opracowywanie zbiorów, konserwacja i wystawiennictwo w celu ich upowszechniania. Nazwa muzeum pochodzi z łacińskiego musaeum, utworzonego z greckiego mouseion - „świątynia muz”. W starożytnej Grecji muzejonem było każde miejsce, w którym czczono muzy4, greckie bóstwa poszczególnych dziedzin nauki i sztuki. To także rodzaj starożytnych ośrodków naukowych, z których najsłynniejsze założone w Aleksandrii przez Ptolemeusza I Sotera – mieściło zbiory przyrodnicze, obserwatorium, bibliotekę5. W okresie renesansu pojawiło się zamiłowanie do tworzenia kolekcji, którymi najczęściej były zbiory królewskie. W dobie oświecenia w związku ze starożytnictwem i rozwojem nauki powstała idea muzeów publicznych. Pierwsze wielkie muzea europejskie powstały w drugiej połowie XVIII wieku: w Anglii British Museum, we 1 2 3 4 5 Denek K. O nowy kształt edukacji, s. 42-43, Wydawnictwo Edukacyjne „Akapit”, Toruń 1998. Denek K. O nowy kształt edukacji, s. 141 Wydawnictwo Edukacyjne „Akapit”, Toruń 1998. Kozieł A. Sesja plenarna konferencji „Muzea dla edukacji”: [w:] Biuletyn Małopolskiego Oddziału Stowarzyszenia Muzealników Polskich, nr 1/1, październik 2002. http://encyklopedia. pwn.pl/haslo.php?-4009242 Popularna Encyklopedia Powszechna, tom 10, s. 354, Oficyna Wydawnicza Fogra, Kraków 1995. 3 Włoszech Galeria Uffizi i Galeria Pitti we Florencji oraz Museo Nazionale w Neapolu. We Francji z królewskich zbiorów Luwru w Paryżu powstało muzeum publiczne. W XIX wieku kolekcjonerstwo dało także początek takim słynnym muzeom europejskim, jak Narodowa Galeria w Londynie, Kunsthistorisches Museum w Wiedniu, Museo del Prado w Madrycie, Drezdeńska Galeria w Dreźnie oraz Ermitaż w Leningradzie6. W Polsce tradycje kolekcjonowania zbiorów sięgają końca XVI wieku, kiedy tworzono tzw. gabinety osobliwości, w których gromadzono eksponaty. Przykładem takiego panoptikum jest Musaeum, otwarte w 1594 roku przy bibliotece Gimnazjum Akademickiego w Toruniu7. Pierwszym muzeum publicznym w Polsce były zbiory Czartoryskich, wystawione w początkach XIX wieku w Puławach w Świątyni Sybilli i Domku Gotyckim. Zbiory Czartoryskich po upadku powstania listopadowego zostały przewiezione do Paryża i przechowane w hotelu Lambert. Do Polski powróciły w 1876 roku i zostały umieszczone w Muzeum Czartoryskich w Krakowie. W 1804 roku otwarto dla zwiedzających Wilanów, gromadzone w pałacu w Wilanowie prywatne zbiory sztuki i starożytności udostępnił społeczeństwu Stanisław Kostka Potocki, inicjując tym istnienie najstarszego polskiego muzeum. W okresie Księstwa Warszawskiego i Królestwa Kongresowego zgromadzono zbiory w Warszawskim Towarzystwie Przyjaciół Nauk i w Uniwersytecie Warszawskim. Muzeum Starożytności we Lwowie utworzył w roku 1855 Eustachy Tyszkiewicz. W 1862 powstało w Warszawie Muzeum Sztuk Pięknych, przemianowane w 1916 roku na Muzeum Narodowe. W latach 1855 – 1880 Włodzimierz Dzieduszycki założył Muzeum Przyrodnicze w Wilnie. Funkcje muzeum pełniło od 1860 Towarzystwo Zachęty Sztuk Pięknych w Warszawie. W Krakowie Muzeum Narodowe utworzono w 1879 roku. Na przełomie XIX i XX wieku (1888 r.) zrodziła się koncepcja założenia muzeum regionalnego – Muzeum Tatrzańskiego w Zakopanem8. Na najstarsze zbiory muzealne gromadzone drogą darów i kupna składają się kolekcje: botaniczna, geologiczna, zoologiczna i etnograficzna9, zbiory dotyczą także historii regionu Tatr i Podhala. Z uwagi na interesującą nas edukację przyrodniczo-techniczną w polskich i czeskich muzeach, spośród 896 polskich muzeów warto przynajmniej wymienić: Muzeum Historyczne miasta Krakowa (1899), którego wystawiennictwo związane jest z historią, kulturą i sztuką Krakowa, ze szczególnym uwzględnieniem krakowskich zwyczajów i tradycji; Muzeum Świętokrzyskie Oddział – Muzeum Lat Szkolnych S. Żeromskiego w Kielcach (1908), w którym wystawiane są zbiory archeologiczne, historyczne, etnograficzne, przyrodnicze oraz malarstwo polskie XVIII-XX wieku; Muzeum Przyrodniczo-Leśne w Białowieży (1919), eksponujące florę i faunę Puszczy Białowieskiej; Państwowe Muzeum Archeologiczne w Warszawie z Oddziałami w Biskupinie i Krzemionkach (1923), którego zbiory obejmują archeologię polską i słowiańską od epoki kamiennej do wczesnego średniowiecza; 6 7 8 9 4 Encyklopedia Powszechna, tom 3, s. 202, PWN, Warszawa 1975; Popularna Encyklopedia Powszechna, tom 10, s. 354 Oficyna Wydawnicza Fogra, Kraków 1995. Wikipedia, wolna encyklopedia Encyklopedia Powszechna, tom 3, s. 202 PWN Warszawa 1975; Wikipedia, wolna encyklopedia http://www.muzeumtatrzanskie.com.pl/?strona,menu,pol,glowna,0,0,1383,histroia_muzeum_ tatrzanskiego w Krakowie Państwowe Zbiory Sztuki na Wawelu Oddział w Pieskowej Skale (1930) ze zbiorami w dziedzinie archeologii oraz historyczne wnętrza z wyposażeniem (arrasy, obrazy, meble), także zbrojownia, skarbiec, orientalia i historia Wawelu; Muzeum Ziemi w Warszawie (1931) gromadzące zbiory w dziedzinie geologii, paleontologii, mineralogii i petrografii; Muzeum w Łańcucie obejmujące zamek z zabytkowymi wnętrzami oraz kolekcją ikon i pojazdów konnych XVIII-XX wieku; Muzeum Górnośląskie w Bytomiu (1945) ze zbiorami archeologicznymi, historycznymi, etnograficznymi, przyrodniczymi; Muzeum Mazurskie w Olsztynie (1945) ze zbiorami historycznymi, etnograficznymi, archeologicznymi i przyrodniczymi; Muzeum Mikołaja Kopernika (1948) we Fromborku ze zbiorami w postaci dokumentów, starodruków, przyrządów astronomicznych oraz w dziedzinie ikonografii; Muzeum Żup Krakowskich w Wieliczce (1950) z udostępnionymi do zwiedzania zbiorami w zakresie historii górnictwa solnego i eksponowanymi rzeźbami w soli; Muzeum Techniki w Warszawie (1955) Oddziały w: Nowej Słupi, Sielpi Wielkiej i Starej Kuźnicy, w których eksponowane zbiory dotyczą historii techniki i nauk ścisłych; Muzeum Poczty i Telekomunikacji we Wrocławiu (1956), którego zbiory związane są z historią poczty i telekomunikacji z cennym zbiorem filatelistycznym; Muzeum włókiennictwa w Łodzi (1960), którego zbiory związane są z historią włókiennictwa w Polsce; Muzeum Rolnictwa w Szreniawie (1964) eksponujące zbiory dotyczące rolnictwa, zwłaszcza Wielkopolski; Muzeum Marii Skłodowskiej-Curie w Warszawie (1967) gromadzące pamiątki i dokumenty z życia naszej, wielkiej uczonej. Lista ta nie wyczerpuje wszystkich muzeów w Polsce, w których można realizować edukację w zakresie przyrody i techniki. Podczas szukania szczegółowych informacji o poszczególnych muzeach coraz częściej trafiamy na liczne propozycje lekcji muzealnych adresowanych do uczniów szkół podstawowych, gimnazjów i szkół średnich. Wiele muzeów obok swej głównej działalności w postaci stałych ekspozycji i wystaw okresowych proponuje oferty edukacyjne dla dzieci i młodzieży w dziedzinie nauki, techniki, kultury i sztuki. Muzea w Polsce wzorując się na funkcjonowaniu instytucji z zachodniej Europy coraz liczniej przyciągają odbiorców, ponieważ często odchodzą od stereotypowych ekspozycji, gdzie obowiązuje zakaz dotykania eksponatów, czy nawet mówienia pełnym głosem. Proponują natomiast wystawy interaktywne, w których wychodzi się poza schematy zamkniętych gablot10. Zwiedzający mogą wtedy uczyć się przez doświadczenie, poczuć moc stwórczą i lepiej zrozumieć przesłanie autora tego typu ekspozycji. Konieczność przekształcania muzeów w miejsca przyjazne dla zwiedzających jest oczywista – przywiązują one dużą wagę do gościnności oraz współpracy ze szkołami11. 10 11 por. Piórkowska A. Muzeum interaktywne, [w:] Nowoczesne zarządzanie muzeum, Współpraca polsko-holenderska w ramach projektu MATRA 1999-2007, Wydawnictwo Krajowy Ośrodek Badań i Dokumentacji Zabytków, Warszawa 2007. por. Maksymowicz A. Sukces muzeum: zadowoleni zwiedzający, usatysfakcjonowani muzealnicy [w:] Nowoczesne zarządzanie muzeum, Współpraca polsko-holenderska w ramach projektu MATRA 19992007, Wydawnictwo Krajowy Ośrodek Badań i Dokumentacji Zabytków, Warszawa 2007. 5 Szeroką ofertę edukacyjną muzeów promowano w dniach 19-21 września 2002 roku podczas konferencji „Muzea dla edukacji”, zorganizowanej przez Stowarzyszenie Muzealników Polskich Oddział Małopolski, Akademię Pedagogiczną im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie – obecnie Uniwersytet Pedagogiczny oraz Małopolskie Centrum Doskonalenia Nauczycieli w Krakowie. Konferencja, której celem było pogłębienie współpracy pomiędzy środowiskiem muzealników i pedagogów, wspólnie odpowiedzialnych za szeroko rozumianą edukację społeczeństwa była skierowana do nauczycieli szkół podstawowych i gimnazjów. W czasie jej obrad prezentowano możliwości i oferty edukacyjne muzeów, a nauczyciele formułowali potrzeby i oczekiwania kierowane do instytucji muzealnych, w zakresie współpracy w działaniach edukacyjnych12. Lekcje, które odbywają się w muzeach służą realizacji zadań dydaktycznych, niemożliwych do wykonania w sposób poglądowy na zajęciach w szkole. Zatem są pewną alternatywą wycieczek szkolnych, których funkcja sprowadza się do bezpośredniego zaznajamiania uczniów z określonymi rzeczami, często w ich naturalnym środowisku, ze zjawiskami i procesami przyrodniczymi, technicznymi, społecznymi i kulturowymi pod kątem wcześniej ustalonych celów pedagogicznych13. Na założeniu Arystotelesa głoszącym, że nihil est in itellectu quin prius fuerit in sensu – nie ma nic w umyśle, czego by przedtem w zmysłach nie było, co oznacza, iż wszelkie nasze poznanie zawdzięczamy zmysłom14, oparta jest poglądowość w nauczaniu. Zasada poglądowości zwraca uwagę na konieczność bezpośredniego, zmysłowego, poznawania rzeczy, zjawisk, procesów i wydarzeń przy czynnym udziale poznania umysłowego15 lub wskazuje na zetknięcie się z nimi za pomocą środków dydaktycznych (modeli, obrazów, schematów, wykresów, tabel). Rzeczą oczywistą jest, że w muzeum uczeń ma szanse zobaczyć, poczuć, dotknąć więcej takich środków, niż w sali szkolnej, ponieważ zbiory żadnej ze szkół nie mogą równać się ze zbiorami muzealnymi. Bezpośrednie poznanie omawianego aktualnie zjawiska (obserwacja zjawiska fizycznego wywołanego w muzeum np. w Ogrodzie Doświadczeń im. S. Lema w Krakowie), bezpośrednie poznanie omawianego obiektu przyrodniczego lub technicznego ułatwia uczniom zrozumienie i zapamiętanie nowych treści czy utrwalenie wiadomości już nabytych. Bezpośredni kontakt z eksponatami muzealnymi jest o wiele cenniejszy niż prezentacja fotografii czy filmów w sali szkolnej. To właśnie możliwość dotknięcia, czy nawet operowania pewnymi przedmiotami jest okazją do świadomego uczestnictwa w zajęciach, a nie tylko przyjmowania gotowej wiedzy od nauczyciela. Każdy uczeń z pewnością łatwiej zapamięta, a później odtworzy informacje na dowolny temat po wycieczce do muzeum i obejrzeniu eksponatów oraz wysłuchaniu informacji na ich temat, niż po najlepszej prezentacji tych samych treści przez nauczyciela w klasie. Edukacja poprzez muzea otwiera perspektywy poznawania przez uczniów własnego środowiska, kraju w świetle zagadnień gospodarczych, demograficznych, 12 13 14 15 6 Biuletyn Małopolskiego Oddziału Stowarzyszenia Muzealników Polskich, nr 1/1, październik 2002. Kupisiewicz Cz. Dydaktyka ogólna, s. 175 Oficyna Wydawnicza Graf-Punkt, Warszawa 2002. Arystoteles, Dzieła Wszystkie, tom 3, s. 127, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2003. Okoń W. Nowy Słownik Pedagogiczny, s. 215, Wydawnictwo „Żak”, Warszawa 1996. historycznych, kulturowych, przyrodniczych, ekologicznych; umożliwia informowanie ich o obiektach w kategoriach znaczenia, niezwykłości, osobliwości, dawności i nowoczesności; toruje drogę do indywidualnych rozmów, które są pomocne w dogłębnym poznawaniu interesujących faktów, zjawisk, wydarzeń i procesów16. Lekcje w muzeach, jak słusznie stwierdza L. Kudła pomagają nauczycielom w integrowaniu wiedzy w ramach ścieżek międzyprzedmiotowych lub aktywizowania uczniów do samokształcenia i szukania nowych źródeł wiedzy także poza szkołą. Kontakty edukacyjne ucznia z muzeum poszerzają ich zainteresowania i budzą aspiracje życiowe wychowanków. Kontakt ze spuścizną przodków buduje u młodego pokolenia postawy szacunku do przeszłości oraz wzmacnia poczucie więzi i tożsamości regionalnej i narodowej17. Dzięki szerokiej ofercie edukacyjnej muzeów, możliwe jest wyjście poza mury szkolne, poszerzenie horyzontów myślowych uczniów, włączenie ich w życie społeczne. Gdyby proces kształcenia zamknąć wewnątrz szkoły, to rozwijanie kompetencji społecznych uczniów byłoby niemożliwe. Wykorzystanie propozycji edukacyjnych muzeów jest korzystne w nabywaniu zachowań społecznych dzieci i młodzieży, a równocześnie w realizacji treści programowych przedmiotów przyrodniczych, technicznych i innych. Muzea prezentują uczniom różnorodne treści: przyrodnicze, techniczne, etnograficzne, społeczne, zatem edukacja muzealna niesie ze sobą ogromne walory dydaktyczne i wychowawcze na każdym etapie kształcenia. Lekcje muzealne mają specyficzny charakter, a tym samym wymagają od nauczyciela specjalnych kompetencji. W obszarze edukacji muzealnej można wyróżnić proponowane przez W. Strykowskiego trzy grupy kompetencji nauczycielskich: • merytoryczne – dotyczące treści nauczanego przedmiotu; • dydaktyczno-metodyczne – koncentrujące się na warsztacie pracy nauczyciela i ucznia; • wychowawcze – dotyczące sposobów oddziaływania na uczniów18. Podstawę w planowaniu działań dydaktyczno-wychowawczych stanowi wiedza merytoryczna nauczyciela. Rzetelne przygotowanie przedmiotowe gwarantuje wysoką jakość procesu kształcenia przyrodniczego. Do zakresu wiedzy merytorycznej nauczyciela odnoszą się jego kompetencje naukowo-specjalistyczne, będące efektem kształcenia, dokształcania i samokształcenia. Od przygotowania merytorycznego zależy gotowość nauczyciela na to, aby móc odpowiedzieć uczniom na pytania związane z określonym zagadnieniem, czy obiektem muzealnym. Obok przygotowania rzeczowego nauczyciel planując lekcję w muzeum musi dobrze poznać miejsce, które ma służyć do przeprowadzenia zajęć. Pozwoli to na fachową ocenę wartości tego miejsca w kontekście interesujących nas zajęć muzealnych. Dzięki lekcjom w muzeach nauczyciel może realizować treści programowe w sposób o wiele bardziej ciekawy, niż podczas typowych zajęć klasowo-lekcyjnych. Pomimo, iż czas w muzeum jest dokładnie zaplanowany, to zajęcia odbywają się w bardziej swobodnej atmosferze. Ponadto 16 Denek K. O nowy kształt edukacji, s. 164, Wydawnictwo Edukacyjne Akapit, Toruń 1998. Kozieł A. Sesja plenarna konferencji „Muzea dla edukacji”: [w:] Biuletyn Małopolskiego Oddziału Stowarzyszenia Muzealników Polskich, nr 1/1, październik 2002. 18 Strykowski W. Kompetencje nauczyciela szkoły współczesnej, s. 23, Wydawnictwo eMPi2, Poznań 2003. 17 7 podczas lekcji muzealnej nauczyciel jest przeważnie wspomagany przez muzealnika, dzięki czemu uczniowie mają możliwość spotkania z ekspertem w danej dziedzinie, co daje im okazje do uzyskania odpowiedzi na nurtujące ich pytania związane z tematem lekcji. Edukacja w muzeum jest dla uczniów nie tylko ciekawym przeżyciem, ale realizowane są w niej trzy podstawowe cele kształcenia poznawczy, kształcący i wychowawczy. Pierwszy z nich odnosi się do samego poznania ekspozycji muzealnej, związany jest z danym tematem zajęć. Kolejny realizuje się poprzez kształtowanie u uczniów zdolności do wykorzystywania ekspozycji muzealnej jako nowego źródła wiedzy, a przy tym rozwijania dotychczas posiadanej. W zakresie kształtowania postaw istotne jest zwrócenie uwagi na wyrabianie u dzieci i młodzieży właściwego stosunku do kultury, przez co stają się świadomymi i wrażliwymi jej odbiorcami. Trzeba zaznaczyć, że lekcje w muzeum muszą być przez nauczyciela starannie zorganizowane. Ważne jest, aby przy ich planowaniu wziąć pod uwagę wiek uczniów oraz ich możliwości percepcyjne i do nich dobrać rodzaj ekspozycji, jak również charakter prowadzonych zajęć. Ekspozycja muzealna, która ma służyć poznawaniu powinna być dla uczniów ciekawa i interesująca. Przed sprecyzowaniem przebiegu zajęć należy dokładnie sprawdzić jakie eksponaty znajdują się w muzeum i jaką ofertę edukacyjną ono proponuje. Podczas planowania lekcji muzealnych najpierw należy ustalić ogólne cele kształcenia, które wyrażają co ma być efektem końcowym tej edukacji. W następnym etapie trzeba określić cele szczegółowe, nadając im postać operacyjną. Celami operacyjnymi są precyzyjne sposoby wyrażania celów ogólnych w postaci zadań, pytań, problemów i poleceń. Cele operacyjne określają to, co uczniowie potrafią robić po zakończeniu lekcji, a czego jak się zakłada nie umieli wykonać przedtem. Podczas zajęć w muzeum cele szczegółowe mogą się zmienić np. przez wprowadzenie w trakcie ich trwania innowacji, nowych pomysłów uczniów, bądź przewodnika muzealnego. Aby przekonać się czy cele postawione przed zajęciami zostały urzeczywistnione, trzeba wygospodarować czas na sprawdzenie wiedzy uczniów. Wartościowe dla uczniów jest prowadzenie zajęć w grupach oraz wykorzystywanie kart pracy zawierających zagadnienia omawiane na zajęciach muzealnych. Na zakończenie ważne jest podsumowanie zajęć oraz ich ewaluacja. Istotne są również kwestie typowo organizacyjne, takie jak możliwość sporządzania przez uczniów notatek, czy przygotowanie miejsca do przeprowadzenia podsumowania zajęć. Edukacja muzealna stwarza szczególnie dogodną sytuację do kształtowania postaw społeczno-moralnych, ponieważ odsłania u dzieci i młodzieży wiele cech osobowościowych, które mogłyby nie ujawnić się w warunkach klasy szkolnej. Chodzi tu przede wszystkim o wyrabianie postaw patriotycznych, budzenie umiłowania wolności, wyrabianie postaw twórczego zaangażowania, czy wyrabianie postaw humanistycznych, wzajemnej tolerancji i szacunku. Muzea spełniają zatem niezwykle ważną rolę przybliżania uczniów do kultury, a prawie wszystko co charakteryzuje ludzkość, można ująć tym słowem. Poprzez lekcje w muzeach możemy po prostu uczyć młode pokolenie kultury. 8 W XXI wieku muzea mają szanse odegrać istotną rolę w procesie dydaktycznowychowawczym. Współcześnie uczniowie mają dostęp do wielu źródeł informacji,: książki i czasopisma popularno-naukowe, Internet, komputerowe lub telewizyjne programy w zakresie przyrody i techniki. Każdy nauczyciel powinien zadać sobie pytanie, czy tę wiedzę zdobytą z licznych, lecz różnie wartościowych źródeł nie skonfrontować z autentycznym eksponatem muzealnym, który może uzupełnić uczniowskie wiadomości, a czasem nawet wyprzeć te błędne, zdobyte w oparciu o mało naukowe źródła wiedzy. Trzeba podkreślić, że uczniowie posiadają bardzo duży zasób wiedzy, choć często jest on oparty o medialną fikcję, powielającą określone stereotypy myślenia. Zadaniem edukacji muzealnej nie jest zamiana na siłę tego myślenia, lecz ukazanie fachowego, naukowego jej oblicza, niejako podmiana tych wiadomości, swoista korekta. Fenomenem lekcji muzealnych jest to, że nic nie zastąpi przeżyć, które powstają w bezpośrednim kontakcie z muzealnym obiektem. Każdy odbiorca wyniesie z takich zajęć wiele doznań i przeżyć intelektualnych oraz emocjonalnych, zatem edukacja w muzeum nie tylko rozwija pasję poznawczą uczniów, ale także pozwala im spojrzeć na zwiedzanie muzeów z innej perspektywy. Adekwatny dobór eksponatów, miejsca edukacji, charakteru lekcji, a następnie odbiór danej ekspozycji jest bardziej efektywny niż tradycyjna rozmowa z uczniami w warunkach szkolnych, w końcu jest to dalej tylko rozmowa o wyobrażeniu, a nie o konkrecie. Profesor Kazimierz Denek w książce „O nowy kształt edukacji” wyraźnie podkreśla, że edukacji szkolnej przypada istotna rola w gospodarczym, społecznym i kulturalnym rozwoju społeczeństw i procesie ich integracji19. Wskazuje, że w kształceniu w wymiarze Europy chodzi nie tylko o umiejętności współistnienia, ale także o konsekwentne realizowanie zasad demokracji. Ma ono z jednej strony wyrazić swoistość i tożsamość edukacji poszczególnych krajów, z drugiej być uniwersalną w takim zakresie, aby uczestniczyć w przygotowaniu swych absolwentów do rozwiązywania problemów Europy i współtworzyć harmonijną społeczność globalną20. W związku z rozszerzeniem się Unii Europejskiej granice między państwami należącymi do niej zacierają się. W wielu przypadkach najbliższe regiony uczniów przesuwają się poza granice własnego kraju. Dlatego w tworzeniu tej harmonijnej społeczności globalnej ważne jest, aby zgromadzone w muzeach dziedzictwo kulturowe narodów europejskich, a tym bardziej krajów sąsiadujących było obiektem poznania, przeżycia i wartościowania zarówno dla uczniów narodowości czeskiej, jak i polskiej. O wartości edukacji poprzez muzeum świadczą zgromadzone w tym opracowaniu scenariusze skonstruowane przez nauczycieli szkół podstawowych i gimnazjalnych w Polsce i Republice Czeskiej w zakresie edukacji przyrodniczo-technicznej. Ingrid Paśko 19 20 Denek K. O nowy kształt edukacji, s. 62, Wydawnictwo Edukacyjne „Akapit”, Toruń 1998. Denek K. O nowy kształt edukacji, s. 62, Wydawnictwo Edukacyjne „Akapit”, Toruń 1998. 9 Konspekt lekcji muzealnej Nauczyciel prowadzący lekcję: Osoby wspomagające (np. przewodnik muzeum, inni nauczyciele): Miejsce lekcji muzealnej: Czas trwania lekcji: Klasa: Temat: Treści programowe Cele ogólne: (poznawcze, kształcące, wychowawcze) Cele szczegółowe: (przewidywane osiągnięcia uczniów) Metody dydaktyczne: Formy pracy: Środki dydaktyczne: Przebieg zajęć (etapy): Wprowadzenie Rozwinięcie Podsumowanie Ewaluacja zajęć Karty pracy z poleceniami zadań dla uczniów: Przykładowo: obiekt poznania np. eksponat muzealny, obserwacja kontrolowana, wynik obserwacji 10 Skarby Ziemi Anna Banasik Osoby wspomagające: przewodnik muzeum Miejsce lekcji muzealnej: Muzeum Geologii- Akademii Górniczo-Hutniczej, sala lekcyjna Czas trwania zajęć: 60 minut zwiedzanie muzeum, 90 minut lekcja w klasie. Klasa: III klasa szkoły podstawowej, edukacja przyrodnicza. Treści programowe: Bogactwa naturalne Polski; Ochrona środowiska. Cele ogólne: • • • rozbudzanie kontaktu z przyrodą; poznawanie elementarnych faktów przyrodniczych dotyczących własności materii i zjawisk; budzenie zaciekawienia otaczającym środowiskiem człowieka i świata przyrody. Cele szczegółowe: • • • • na podstawie poznanych eksponatów muzealnych uczeń nazywa wybrane skały i minerały; uczeń rozróżnia najważniejsze „skarby” Ziemi; uczeń zna historię powstania, wydobywania i korzyści płynących z ich posiadania; dzieci mają potrzebę ochrony środowiska przyrodniczego. Metody dydaktyczne: oglądowa, doświadczenie przyrodnicze, słowna. Formy pracy: zbiorowa, grupowa, indywidualna. Środki dydaktyczne: • • • sól kamienna, węgiel kamienny, woda, glina, piasek, żelazo; encyklopedie, teksty z różnych książek popularnonaukowych o poszczególnych „skarbach” Ziemi; fiszki z poleceniami dla każdej grupy. Przebieg zajęć: I ETAP Zwiedzanie z przewodnikiem Muzeum Geologii Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie. W muzeum uczniowie mogą zobaczyć eksponowane w korytarzach 11 I i II piętra budynku A-0 w gmachu głównym AGH następujące wystawy: Zjawiska krasowe, Geologia i bogactwa naturalne regionu krakowskiego, Surowce mineralne Polski, Geologia złóż, Paleontologia, Geologia dynamiczna, Geologia regionalna Polski oraz Geologia okolic Krakowa. Poświęcona paleontologii wystawa obejmuje 32 gabloty, w których pokazane są różnego rodzaju skamieliny, skamieniałe przejawy życia, takie jak ślady żerowania robaków, odchody (koprolity), ślady mieszkania, ślady ruchu organizmów dennych (hieroglify organiczne) i tropy gadów. Między gablotami ustawiona jest naturalnej wielkości rekonstrukcja tarbozaura. W muzeum można zobaczyć również gipsowy odlew szkieletu kostnego ichtiozaura oraz szkielety koniowatych, mamutów i człowieka. Wystawa „Złoża ropy i gazu” ilustruje proces powstawania ropy naftowej w skale macierzystej, jej migrację oraz rolę jaką pełnią skały zbiornikowe. Ukazuje również procesy prowadzące do powstania złoża: akumulację węglowodorów i warunki formowania się zbiorników ropy naftowej i gazu ziemnego. Wystawa „Złoża węgli” obejmuje złoża torfów, węgli brunatnych jak i węgli kamiennych. II ETAP po wizycie w muzeum lekcja odbywa się w klasie 1. Podział uczniów na 6 grup. 2. Rozmowa z dziećmi na temat: - co to jest skarb? Jak myślicie jakie są najważniejsze skarby Ziemi, w Waszym otoczeniu? ( dzieci podają i uzasadniają dlaczego). 3. Poinformowanie uczniów o przyniesionych przez nauczyciela „skarbach”, które zostały ponumerowane i które będą musieli rozpoznać różnymi zmysłami podczas wykonywania poleceń z fiszek. 4. Przypomnienie o porządku przebiegu pracy, każda grupa otrzymuje fiszkę z poleceniami. Uczniowie muszą podzielić się obowiązkami (jedno wybrane zadanie dla jednego ucznia). Po upływie wyznaczonego czasu -30 minut, każda grupa zobowiązana jest do rozliczenia się z zadanej pracy- efekty przedstawiają całej klasie. 5. Rozdanie fiszek i materiałów pomocniczych (załącznik). 6. Praca dzieci, pomoc nauczyciela dzieciom słabszym, motywowanie do pracy. 7. Poszczególne grupy referują, przedstawiają wyniki swojej pracy (ocena nauczyciela i aplauz ze strony rówieśników). Z wykonanych prac uczniowie robią wystawkę. III ETAP 1. Podsumowanie zajęć: • Jakie skarby poznaliście na dzisiejszej lekcji? • Co z nich można otrzymać? • Dlaczego nazwaliśmy je skarbami? 2. Wspólne redagowanie i zapisanie krótkiej notatki w zeszytach, dotyczącej poznanych skarbów Ziemi. 12 Załączniki do lekcji muzealnej w muzeum Geologii AGH Fiszka prowadząca nr 1 Witajcie! Macie do wykonania podane zadania. SÓL KAMIENNA 1. Z pierwszych liter swoich imion wymyślcie nazwę dla swojej grupy. 2. Rozpoznajcie sól kamienną i podajcie jej numer. 3. Przeczytajcie tekst i odpowiedzcie pisemnie na następujące pytania: • Jak powstały złoża soli kamiennej? • Gdzie występuje sól kamienną? • Do czego wykorzystuje się sól kamienną? 4. Wykonajcie malunek solą wymieszaną z farbą i zaprezentujcie go wszystkim. Do dzieła ! Macie 30 minut, aby przygotować się do prezentacji. POWODZENIA ! Fiszka prowadząca nr 2 Witajcie! Macie do wykonania podane zadania. ŻELAZO 1. Z pierwszych liter swoich imion wymyślcie nazwę dla swojej grupy. 2. Rozpoznajcie żelazo i podajcie jego numer. 3. Przeczytajcie tekst i odpowiedzcie pisemnie na następujące pytania: • Dlaczego żelazo okazało się cenniejsze od złota ? • Co dla Ciebie jest cenniejsze od żelaza i złota? • Dopasuj właściwe znaczenia do podanych wyrażeń: Człowiek z żelaza – ................................................ Rządy żelaznej ręki – .............................................. Mieć żelazne zdrowie – ......................................... List żelazny – ......................................................... a dokument zapewniający dawniej oskarżonemu pozostawanie na wolności do czasu zapadnięcia wyroku sądowego; b mieć dobre zdrowie; zdrowy, silny organizm; c osoba odznaczająca się wielką siłą fizyczną i psychiczną; d surowy, bezwzględny sposób kierowania, rządzenia ludźmi. 4. Z puszki zróbcie ciekawy wazon. Do dzieła! Macie 30 min., aby przygotować się do prezentacji. POWODZENIA! Fiszka prowadząca nr 3 Witajcie! Macie do wykonania podane zadania. WĘGIEL KAMIENNY 1. Z pierwszych liter swoich imion wymyślcie nazwę dla swojej grupy. 2. Rozpoznajcie węgiel kamienny i podajcie jego numer. 3. Przeczytajcie tekst i udzielcie pisemnej odpowiedzi na podane pytania. 13 • Skąd się wziął węgiel kamienny? • Jak człowiek pozyskuje węgiel kamienny? • Do czego służy węgiel kamienny? 4. Narysujcie piękny obrazek węglem na kartce z bloku. Do dzieła! Macie tylko 30 min., aby przygotować się do prezentacji. POWODZENIA! Fiszka prowadząca nr 4 Witajcie! Macie do wykonania podane zadania. GLINA 1. Z pierwszych liter swoich imion wymyślcie nazwę dla swojej grupy. 2. Rozpoznajcie glinę i podajcie jej numer. 3. Przeczytaj tekst i udziel pisemnej odpowiedzi na pytania. • Do czego używa się glinę ? • Co produkuje się z gliny ? 4. Ułóżcie krótkie opowiadanie o kotu z gliny. 5. Ulepcie takiego kota z gliny. Do dzieła! Macie 30 min., aby przygotować się do prezentacji. POWODZENIA! Fiszka prowadząca nr 5 Witajcie! Macie do wykonania podane zadania. PIASEK 1. Z pierwszych liter swoich imion wymyślcie nazwę dla swojej grupy. 2. Rozpoznajcie piasek i podajcie jego numer. 3. Przeczytaj tekst i udziel pisemnej odpowiedzi na pytania: • Jak nazywa się słynna pustynia niedaleko Krakowa? • Do czego służy piasek? 4. Narysujcie przebojowe Ziarenko Piasku ( rysunek powinien być dowcipny, wesoły). Do dzieła! Macie 30 min., aby przygotować się do prezentacji. POWODZENIA! Fiszka prowadząca nr 6 Witajcie! Macie do wykonania podane zadania. WODA 1. Z pierwszych liter swoich imion wymyślcie nazwę dla swojej grupy. 2. Rozpoznajcie wodę i podajcie jej numer. 3. Przeczytajcie tekst i udzielcie pisemnej odpowiedzi na pytania: • Wyjaśnijcie, jak rozumiecie zdanie: Woda jest cenniejsza od złota • Do czego ludzie wykorzystują wodę? 4. Wykonajcie mały plakat nawołujący do ochrony wody. Do dzieła! Macie 30 min., aby przygotować się do prezentacji. POWODZENIA !!! 14 Dinozaury i inne wymarłe gady mezozoiczne Agnieszka Chmielowska-Marmucka Osoby wspomagające: przewodnik muzeum Miejsce lekcji muzealnej: JuraPark Bałtów - Muzeum Jurajskie Czas trwania lekcji: 90 min Klasa: I-III klasy Liceum Ogólnokształcącego Treści programowe: Pochodzenie i radiacja adaptatywna gadów mezozoicznych. Przegląd systematyczny gadów kopalnych. Charakterystyka wybranych gatunków gadów wymarłych. Hipotezy wyjaśniające wyginięcie gadów mezozoicznych. Cele ogólne: poznawcze • poznanie pojęć: paleontolog, skamieniałości, radiacja adaptatywna; • poznanie geologicznego podziału czasu; • poznanie wybranych cech charakterystycznych niektórych grup gadów wymarłych; kształcące • analizowanie przyczyń i przebiegu radiacji adaptatywnej gadów mezozoicznych; • identyfikowanie wybranych gatunków gadów mezozoicznych; • rozwijanie spostrzegawczości, umiejętności analizowania i dostrzeganie związków przyczynowo-skutkowych; • wdrażanie do prowadzenia wnikliwej obserwacji; wychowawcze • budzenie zainteresowania naukami przyrodniczymi. Cele szczegółowe: uczeń: • definiuje pojęcie: paleontolog, skamieniałości, radiacja adaptatywna; • wymienia i rozróżnia wybrane gatunki gadów mezozoicznych; • rozumie na czym polega geologiczny podział czasu; • omawia środowisko i tryb życia gadów kopalnych; • omawia filogenezę gadów; • charakteryzuje wybrane gatunki dinozaurów i innych wymarłych gadów; • analizuje przyczyny i przebieg radiacji adaptatywnej gadów kopalnych; 15 • • • • • • • • klasyfikuje wybrane gatunki gadów według przynależności systematycznej; analizuje drzewo rodowe gadów; organizuje swoją pracę indywidualną umiejętność dostrzegania najistotniejszych cech świadczących o przystosowaniu się organizmów do danego środowiska; wykorzystuje obserwacje jako źródło wiedzy; wykonuje ćwiczenia zgodnie z poleceniami; ustosunkowuje się do hipotez wyjaśniających przyczyny wyginięcia gadów mezozoicznych; kształtuje postawę badawczą opierającą się na obserwacji modeli organizmów; rozwija zainteresowanie naukami przyrodniczymi. Metody dydaktyczne: wykład informacyjny, opis, obserwacja, instrukcja, pogadanka, analiza schematów, pokaz. Formy pracy: indywidualna jednolita, zbiorowa, grupowa - zróżnicowana. Środki dydaktyczne: karty pracy, modele dinozaurów i innych gadów kopalnych, tablice informacyjne, eksponaty muzealne, okazy skamieniałości, rekonstrukcje, zdjęcia zwierząt, roślin i krajobrazu, plansze ilustrujące budowę zwierząt, sposoby powstawania i zachowania skamieniałości, arkusz ewaluacyjny. Przebieg zajęć: 1. 2. 3. 4. 5. 6. Podanie tematu lekcji, głównych zagadnień i celów lekcji. Wprowadzenie do tematyki zajęć. Objaśnienie terminów: paleontolog, skamieniałości, radiacja adaptatywna. Park Dinozaurów: a) okresy geologiczne- grupa I, b) charakterystyka gadów kopalnych – grupa II. Muzeum Jurajskie: skamieniałości – grupa III. Podsumowanie – rozwiązywanie poleceń z karty pracy. Wprowadzenie Zapoznanie uczniów z tematem lekcji, głównymi zagadnieniami i celami lekcji. Nauczyciel wprowadza uczniów w tematykę związaną z życiem dinozaurów i innych gadów kopalnych. Objaśnia terminy: paleontolog, skamieniałości, radiacja adaptatywna. Wyjaśnia na czym polega geologiczny podział czasu i umiejscawia największy rozkwit gadów. Nauczyciel wspólnie z uczniami analizuje drzewo rodowe gadów. Rozwinięcie Uczniowie pracują w trzech grupach: Grupa I omawia dzieje Ziemi, charakteryzując poszczególne okresy geologiczne. Uczniowie posługują się tablicami rozmieszczonymi wzdłuż trasy parku, na których 16 znajdują się informacje dotyczące układu kontynentów czy rozwoju życia w morzach i na lądach przed milionami lat. Grupa II wskazuje i omawia modele dinozaurów i innych gadów kopalnych, ze szczególnym uwzględnieniem cech adaptacyjnych do danego typu środowiska: • Głos zabiera przewodnik, który zwraca uwagę na miejsce odtworzenia scenki zainscenizowanej na podstawie odkryć w Gagatach Sołtykowskich (na wschód od Skarżyska-Kamiennej) przez G. Gierlińskiego i G. Pieńkowskiego z Państwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie (na terenie kamieniołomu odkryto tropy stada 6 zauropodów broniących się prawdopodobnie przed dwoma drapieżnikami – dilofozaurami). Po zwiedzeniu Parku Dinozaurów, uczniowie udają się do Muzeum Jurajskiego, gdzie mogą obejrzeć wystawę pt. “Maroko - fabryka skamieniałości” (Na wystawie można obejrzeć m.in.: kości dinozaurów kredowych, szczątki morskich gadów, zęby rekinów, paleozoiczne trylobity, mezozoiczne głowonogi, koralowce, rekonstrukcje trylobitów, brachiopodów, ryb pancernych, rekina, Anomalocarisa i wielkoraka). Grupa III wskazuje i omawia eksponaty muzealne, identyfikuje określone gatunki zwierząt oraz przypisuje dany okres geologiczny, w którym żyły: • nauczyciel przedstawia hipotezy wyjaśniające przyczyny wyginięcia gadów mezozoicznych. • głos zabiera przewodnik muzeum, który znając bardzo dobrze ekspozycję muzealną uzupełnia wiedzę uczniów na temat oglądanych okazów skamieniałości i rekonstrukcji zwierząt. Opowiada także o wyprawie do Maroka, wskazując i omawiając liczne zdjęcia zwierząt, roślin i krajobrazu. W trakcie omawiania poszczególnych zagadnień nauczyciel zwraca uwagę na poprawne posługiwanie się przez uczniów pojęciami biologicznymi i geograficznymi. Podsumowanie Jako podsumowanie lekcji uczniowie rozwiązują karty pracy - załącznik nr 1. Ewaluacja zajęć Autorefleksja uczniów po zajęciach – wypełnienie arkusza ewaluacyjnegozałącznik nr 2. 17 Załącznik nr 1 1. KARTA PRACY UCZNIA Na poniższych rysunkach przedstawiono różne gatunki gadów kopalnych. Podaj nazwy, czas występowania i typ pożywienia tych zwierząt. Nazwa Czas występowania Pożywienie Nazwa Czas występowania Pożywienie 2. 18 ........................... ........................... ........................... ........................... ........................... ........................... ........................... ........................... ........................... ........................... ........................... ........................... ........................... ........................... ........................... ........................... ........................... ........................... Do poniższych nazw okresów geologicznych przyporządkuj charakterystyczne skamieniałości: Jura, karbon, sylur, kambr. 3. Uzupełnij tabelę. Formy gadów kopalnych Najważniejsze cechy przystosowawcze Przykłady Lądowe Latające Wodne 4. 5. Przedstaw hipotezy wyjaśniające przyczyny wyginięcia gadów mezozoicznych. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. Wykonaj tabelę zawierającą w kolejnych kolumnach nazwę ery geologicznej, czas jej trwania oraz najważniejsze wydarzenia ewolucyjne z tego okresu. Załącznik nr 2 1. ARKUSZ EWALUACYJNY Zaznacz krzyżykiem na skali swoją opinię. Czy przeprowadzona w ten sposób lekcja była dla Ciebie interesująca? zdecydowanie nie raczej nie trudno powiedzieć raczej tak zdecydowanie tak Czy lekcja muzealna pomogła Ci poszerzyć i uporządkować posiadaną wiedzę? zdecydowanie nie 2. 3. 4. raczej nie trudno powiedzieć raczej tak zdecydowanie tak Jakie zagadnienia szczególnie Cię zainteresowały? ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. Co najbardziej podobało Ci się na lekcji? ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. Co sprawiło Ci najwięcej trudności? ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. 19 Wśród skał i minerałów Lucyna Chmiest Miejsce lekcji muzealnej: Muzeum Geologiczne AGH. Czas trwania lekcji: 45 minut. Klasa: pierwsza gimnazjum. Treści programowe: Najważniejsze skały i minerały Ziemi. Cel ogólny: Rozpoznawanie najczęściej występujących minerałów i skał. Cele szczegółowe: • • • • uczeń zna nazwy wybranych skał i minerałów; uczeń wyjaśnia znaczenie terminów: skała, minerał, kamienie szlachetne; uczeń wskazuje różnice między minerałem a skałą; uczeń potrafi rozpoznać skały i określa ich rodzaj oraz charakteryzować wybrane skały i warunki ich powstania. Metody dydaktyczne: pogadanka, praca z kartami pracy. Formy pracy: grupowa, zbiorowa. Środki dydaktyczne: wystawa geologiczna skał i minerałów, karty pracy. Przebieg zajęć: Faza wprowadzająca 1. 2. 3. 4. 20 Czynności organizacyjne. Nauczyciel wprowadza uczniów w problematykę zajęć - na podstawie wybranych okazów z wystawy wyjaśnia: Co to jest minerał? Co to jest skała? Co to są kamienie szlachetne? Podział skał ze względu na pochodzenie. Nauczyciel dzieli uczniów na 4 grupy i rozdaje karty pracy. Nauczyciel przypomina o zasadach zachowania na wystawie. Faza realizacji 1. Uczniowie pracują w grupach, rozwiązując na kartach pracy zadania na podstawie gablot znajdujących się w korytarzach 2. Nauczyciel kontroluje pracę uczniów, pomaga i ewentualnie wyjaśnia wątpliwości. Faza podsumowująca 1. Każda z grup prezentuje swoje wyniki pracy. 2. Nauczyciel zadaje polecenia kontrolne: Wyjaśnij różnicę pomiędzy skałą a minerałem. Rozpoznaj na podstawie okazu jaki to minerał i zakwalifikuj do odpowiedniej grupy genetycznej: granit, bazalt, węgiel kamienny, wapień, marmur. Wyjaśnij warunki powstawania skał osadowych, magmowych i metamorficznych. 3. Nauczyciel ocenia pracę grup na podstawie kart pracy oraz pytań kontrolnych. Ewaluacja Lekcja muzealna dała bardzo dobre wyniki. Uczniowie bardzo aktywnie pracowali. Korzystali z pomocy nauczyciela jako konsultanta. Nie mieli trudności z opracowaniem kart pracy. Dobrze układała się współpraca w grupach. Efekty pracy zachęciły uczniów do aktywnego zdobywania wiedzy. Załącznik 1. KARTA PRACY - SKAŁY I MINERAŁY Połącz strzałkami pojęcie z odpowiednią definicją: Minerały – Kamienie szlachetne – Minerały skałotwórcze – Skały – 2. • • • – zbiory jednorodnych lub różnorodnych minerałów. – cenne minerały występujące w skorupie bardzo rzadko. – pierwiastki lub związki chemiczne powstałe w skorupie ziemskiej w sposób naturalny. – minerały mające największy udział w budowie litosfery np. kwarc, skaleń, mika. Na podstawie mapy „ Surowce Polski” wypisz główne bogactwa naturalne: Wyżyny Lubelskiej ................................................................................................................................. Sudetów ................................................................................................................................. Pienin ................................................................................................................................. 21 • • 3. • • 3. • • • • • • • 5. 22 Gór Świętokrzyskich ................................................................................................................................. Wyżyny Śląskiej ................................................................................................................................. Uzupełnij schemat, wpisując w wolne miejsca : rodzaj skał po trzy przykłady skał dla każdej z wydzielonych grup: Na podstawie opisu rozpoznaj skałę. Wpisz w odpowiednie miejsca jej nazwę: gnejs, zlepieniec, bazalt, ropa naftowa, brekcja, pumeks, less. Powstaje na skutek krzepnięcia lawy na powierzchni Ziemi ................................................................................................................................. Występuje na lądzie w postaci pyłu kwarcowego ................................................................................................................................. Tworzy ją połączenie ziarna żwiru ................................................................................................................................. Bardzo lekka skała o szorstkiej fakturze, powstaje z magmy ................................................................................................................................. Powstaje w wyniku przeobrażenia granitu ................................................................................................................................. Zlepione okruchy gruzu ................................................................................................................................. Jest ważnym surowcem energetycznym, powstaje z rozkładu szczątków organicznych bez dostępu tlenu ................................................................................................................................. Przedstaw za pomocą rysunku powstawanie węgla kamiennego. Wyprawa w krainę fizyki Małgorzata Drop, Anna Motyka Osoby wspomagające: student fizyki. Miejsce lekcji muzealnej: Ogród Doświadczeń im. Stanisława Lema w Krakowie. Czas trwania lekcji: 120 minut. Klasa: VI klasa szkoła podstawowej. Treści programowe: III zasada dynamiki Newtona. Zasada zachowania pędu. Siła odśrodkowa i dośrodkowa. Siła Coriolisa. Prawo odbicia światła. Zwierciadło płaskie. Rozszczepienie światła białego. Dyfrakcja światła. Widmo światła białego. Siła wyporu. Prawo Archimedesa. Rozchodzenie się dźwięku. Cele szczegółowe: • • • • • • uczeń definiuje: prawo odbicia i rozszczepienie światła białego, zasadę zachowanie pędu, III zasadę dynamiki Newtona, prawo Archimedesa oraz ugięcie światła; wymienia przykłady z życia codziennego działania siły dośrodkowej, odśrodkowej, Coriolisa i wyporu, III zasady dynamiki Newtona, rozszczepienia i odbicia światła; uczeń potrafi wyjaśnić zjawiska rozszczepienie światła białego po przejściu przez pryzmat, dyfrakcji, powstawania obrazu w zwierciadle płaskim, ugięcia się fali dźwiękowej, wypierania ciała przez ciecz, działania siły Coriolisa, siły odśrodkowej i dośrodkowej; porównuje siłę dośrodkową i odśrodkową; potrafi zobrazować rozszczepienie światła białego, siłę Coriolisa, prawo odbicia światła oraz działanie peryskopu; doskonali umiejętność logicznego myślenia i wyciągania wniosków; wychowawcze • poszerza wiedzę przyrodniczą; • szanuje obiekty znajdujące się w Ogrodzie; • kulturalnie zachowuje się w miejscach publicznych; • jest uważnym obserwatorem. Metody dydaktyczne: • • • podające: elementy wykładu; poszukujące: pokaz, pogadanka; kierowane samodzielną pracą ucznia: elementy metody laboratoryjnej. 23 Formy pracy: zbiorowa, indywidualna. Środki dydaktyczne: eksponaty w Ogrodzie (duża platforma obrotowa, nurek Kartezjusza, woda w wirującej kuli, wózki na szynach, telegraf akustyczny, peryskop, pryzmat glicerynowy, siatka dyfrakcyjna); piłka; karty pracy. Przebieg zajęć: Wprowadzenie (5 minut): Przed wejściem do Ogrodu Doświadczeń nauczyciel rozdaje uczniom karty pracy, które mają oni uzupełniać w trakcie wycieczki. Poleca uczniom przeczytanie poleceń do wszystkich zadań. Prace zostaną ocenione. Rozwinięcie (100 minut) Duża platforma obrotowa: N: Na tej platformie można zaobserwować wiele ciekawych zjawisk fizycznych dotyczących ruchu ciał. Doświadczenie 1: N: Wybiera jednego z uczniów, który wchodzi na platformę i rozpoczyna bieg wzdłuż jej krawędzi. N: Co widzicie? U: Biegnie w miejscu. N: No właśnie, względem nas w ogóle się nie porusza, a przecież biegnie, dlaczego więc tak się dzieje? U: ? N: W przyrodzie istnieje pewna zasada, którą nazywamy zasadą zachowania pędu. Mówi ona, że jeżeli na początku uczeń, ani platforma się nie poruszali, to w momencie gdy uczeń zacznie po niej biec w jedną stronę, będzie ona „uciekała” w drugą. Doświadczenie 2: N: Teraz zapraszam 3 ochotników, 1 osoba wchodzi na platformę, pozostałe dwie ją mocno kręcą. N: Co się stało? U: Uczeń spadł. N: Dlaczego? U: ? N: Pamiętacie jak na początku roku mówiliśmy o grawitacji? Kto przypomni dlaczego Ziemia krąży wokół Słońca, a nie spada? U: Ponieważ siła grawitacji jest równoważona przez siłę odśrodkową. N: Bardzo dobrze, w takim razie co się słało w tym przypadku? U: Siła odśrodkowa nie została zrównoważona. 24 Doświadczenie 3: N: Poproszę teraz 4 silne osoby, które rozkręcą platformę, a potem jedna z nich niech wrzuci w sam środek piłkę, co zaobserwowaliście? U: Piłka nie doleciała do środka. N: Zgadza się, tor piłki się zakrzywił, kto potrafi wyjaśnić dlaczego tak się stało? U: ? N: Jest to związane z tzw. siłą Coriolisa (oczywiście nie musicie znać jej nazwy), należy jednak pamiętać, że Ziemia również się obraca, dlatego też na nią ta siła także działa. Jest to szczególnie ważne przy wyznaczaniu toru lotu samolotów oraz pocisków międzykontynentalnych. Nurek Kartezjusza: Doświadczenie 4: N: Popatrzcie się na pływak (czyli to co jest w wodzie), jego objętość jest teraz za mała aby został wyparty na powierzchnię cieczy, teraz nacisnę kilka razy pompkę więc napompujemy go powietrzem, zobaczcie co się dzieje. U: Nurek płynie do góry. N: Dlaczego? U: Może dlatego że pływak się powiększył. N: Dokładnie, przez to, że się powiększył ponieważ wzrosła jego siła wyporu, która ciągnie go do góry, w wyniku czego nurek znajduje się teraz na powierzchni. Jeżeli znowu spuścimy powietrze, to pływak znów utonie. Jak myślicie jakie jest zastosowanie tego zjawiska w życiu codziennym? U: ? N: W łodziach podwodnych, które posiadają zbiorniki balastowe, które działają identycznie jak nurek. Gdy okręt się zanurza to wypełnia się wodą, a gdy wynurza, następuje wypuszczenie wody i napełnienie powietrzem. Peryskop: Doświadczenie 5: N: U: N: U: N: Jak myślicie co to jest za urządzenie? Peryskop. No właśnie, a gdzie się go używa? W okrętach. Teraz zastanówmy się jak on działa, patrzymy przez peryskop i wydaje nam się jakbyśmy patrzyli z dużo wyższej wysokości niż w rzeczywistości, dlaczego? U: ? N: Całym sekretem tego urządzenia są dwa lusterka ustawione pod takim kątem, aby załamywały światło pod kątem prostym (nauczyciel pokazuje umiejscowienie zwierciadeł w peryskopie, w razie potrzeby wykonuje schematyczny rysunek na kartce). N: Obecnie peryskopy zastępuje się kamerami. 25 Pryzmat Doświadczenie 6: N: A to co? U: Pryzmat. N: Pamiętacie jak mówiliśmy o tym na zajęciach, kto opisze nam zjawisko w nim zachodzące? U: Gdy białe światło pada na pryzmat ulega podwójnemu załamaniu i następuje rozszczepienie światła na kilka barw. N: Bardzo dobrze, kto przypomni jakie kolory można wtedy zobaczyć? U: Czerwony, pomarańczowy, żółty, zielony, niebieski i fioletowy. N: A w przyrodzie można je spotkać? U: Tak, tak powstaje tęcza. Siatka dyfrakcyjna: Doświadczenie 7: N: Siatka dyfrakcyjna jest to przyrząd, który podobnie jak pryzmat służy do zaobserwowania wszystkich barw wchodzących w skład światła białego. Podczas zajęć oglądaliśmy rozszczepienie kolorów na płytach CD (które działają tak samo jak siatki dyfrakcyjne). Spójrzcie teraz przez siatkę, widzicie rozszczepienie? U: Tak. Woda w wirującej kuli: Doświadczenie 8: N: Widzicie teraz kulę z cieczą w środku, jak kula zostaje w spoczynku ciecz znajduje się na dole pojemnika, kiedy zaczynamy nią kręcić, co się dzieje? U: Wiruje i podnosi się. N: A jak kręcimy tak bardzo, bardzo szybko. U: To w środku robi się dziura, a ciecz przylega do ścianek kuli. N: Dlaczego tak się dzieje? U: ? N: A jak myślicie jakie siły działają na ciecz? U: Grawitacji. N: I jak zaczynamy kręcić to działa również siła odśrodkowa, która zwiększa się tym bardziej, im szybciej kręcimy kulą. N: A co by się stało gdyby nie było kuli? U: Woda rozprysłaby się we wszystkich kierunkach. Wózki na szynach: Doświadczenie 9: N: Potrzebuję dwóch ochotników, jeden siada na jednym wózku, drugi na drugim i zaczyna ciągnąć linę i co widzimy? U: Oba pojazdy się poruszają. N: Ale dlaczego przecież, tylko jeden uczeń ciągnie linę? U: ? 26 N: Jest pewne prawo wprowadzone przez Izaaka Newtona (to ten który zdefiniował siłę ciężkości), które mówi w naszym przypadku, że jeżeli uczeń 1 działa siłą na ucznia 2, to automatycznie uczeń 2 działa taką samą siła na ucznia 1. Telegraf akustyczny: Doświadczenie 10: N: Na tym urządzeniu poznamy bardzo ciekawą właściwość fal dźwiękowych, a mianowicie ich ugięcie. Wiele razy zapewne wołaliście swojego kolegę nie widząc go (np. z innego pokoju). Słyszał on was, ponieważ dźwięk odbija się od ścian oraz ugina. Sprawdzimy teraz na przykładzie czy jest tak faktycznie. Telegraf akustyczny to nic innego jak dwie końcówki, które widzimy, połączone rurą znajdującą się pod ziemią. W momencie gdy krzykniemy w jej jeden koniec, dźwięk się będzie w niej odbijał aż w końcu dojdzie do drugiego końca. Jest to o wiele bardziej efektywny sposób jego przekazu niż wołanie na otwartej przestrzeni. Dobierzcie się w pary i po kolei podchodźcie do urządzenia, żeby sprawdzić czy to co zostało powiedziane jest zgodne z prawdą. Podsumowanie (15 minut) Nauczyciel wybiera uczniów którzy czytają odpowiedzi do poszczególnych zadań w karcie pracy, uzupełnia ewentualne braki. Załącznik 1. 2. 3. 4. Karta pracy Niedoświadczony pilot obrał z lotniska kierunek południowy. Po wielu godzinach lotu okazało się, że jest w całkiem innym miejscu niż powinien. Wyjaśnij dlaczego tak się stało. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. Stalowa beczka unosi się na wodzie. Nagle zostaje przedziurawiona i zaczyna tonąć. Dlaczego? ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. Z jakim doświadczeniem z zobaczonych w Ogrodzie Ci się to kojarzy? ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. Jesteś na ślizgawce z dużo większym od siebie kolegą, starasz się go popchnąć, ale Ci się nie udaje. Dlaczego? ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. Dlaczego jadąc samochodem przez tunel, tak głośno słychać inne samochody dookoła? ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. 27 5. Na rysunku znajduje się obserwator, który przez peryskop patrzy na Słońce. Zaznacz lusterka w peryskopie (pamiętaj o ich prawidłowym ułożeniu). 6. Narysuj dalszy bieg promienia przez pryzmat: 7. Jadąc autobusem na zakręcie zalecane jest mocno trzymać się poręczy. W przeciwnym wypadku łatwo się przewrócić. Z jaką siłą związane jest to zagrożenie? ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. Zaznacz na rysunku 1 położenie wody w kuli która się nie obraca, a na rysunku 2 zaznacz wodę gdy kula obraca się z maksymalną prędkością. 8. 28 Skały, minerały i kamienie szlachetne Elżbieta Gorgoń Miejsce lekcji muzealnej: Wystawa kamieni i minerałów Zajęcia składają się z dwóch części: 1. Lekcja wstępna, na której uczniowie uzyskują wiadomości na temat skał, minerałów i kamieni szlachetnych występujących w środowisku. 2. Lekcja muzealna, podczas której uczniowie praktycznie zapoznają się ze zbiorami przygotowanymi przez wystawcę. Czas trwania zajęć: 1 godzina lekcyjna + 1godziana zegarowa zajęć muzealnych. Klasa: pierwsza technikum budowlane. Przedmiot: chemia. Treści programowe: podsumowanie działu WŁAŚCIWOŚCI ZWIĄZKÓW NIEORGANICZNYCH Temat 1: Skały i minerały Cel ogólny: Zapoznanie uczniów z minerałami, kamieniami szlachetnymi i ozdobnymi. Cele szczegółowe: • • • uczeń wie, co to są skały i minerały, zna skład skorupy ziemskiej, umie zdefiniować kryształy, zna parametry określające właściwości minerałów, zna ogólny podział minerałów ze względu na rolę w naturze oraz wykorzystanie przez człowieka, zna podział minerałów ze względu na skład chemiczny; uczeń potrafi podać przykłady minerałów, krótko scharakteryzować ich właściwości (łupliwość, twardość, gęstość, barwa, pokrój), oraz podać zastosowania; potrafi wyszukiwać informacje w internecie i posługiwać się komputerem; kształtowanie umiejętności analizowania i oceniania faktów, sięgania do źródeł; rozbudzenie zainteresowań przyrodniczych i zbierackich, współpraca w grupie, koleżeńskość. Metody dydaktyczne: kompleksowa, oparta na samodzielnej pracy uczniów, metoda grup eksperckich. Środki dydaktyczne: zdjęcia i rysunki skał i minerałów, fotografie budynków(różne materiały budowlane), zbiór minerałów, plansze: skład skorupy ziemskiej, minerały skałotwórczeskład chemiczny, komputer z dostępem do Internetu. 29 Przebieg zajęć: Wprowadzenie 1. Faza wstępna: • Na podstawie prezentacji plansz przedstawiających skład skorupy ziemskiej, uczniowie przypominają wiadomości z geografii i chemii, dotyczące częstości występowania pierwiastków w poszczególnych warstwach geologicznych. • W klasie zgromadzono zdjęcia, rysunki, ilustracje z czasopism oraz literaturę do pracy: R. Hochleitner „Minerały i kryształy”, Wydawnictwo MUZA,2003. O. Medenbach, C.Sussieck – Fornefeld „Minerały – leksykon przyrodniczy”, Wydawnictwo GeoCenter, 1996. E. Szeląg „Atlas minerałów i skał”, Wydawnictwo Pascal, 2007. J. Żaba „Ilustrowany słownik skał i minerałów”, Wydawnictwo Videgraf II, 200. • Uczniowie mają do dyspozycji komputery z dostępem do Internetu oraz zgromadzone w szkole próbki skał i minerałów. • Klasa jest losowo podzielona na grupy, każda grupa dostaje kartę pracy, poznaje zasady pracy grup eksperckich. Rozwinięcie 1. Uzupełniające się prace grupowe. Klasa podzielona zostaje na grupy, które swoim wkładem cząstkowym przyczyniają się do opracowania tematu ogólnego klasy: • w ciągu 10 minut uczniowie gromadzą informacje i materiały dotyczące przydzielonego zakresu materiału; • wymiana członków grup-ekspertów w celu zapoznania wszystkich uczniów ze wszystkimi tematami cząstkowymi; – skały metamorficzne (marmury, łupki, gnejsy), kamienie budowlane (wapień, granit, piaskowiec, marmury). – skały osadowe (krzemień, wapienie, gips, piaskowiec), farby mineralne (zmienność kolorów w minerale, klucz barwny). – skały magmowe (granit, bazalt) i wulkaniczne (bazalt, pumeks, popiół wulkaniczny). 2. Wymiana członków grup-ekspertów w celu zapoznania wszystkich uczniów ze wszystkimi tematami cząstkowymi. 3. Prezentacja zebranych informacji w postaci wypełnionych kart pracy na widocznym miejscu (załącznik – karty pracy). Podsumowanie 1. Ćwiczenia sprawdzające zakres wiedzy na temat skał i minerałów, ocena uczniów. • Na stole demonstracyjnym wystawiono 8 różnych próbek minerałów skałotwórczych (marmur, wapień, glina, krzemień, gips, granit, pumeks, piasek), dokładnie je obejrzyj i scharakteryzuj ich właściwości. 30 Uczniowie odpowiadają na pytania porządkujące zdobyte informacje w formie tabeli: Nr próbki Nazwa minerałów skałotwórczych Właściwości: łupliwość, twardość, gęstość, barwa, pokrój Rola w naturze Wykorzystanie w gospodarce 1 2 3 4 5 6 7 8 5. 6. Zadanie domowe: odszukaj i przynieś na następną lekcję materiały prasowe lub fotografie kamieni jubilerskich lub okazy kamieni szlachetnych. Zapoznaj się z technikami obróbki kamieni. Załączniki – karty prac dla poszczególnych grup. Temat 2: Kamienie szlachetne Cel ogólny: Zapoznanie uczniów z minerałami, kamieniami szlachetnymi i ozdobnymi. Cele szcegółowe: • • • uczeń zna kryteria podziału kamieni, wie w jaki sposób obrabia się kamienie, zna zastosowania kamieni szlachetnych i ozdobnych; uczeń potrafi scharakteryzować grupy kamieni oraz podać odpowiednie przykłady, potrafi porównać skład pierwiastkowy kamieni i powiązać z właściwościami i zastosowaniem; budzenie zainteresowań, współodpowiedzialność, koleżeńskość, Przygotowanie do zespołowego rozwiązywania problemów. wyrabianie szacunku wobec partnerów i współpracowników. Metody dydaktyczne: metody obserwacyjne, pytania do eksperta. Formy pracy: grupowa. Środki dydaktyczne: eksponaty wystawowe, przyniesione przez uczniów materiały, karty pracy, plakaty ewaluacyjne, flamastry. 31 Przebieg zajęć Wprowadzenie 1. Faza wstępna: • Zajęcia odbędą się na targach minerałów i kamieni szlachetnych. Możesz zabrać ze sobą aparat fotograficzny i koniecznie notatki, w celu uzupełnienia o interesujące ciekawostki. Będziesz mógł kupić okazy, które mogą być cenną pamiątką z wystawy, albo też stać się początkiem własnej kolekcji. • Po wycieczce zorganizujemy szkolną wystawę minerałów i kamieni ozdobnych, na której to Wy będziecie ekspertami, wprowadzającymi pozostałych uczniów szkoły w świat minerałów. 2. Po wcześniejszym uzgodnieniu, prowadzący wystawę eksperci, prezentują kamienie szlachetne wg ustalonego porządku, ułatwiającego uczniom dokumentację zajęć. 3. Podział klasy na grupy, przydział zadań wg kart pracy. Rozwinięcie 1. Praca w grupach rywalizujących. Grupy rozwiązują ten sam problem, konkurując między sobą. Zapoznają się z eksponatami i klasyfikują je wg karty pracy – podział kamieni szlachetnych (część I karty pracy). • Kamienie ozdobne: podział ze względu na twardość, przezroczystość i powierzchnię. • Kamienie jubilersko-ozdobne: podział ze względu na zwięzłość i twardość. • Kamienie jubilerskie (szlachetne): ze względu na przezroczystość, połysk i barwę. 2. Dla wybranych kamieni podano skład chemiczny, opisz ich barwę wg wzoru w części II karty pracy. Podsumowanie Dyskusja na temat: które kationy, obecne w minerałach i kamieniach szlachetnych, odpowiedzialne są za barwę, a które aniony odpowiedzialne są za przezroczystość i twardość? Ewaluacja (w formie graffiti) Prowadzący podaje uczestnikom kilka plakatów z rozpoczętymi zdaniami: • Dotychczas podobało mi się, że ... • Przeszkadzało mi to, że ... • Gdybym mógł zmienić formę lub element zajęć, to... • Osobiście mogę wnieść swój wkład do zajęć w taki sposób, że ... Uczestnicy indywidualnie kończą zdania na plakatach. Prowadzący prosi o zapisywanie zakończeń zdań na dole plakatu, a po zapisaniu o podgięcie papieru pod spód. Wypowiedzi uczestników na plakatach mogą stać się impulsem do weryfikacji, form pracy, atmosfery w grupie. 32 Załączniki KARTAPRACY–GRUPA1 Wyszukajinformacjenatematskametamorficznych,anastpnieuzupenijponiszeschematywginstrukcji: MARMURY SKAYMETAMORFICZNE warunkitworzenia, gówneskadniki, przykadowemiejsce GNEJSY UPKI KAMIENIEBUDOWLANE–JAKIECECHYIWACIWOCIDECYDUJJOPRZYDATNOCI? WAPIE GRANIT PIASKOWIEC MARMURY 33 KARTAPRACY–GRUPA2 Wyszukajinformacjenatematskaosadowych,anastpnieuzupenijponiszeschematywginstrukcji:warunki tworzenia,gówneskadniki,przykadymiejscwystpowania; GIPS PIASKOWIEC KRZEMIE SKAY OSADOWE WAPIENIE Odpowiedznapytaniadotyczcefarbmineralnych: COOKRELAMYMIANEM:FARBYMINERALNE? Jakieczynnikiwpywajnazmienno kolorówwminerale? 34 DOCZEGOPOTRZEBNYJESTKLUCZBARWNYMINERAÓW? KARTAPRACY–GRUPA3 Wyszukajinformacjenatematskamagmowych,anastpnieuzupenijponiszeschematywginstrukcji:warunki tworzenia,gówneskadniki,przykadymiejscwystpowania; GRANIT BAZALT SKAY MAGMOWE BAZALT POPIÓ WULKANICZNY SKAY WULKANICZNE PUMEKS 35 KARTAPRACY CzI CECHY,WACIWOCI KAMIENIESZLACHETNE Charakterystyka: wartoirzadko; jednorodno; przezroczysto; poysk,zabarwienie; trwao,twardo; Klasy(podziazewzgldunawartoi rzadko): Iklasa KAMIENIEOZDOBNE Drogocenne,jubilerskie, Kolorowe, Przykady: Przykady: IIklasa IIIklasa Podtypy(zewzgldunaprzezroczysto, poyskibarw): przezroczyste; nieprzezroczyste (migotliwe): jednorodne, ornamentacyjne; Póprzezroczyste (przewiecajce): barwne; zornamentacj; bezbarwne; inne; Nieprzezroczyste (matowe): wymagajceobróbki; naturalne; Podtypy(zewzgldunazwizoi twardo): Kamienietwarde oduejspoistoci; Kamienietwarde oredniejspoistoci; ointensywnejbarwie; zornamentacj; wykorzystywanebezobróbki powierzchni; Kamienie mikkieiredniotwarde: poobróbcetermicznej; poobróbcenazimno; 36 Kamieniejubilerskoozdobne Podtypy(zewzgldunatwardoitechnik obróbki): Kamienie twarde: ojednorodnejpowierzchni; opowierzchniniejednorodnej; Kamienieiskay osredniejtwardoci; kamienieprzewiecajace; kamienienieprzewiecajace; Kamienie mikkie: kamienieprzewiecajcei przezroczyste; nieprzezroczysteisaboprzezroczyste; Przykadyzastosowa: CZ II–uzupenijtabel,wpisujcbarwykamieni,anastpnieodpowiedznapytaniepodtabel. NAZWAKAMIENI BARWA SKADCHEMICZNY Diament Wgiel Rubin Szafir Odmianakorunduzdomieszkchromu, tlenekglinu Tlenekglinu Szmaragd Akwamaryn Krzemianberyluiglinu,domieszki chromuielaza Krzemianberyluiglinu Ametyst Krzemionka Opal Krzemionkaiwoda Turmalin Zoonyborokrzemian 1. 2. Którekationy,obecnewmineraachikamieniachszlachetnych,odpowiedzialneszabarw? ................................................................................................................................................................................. Któreanionyodpowiedzialneszaprzezroczystoitwardo?............................................................................ ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 37 KARTAPRACY–przykadoweodpowiedzi CECHY,WACIWOCI,PODZIA TECHNOLOGICZNY Charakterystyka: wartoirzadko; jednorodno,przezroczysto; poysk,zabarwienie; trwao,twardo; Klasy(podziazewzgldunawartoi rzadko): Iklasa IIklasa IIIklasa KAMIENE SZLACHETNE Drogocenne,jubilerskie, szczególniepikneirzadkie, czyste,jednorodne,silnypoysk, efektownezabarwienielub bezbarwne, duatrwaoitwardo; diament,szafir,rubin,szmaragd topaz,akwamaryn,ametyst KAMIENIE OZDOBNE Kolorowe, mniejcenne,czstospotykane, kolorowelubprzezroczyste, niejednorodne,mniejefektowny wygld,omniejszejtwardocii trwaoci; nefryt,jadeit,lazuryt,malachit, jaspis obsydian,onyks,grafit,sólkamienna, granat,turkus,krysztagórski,agat, gips(alabaster),marmur,porfir, ametyst,bursztyn,pery,korale; Podtypy(zewzgldunaprzezroczysto,poysk diament(10wskaliMohsa) ibarw): korund,,granat,kwarc,topaz(7) chryzolit,obsydian(57),fluoryt(>5) przezroczyste; nieprzezroczyste hematyt(krwawnik) (migotliwe): hematytowogetytowe„szklane Póprzezroczyste gowy” (przewiecajce): kwarcróowy,jadeit, barwne; agat,onyks, zornamentacj; bezbarwnychalcedon.opal bezbarwneiinne; szlachetny,kamieksiycowy; Nieprzezroczyste turkus,koraleszlachetne, (matowe): pery; wymagajceobróbki; naturalne; Podtypy(zewzgldunazwizoitwardo): Kamieniejubilerskoozdobne twardeoduej nefryt,jadeit, spoistoci; lazuryt,jaspis, twardeoredniej krzemiepasiasty,jaspis, spoistoci; sokoleitygrysieoko,akwamaryn,masaperowa, ointensywnejbarwie; nefryt, zornamentacj; rodzimesrebroimied wykorzystywanebezobróbkipowierzchni; bursztynyigagaty; mikkiei malachit,serpentynitozdobny(wowiec) redniotwarde: poobróbcetermicznej; poobróbcenazimno; Podtypy(zewzgldunatwardoitechnik obsydian,jaspis(5) obróbki): kwarcyt, Kamienietwarde: onyks,fluoryt, ojednorodnejpowierzchni; marmury,kalcyt,anhydryt opowierzchniniejednorodnej; Kamienieiskayo sredniejtwardoci; kamienieprzewiecajace; kamienienieprzewiecajace; alabaster,selenit,sólkamienna; Kamieniemikkie: grafit, kamienieprzewiecajceiprzezroczyste; nieprzezroczysteisaboprzezroczyste; Przykadyzastosowa: 38 Jubilerstwo,sztuka zdobnicza, Jubilerstwo,dowyrobuozdób,galanterii artystycznej,dowystrojuwntrz, Otrzymywanie alkoholi jednowodorotlenowych. Elżbieta Gorgoń Miejsce lekcji muzealnej: Muzeum Browaru Żywiec. Czas trwania zajęć: 2 godziny zegarowe zajęć muzealnych. Klasa: II technikum, przedmiot: chemia. Treści programowe: Jednofunkcyjne pochodne węglowodorów – alkohole. Cel ogólny: Czym właściwie jest piwo i jak powstają różne jego gatunki? Zapoznanie uczniów ze 150 - letnią historią Browaru w Żywcu. Cele szczegółowe: poznawcze: poznanie historii browaru, tradycyjnego procesu technologicznego produkcji piwa wraz z urządzeniami i dokumentacją opisującą 150-letnie zmiany w jego produkcji; właściwości piwa, jako alkoholu; szkodliwy wpływ nadużywania alkoholu na zdrowie i życie; kształcące: uczeń potrafi przedstawić uproszczony schemat procesu technologicznego produkcji piwa; dostrzec zmiany, jakie na przestrzeni wieków zaszły w technologii produkcji piwa; wyjaśnić do czego służyły i na jakiej zasadzie działały wybrane eksponaty; Przedstawić pokrótce zmiany historyczne na podstawie ekspozycji, makiet, filmów i innej dokumentacji; wychowawcze: rozbudzenie zainteresowań przyrodniczych, zbierackich i historycznych; współpraca w grupie, rywalizacja pomiędzy grupami, koleżeńskość, odpowiedzialność, dociekliwość oraz staranność dokumentacji (karta pracy); świadomość konsekwencji zdrowotnych i społecznych wynikających z nadużywania spożywania alkoholu. Metody nauczania: kompleksowa, oparta na samodzielnej pracy uczniów w grupach, badawcza – organizowanie procesu poznawczego w sztucznie stworzonym środowisku. Środki dydaktyczne: karty pracy, papierki uniwersalne, termometr, probówka z roztworem wodnym K2Cr2O7 z dodatkiem H2SO4, kolorowe serwetki papierowe. 39 Przebieg zajęć: Wprowadzenie: Faza wstępna: • zapoznanie uczniów z celem wycieczki muzealnej; • podział klasy na grupy, rozdanie kart pracy 1 i 2, wyjaśnienie zasad pracy i oceniania. Każda grupa wybiera lidera, który będzie koordynował pracę grupy uczniów. Grupy pracują równolegle, a ich zadaniem jest uważne i aktywne zwiedzanie muzeum pod kierunkiem przewodnika, tak by po skończonym zwiedzaniu mogły przedstawić wyniki pracy. Zapoznanie uczniów z systemem punktacji i oceniania: maksymalna ilość punktów do uzyskania dla każdej grupy: 28; proponowane oceny w skali 6-stopniowej: 27 –30 punktów – bardzo dobry 22 -26 punktów – dobry 17 -21 punktów – dostateczny 12 - 16 punktów – dopuszczający poniżej 11 punktów– niedostateczny Nr grupy, skad grupy: Zadania podlegajce Nr zadania ocenie Schemat technologiczny Zadania i polecenia Quiz punktów 7 1 3 2 3 3 3 1,2,3,4,5,7,8,9,10, 11 6 Suma punktów Ilo 10 4 30 Ocena Rozwinięcie: 1. Wszyscy uczniowie zwiedzają muzeum z przewodnikiem, który szczegółowo omawia zarówno wydarzenia historyczne, jak i procesy technologiczne produkcji piwa. Muzeum Browaru Żywiec zlokalizowane jest w dawnych, wykutych w litej skale, piwnicach leżakowych. W 18 salach o łącznej powierzchni 1,6 tys. m2 zgromadzono unikalne eksponaty obrazujące wieloletnią historię, zarówno browarnictwa, jak też samego Browaru w Żywcu. 40 Wnętrza Muzeum, zaprojektowane przez zespół architektów pracowni Modulor oraz studio graficzne Pirus MTL - odwzorowują proces powstawania piwa w browarze. Wizytę zaczynamy od sali w której możemy obejrzeć składniki z których robi się piwo, potem oglądamy szczegółową makietę browaru, przenosimy się w czasie do XIX-to wiecznego Żywca, gdzie możemy obejrzeć pracownie architekta, stolarza, wyszynk z epoki czy być postraszeni przez wirtualnego psa. Atrakcją jest również sala w stylu art-deco z kręgielnią, sale pokazujące proces tworzenia piwa od dawnych czasów po współczesne. Wszystko przeplatane jest multimedialnymi ekspozycjami (zdjęcia, film, dźwięk, projekcja), gdzie każdy eksponat może być dotykany i fotografowany przez zwiedzającego. Wizytę w muzeum kończymy w labiryncie okraszonym dziesiątkami zdjęć, z którego musimy znaleźć wyjście. Po zwiedzaniu możliwa jest degustacja piwa (bądź soku) w specjalnie do tego przeznaczonej sali. 2. W sali końcowej – przytulnym pubie, przy szklaneczce soku, uczniowie kończą pracę w grupach, wg kart pracy: • uzupełniają uproszczony schemat technologiczny produkcji piwa; • przygotowują odpowiedzi do pytań 1 i 2 części ZADANIA I POLECENIA; • wykonują praktycznie zadanie 3 na niewielkiej próbce piwa, przeznaczonej do badań. 3. Prezentowanie wyników wszystkich zadań, porównanie uproszczonego schematu technologicznego (załącznik nr 3) ze schematami uczniowskimi, dyskusja na temat zadań 1 i 2, przyznanie punktów za wykonanie zadania. Podsumowanie 1. Podsumowaniem zajęć jest Quiz, podsumowujący i porządkujący wiedzę zdobytą na zajęciach w muzeum. Uczniowie w grupach odpowiadają na pytania uzyskując kolejne punkty do oceny. 2. Liderzy grup liczą punkty przyznane grupie i zgodnie ze skalą ocen – proponują ocenę końcową zajęć. Ewaluacja Uczniowie odpowiadają na pytania nauczyciela na karteczkach: • Gdybyś miał ocenić swoje samopoczucie w skali od 0 do 10, to byłoby to ................................................................................................................................. • Jaką pamiątkę zabrałbyś z wycieczki ................................................................................................................................ • Czy ocena Twojej pracy była adekwatna do wkładu pracy i zaangażowania? tak/nie • Czy zabrałbyś do muzeum kolegę lub polecił zwiedzanie znajomym? tak/nie Pracując z kartą pracy, uczniowie koncentrują się na zadaniach i aktywnie uczestniczą w zajęciach, pytania ewaluacyjne dają odpowiedź, czy intensywna praca 41 dała im zadowolenie oraz czy ocena ich satysfakcjonuje. Zabranie pamiątki, chęć powrotu do muzeum, daje obraz zainteresowania i atrakcyjności zajęć muzealnych. Załączniki Załącznik 1 Karta pracy: Jak powstaje piwo? Niekompletny schemat technologiczny procesu produkcji piwa, zawierający luki do uzupełnienia. Załącznik 2 KARTAPRACY1–uzupenijschemattechnologicznyprodukcjipiwa,przyporzdkowujcnumeromwaciwenazwy. JAKPOWSTAJEPIWO? KOMPONENTY 3 2 4 1 5 6 BRZECZKA PIWNA 23GODZINY 7 8 BRZECZKA 1GODZINA WARZENIE TANKOFERMENTATORY FERMENTACJA 9 LEAKOWANIE 180dni temperatura0°C 11 10 FILTRACJA ROZLEWANIE 42 12 13 14 1. 2. 3. Karta pracy - składa się z 3 odrębnych części: Elementy składowe do uzupełnienia schematu technologiczno produkcji piwa; Pytania i zadania; Quiz - czego dowiedzieliśmy się o żywieckim browarze? Załącznik 3 KARTAPRACY2 ZADANIAIPOLECENIA elementyskadowe schematutechnologicznego: Nr porzdkowy RUTOWANIE MIELENIE SODU WYSODZINY (MÓT) KOCIO WARZELNY ZIELONE PIWO TANKI POREDNICZCE KADZACIERNA PASTERYZACJA SÓDJCZMIENNY DRODE BUTELKI PUSZKI WODA CHMIEL BECZKIKEG 1. Zreferujkrótko,jakzmieniosiyciewciguostatnich150lat naywiecczynienapodstawiefilmudokumentalnegooraz odtworzonychpieczoowicieuliczekipracowniarchitekta, stolarza,wyszynkuzepoki,zdj ,dokumentów. 2. JakzmieniysitradycjespoywaniapiwaporównajXIX wiecznkarczmgalicyjsk,restauracjzwystrojemwstylu ArtDécozokresudwudziestoleciamidzywojennego, powojennyokresusocjalizmuiwspóczesnypub. 3. Cozawierakufelpiwa?Zbadajnastpujceparametrypiwa: Temperaturnapoju(termometr) Przejrzysto Zapach,smak(odrobin) Odczynchemiczny(papierekuniwersalny) Potwierdzawarto alkoholu(nakolorowserwetk papierowbarwionfarbrozpuszczanalkoholemwylej niewielkilo pynuisprawdefekt) Zawarto alkoholu(dowczeniejprzygotowanejprobówki zwierajcejpomaraczowyroztwórwodnyK2Cr2O7z dodatkiemH2SO4dodajemyporcjbadanegopiwai obserwujemyzmianbarwyodczynnika). QUIZ CZEGODOWIEDZIELIMYSIOYWIECKIMBROWARZE? 1. Wymiepodstawowesurowcedoprodukcjipiwa. 2. Któryzeskadnikówpiwaywieckiegozdecydowajegoojego jakoci? 3. Zjakichetapówskadasiprodukcjapiwa? 4. Rozwójtechnologiiwprzemylepiwowarskimpozwolina skrócenieczasuprodukcjipiwa,naktórymetapienastpiy najwikszezmiany? 5. Wjakimceluprowadzisipasteryzacjpiwa? 6. Wczcimuzeumpowieconejprodukcjipiwaznajdujsi ciekaweeksponaty.Wyjanij,jakrolpeniywymienione poniejurzdzeniainajakiejzasadziedziaay: Vacumpompa Pynowskaz Koryto„Granda” Urzdzeniaizobaryczne 7. Jakpracwdawnymbrowarzewykonywasodownik? 8. Wktórymrokuzostazaoonybrowarwywcuprzez arcyksiciaAlbrechtaFryderykaHabsburga? 9. Jakieprzeznaczeniedawniejmiaobiekt,wktórymobecnie znajdujesimuzeumbrowaru? 10. Ktomoespoywa piwoiwjakichilociach? 11. Czyspoywaniepiwamoeby przyczynchoroby alkoholowej? 43 Karta pracy: Jak powstaje piwo? Kompletny schemat technologiczny procesu produkcji piwa, do porównania. JAKPOWSTAJEPIWO? SÓDJCZMIENNY WODA KOMPONENTY DRODEPIEKARSKIE CHMIEL RUTOWANIE (MIELENIESODU) KADZACIERNA 23GODZINY BRZECZKA PIWNA WYSODZINY (MÓT) KOCIOWARZELNY WARZENIE BRZECZKA 1GODZINA TANKOFERMENTATORY FERMENTACJA LEAKOWANIE ZIELONEPIWO(MODE) 180dni temperatura0°C PASTERYZACJA TANKIPOREDNICZCE FILTRACJA ROZLEWANIE 44 BECZKIKEG BUTELKI PUSZKI Komunikacja miejska Maria Gręplowska Osoby wspomagające: Przewodnik muzeum, rodzice jako opieka. Miejsce lekcji muzealnej: Muzeum Inżynierii Miejskiej w Krakowie (ul. św. Wawrzyńca 15), sala szkolna. Czas trwania lekcji: 120 min. Klasa: III klasa szkoły podstawowej, edukacja przyrodnicza. Treści programowe: Degradacja środowiska – jej związek z formami działalności człowieka; Atmosfera i jej ochrona. Wpływ codziennych czynności i zachowań na stan środowiska naturalnego. Cele ogólne: poznawcze uczniowie poznają pojazdy, jakie można było spotkać na drogach w mieście przed laty, zapoznają się z symbolami przedstawiającymi zakazy i nakazy; kształcące uczniowie doskonalą umiejętności plastyczne; wychowawcze uczniowie poznają zasady zachowania się w środkach komunikacji publicznej. Cele szczegółowe: Po zakończeniu zajęć uczeń: • opowiada o dawnych środkach transportu publicznego; • opowiada, w jaki sposób pomaga się chronić środowisko naturalne wybierając transport zbiorowy; • opowiada, jak należy zachowywać się w tramwaju i w autobusie; • tłumaczy pojęcia: komunikacja zbiorowa, transport publiczny. Metody dydaktyczne: obserwacja, gry dydaktyczne, rozmowa kierowana, drama, praca plastyczna. Formy pracy: • • • forma poznawania - wycieczka, praca zbiorowa (w muzeum), grupowa (w sali szkolnej). 45 Środki dydaktyczne: Bilety – karteczki w sześciu kolorach (po jednej na ucznia); puzzle przedstawiające tramwaje i autobusy MPK w Krakowie (załącznik 1) - na rewersie fragment hasła i numer kolejności wyrazu w zdaniu; taśma klejąca, nożyczki, magnesy, tablica magnetyczna, 12 małych piktogramów do losowania przez uczniów i 12 dużych do umocowania na tablicy (załącznik 2), tekturowe i plastikowe pudełka, bibuła, papier kolorowy, folia aluminiowa, wykałaczki, plastelina, taśma klejąca dwustronna, tasiemki, kolorowe guziki różnej wielkości, flamastry, karty pracy z poleceniami zadań dla uczniów do wykonania w domu (załącznik 3). Przebieg zajęć: Wprowadzenie: Wycieczka do Muzeum Inżynierii Miejskiej w Krakowie. Zwiedzanie wystaw: „Z dziejów polskiej motoryzacji” oraz „Tramwaje na Wawrzyńca”. Następnie powrót do szkoły. Rozwinięcie: 1. 2. Przy wejściu do sali lekcyjnej nauczyciel rozdaje uczniom przygotowane wcześniej bilety w sześciu kolorach, następnie dzieli klasę na sześć grup według koloru otrzymanego biletu. Grupy siadają przy stanowiskach pracy oznaczonych ich kolorem. Każda grupa otrzymuje puzzle, przedstawiające tramwaje lub autobusy MPK w Krakowie. Po ułożeniu należy skleić je taśmą klejącą i odwrócić na drugą stronę. Znajduje się tam wyraz oraz jego numer porządkowy w zdaniu. Przedstawiciele kolejnych grup podchodzą do tablicy i przypinają do niej za pomocą magnesów swoje wyrazy w dobrej kolejności. Powstaje hasło: Wybierając komunikację zbiorową pomagasz chronić środowisko. Nauczyciel prowadzi rozmowę kierowaną w celu wyjaśnienia wszystkich wyrazów w utworzonym zdaniu. Może posłużyć się pytaniami: Co to znaczy „komunikacja zbiorowa”? Czy to samo co „transport publiczny”? Jak myślicie, dlaczego wybierając komunikację zbiorową pomagamy chronić środowisko? W jaki sposób to robimy? Jeżeli uczniowie nie potrafią udzielić odpowiedzi na pytania, udziela ich nauczyciel popierając je przykładami i opisami. Można uzupełniać wypowiedzi dzieci informacjami na temat emisji spalin do atmosfery. Rozmowę można zakończyć pytaniem o to, który z uczniów dojeżdża do szkoły autobusem albo tramwajem oraz wyjaśnieniem skrótu MPK (Miejskie Przedsiębiorstwo Komunikacyjne). Zapis na tablicy MPK to Miejskie Przedsiębiorstwo Komunikacyjne. 46 3. Przedstawiciele grup losują po jednej z dwunastu karteczek z piktogramami spotykanymi w środkach komunikacji zbiorowej. Mają 8 minut na przygotowanie scenki prezentującej znaczenie piktogramu. Po upływie przeznaczonego czasu grupy prezentują scenki, a reszta klasy zgaduje, którą zasadę grupa przedstawiła. Po prawidłowym odgadnięciu nauczyciel wiesza duży piktogram na tablicy. Po prezentacji wszystkich grup, nauczyciel zawiesza na tablicy kolejne sześć piktogramów i pyta uczniów o ich znaczenie. Kończy tę część zajęć mówiąc o niepisanych zasadach korzystania z transportu publicznego, takich jak ustępowanie pierwszeństwa osobom wysiadającym z pojazdu zanim się do niego wsiądzie oraz ustępowanie miejsca osobom starszym, niesprawnym fizycznie i kobietom w ciąży. 4. W nawiązaniu do wycieczki, nauczyciel mówi: Zobaczyliście dzisiaj, jak wyglądały autobusy i tramwaje wiele lat temu. Wiecie z życia codziennego, jak wyglądają współcześnie. Wyobraźcie sobie, jak mogłyby wyglądać autobusy i tramwaje za 100 lat... A może ludzie będą się przemieszczać wspólnie po mieście w jakiś inny sposób? Z przygotowanych materiałów zbudujcie model pojazdu transportu publicznego z przyszłości. Do dyspozycji uczniowie mają tekturowe i plastikowe pudełka, bibułę, papier kolorowy, folię aluminiową, wykałaczki, plastelinę, nożyczki, taśmę klejącą, taśmę dwustronną, tasiemki, kolorowe guziki różnej wielkości i flamastry. Po 15 minutach następuje prezentacja pracy grup. Podsumowanie: Nauczyciel pyta uczniów, czego się dzisiaj dowiedzieli. Zadaje pytania o korzyści dla środowiska przyrodniczego wynikające z wyboru komunikacji miejskiej. Prosi o wymienienie zasad obowiązujących w pojazdach. Ewaluacja zajęć: Nauczyciel rozdaje uczniom karty pracy do uzupełnienia w domu. Na następnej lekcji z obszaru edukacji środowiskowej sprawdza zadanie. 47 Ewolucja człowieka (rozwój filogenetyczny) Jana Jandová Miejsce lekcji muzealnej: Muzeum Człowieka Aleša Hrdlički przy Uniwersytecie Karola w Pradze , Viničná 7, 128 00 Praha 2, ČR; http://www.natur.cuni.cz/~hmc/. Warunki wejścia do muzeum: • czynne w każdą środę, od 10:00 do 17:00, po uzgodnieniu można odwiedzić muzeum także w innym terminie; • wycieczki - należy zarezerwować 10 dni wcześniej, telefon +420 724 039 933, 724 039 933 albo e-mail: [email protected]; maksymalnie 25 uczniów (muzeum jest małe), cena wycieczki - od 100 do 500 koron (w zależności od liczby uczniów) cena zawiera wstęp oraz wykład ekspertów, wstęp jednorazowy: 50 koron od osoby, dzieci 20 koron (dzieci do 10 roku życia, niepełnosprawni, studenci Uniwersytetu Karola - wstęp wolny), zwiedzanie w języku angielskim i niemieckim - cena od 400 do 1.000 CZK ( w zależności od liczby uczniów); • opisy eksponatów w języku czeskim oraz angielskim. Czas trwania lekcji: 2 godziny lekcyjne - 90 minut. Klasa: 8 - 9 klasa szkoły podstawowej, 3 - 4 klasa gimnazjum lub szkoły średniej, wykład można przystosować także dla młodszej grupy wiekowej, a także może on dotyczyć jedynie wybranej części wystawy w muzeum. Podtematy: Rozwój ontogenetyczny człowieka; Antropologia kultury; Naczelne najbliższe człowiekowi; Frenologia oraz trepanacja, mumifikacja. Program: Uczniowie zaznajamiają się z poszczególnymi zbiorami muzeum, słuchają wykładu, wypełniają karty pracy oraz mają możliwość zapytania przewodnika o wszystkie interesujące ich szczegóły z poszczególnych działów wystawy. Cele ogólne: Uczniowie na podstawie wysłuchanego wykładu wypełniają karty; używają specjalistycznej terminologii oraz umiejscawiają właściwie antropologię wśród innych nauk biologicznych; oceniają skutki swego własnego zachowania i działania w różnych sytuacjach, korygując je zależnie od sytuacji; orientują się w stołecznym mieście Praga i potrafią zaproponować drogę ze swej szkoły do Muzeum Człowieka Aleša Hrdlički. Cele szczegółowe: Uczniowie: • potrafią wymienić przodków współczesnego człowieka i opisać rozwój oraz charakterystyczne cechy poszczególnych gatunków człowieka; • dostrzegają różnice w szkielecie człowieka oraz innych naczelnych; 48 • • • • powtórzą najważniejsze informacje o Aleszu Hrdliczce; umieją uzupełnić stadia rozwoju ontogenetycznego człowieka oraz je scharakteryzować; są w stanie wyjaśnić pojęcia “frenologia” oraz „mutylacja“ oraz podać przykłady mutylacji; potrafią wyjaśnić różnicę między naturalną a sztuczną mumifikacją oraz podać przykłady w kontekście historycznym. Metody dydaktyczne: wykład, obserwacja, porównywanie eksponatów (metoda badawcza), Formy pracy: wycieczka, praca samodzielna, praca grupowa (zwłaszcza przy końcowym ocenianiu w klasie). Przebieg zajęć: Wprowadzenie 1godzina lekcyjna (45min), prezentacja Power Point, patrz dodatek “Wycieczka do Muzeum Człowieka Alesza Hrdliczki”, test motywacyjny (patrz dodatek “Test wstępny”. Uczniowie dostaną na początek test, który spróbują rozwiązać. Nauczyciel podczas prezentacji pokaże uczniom gdzie pójdą na wycieczkę, co podczas niej zobaczą, a także poprawi test - w prezentacji Power Point są poprawne odpowiedzi do testu. W tym czasie nauczyciel tekże zapozna uczniów z życiorysem Alesza Hrdliczki. Rozwinięcie wycieczka po muzeum, karty pracy dla uczniów. Podsumowanie kontrola kart pracy w klasie. Ewaluacja zajęć Nauczyciel przedstawi poprawne odpowiedzi na pytania w kartach pracy, nauczyciel oceni karty słownie lub wystawiając ocenę. Karty pracy z propozycją zadań dla uczniów - patrz dodatek: “Karty pracy dla uczniów - rozwiązenie autorskie, wykład specjalistyczny dla nauczycieli umożliwiający samodzielne poprowadzenie wycieczki - patrz “Wykład dotyczący wycieczki” oraz “Mapka Muzeum”. W muzeum pracuje wielu przewodników, w związku z czym ich wypowiedzi są różne, tak więc postarałam się zebrać podstawowy zakres informacji od większej liczby przewodników, który może być też pomocny przy rozwiązywaniu kart pracy. Obiekty obserwowane – np. eksponaty muzealne, obserwacja ukierunkowana, wyniki obserwacji: oglądanie ekspnatów muzealnych - kości oraz odlewy gipsowe przdków człowieka, szkielet goryla oraz człowieka, czaszki po trepanacji, uszkodzone kości (na skutek choroby, urazu, nowotworu), zbiór pigmejów Szebesty, odlewy zdeformowanych czaszek Indian amerykańskich, mumie, schemat podobieństwa rozwoju Haeckla, maski pośmiertne znanych czeskich osobistości, zbiór Foitovasocharski. 49 Źródła, literatura: wykład przewodnika w Muzeum Człowieka Alesza Hrdliczki (nie jest załączony) SMS Biologie – przetłumaczył Blatný, M., Praha, Albatros 2006 http://blog.genyes.com http://frenologie.wbs.cz Karty pracy dla uczniów - rozwiązanie autorskie: Muzeum Czowieka Aleša Hrdliki Nazwa muzeum pochodzi od jej zaoyciela, znanego antropologa, dr Alesza Hrdliczki. Dr Aleš Hrdlika urodzi si w 1896 roku w Humpolcu. Ukoczy studia medyczne w USA, ale po krótkim okresie pracy w zawodzie, postanowi zaj si wycznie antropologi. Przede wszystkim znane s jego prace powicone pónocno-amerykaskim Indianom, w których zadaje pytania o pochodzenie czowieka oraz bada jego rozwój. Hrdliczka poprzez swoj prac oraz skromny sposób ycia zyska znaczne rodki finansowe, które ofiarowa na rozwój wiedzy o czowieku w Republice Czeskiej. Dziki jego wsparciu finansowemu zosta zaoony magazyn "Antropologia" , stworzono fundacj wspomagajc biednych studentów oraz przeznaczono pienidze na wyprawy naukowe. Hrdliczka pozostawi Uniwersytetowi Karola spor cz swojej biblioteki oraz zaoy fundusz na utworzenie Muzeum Czowieka. Punktem kulminacyjnym jego kariery byo otrzymanie zotego medalu Huxley'a, nagrody wrczanej najwikszym antropologom za wyjtkowe osignicia. Szcztki Alesza Hrdliczki zgodnie z jego yczeniem zostay spalone i zmieszane z prochami ony, s zoone w Muzeum Doktora Hrdliczki w Humpolcu. Czym zajmuje si antropologia i jakie s jej dziedziny? ..…………………………………………………………………………….…………………… …………………………………………………… FILOGENEZA „Filogeneza jest dziedzin antropologii zajmujca sirozwojem czowieka od map a po czowieka wspóczesnego. W muzem mo na zobaczy czci czaszek oraz szkieletów praczowieka" Pocz pojcia z prawego oraz lewego supka tak, aby powstay prawdziwe twierdzenia dotyczce rozwoju czowieka. 1) masy 2) kory mózgowej 3) z obecnoci kciuka przeciwstawnego 4) twarzowej czci czaszki 5 )cakowicie na dwóch koczynach 6) mózgowej czci czaszki 7) czaszki 8) umoliwiajce wyrabianie stale doskonalszych narzdzi Które zmiany klimatyczne najprawdopodobniej prowadziy do zmian ewolucyjnych czowieka? Jakie zmiany zaszy i jaki to miao skutek? a) Zwikszanie si b) Wiksza liczba c) Wyobraenie d) Unikalna umiejtno chwytania e) Rozwój rki czowieka f) Przyjcie postawy wyprostowanej g) Zmniejszenie h) Zwikszenie Opisz przodka czowieka dziesiejszego typu IHomo sapiens sapiens) i uzupenij tabelk: Które zmiany klimatyczne najprawdopodobniej prowadziy do zmian ewolucyjnych czowieka? Jakie zmiany zaszy i jaki to miao skutek? 50 51 Homoerectus tum.zac.: Homo neanderthalensis tum.zac.: Gdziey? Wspólnecechyz Wspólnecechyz mapami czowiekiem Homohabilis tum.zac.: Kiedyy? Australopitekus Czowiek Opisz przodka czowieka dziesiejszego typu IHomo sapiens sapiens) i uzupenij tabelk: Narzdzie, rytuay Ciekawostka, cowicej 52 Co ciekawego dowiedzielicie si o frenologii? Ma kto z was dwa guzki za uchem? Zakrelcie poprawne twierdzenia o trepanacji a odgadniecie haso. „Frenologia jest teori, która mówi o zwizku charakteru czowieka z ksztatem jego czaszki. Zao ycielem tej teorii jest F. J. Gall (1758 – 1828). Nauka ta bya bardzo popularna na przeomie XVIII i XIX wieku. Frenologia, bdnie uwa aa, ) e z ksztatu czaszki oraz jej nieprawidowoci mo na wnioskowa o charakterze i osobowoci czowieka“ I) Podczas opatrywania ran oraz zama koci czaszki, odamki koci zostawiano w ranie. Y) Techniki tej uywano zarówno przy bólach gowy, jak i opatrywaniu ran wojennych oraz aby udowodni sw odwag. V) Jeli otwór w czaszce ma ostre brzegi, osobnik przey zabieg. N) Techniki tej uywano ju w paleolicie. A) Trepanacj przeywa okoo 75 – 80% operowanych. K) Trepanacj wykonywano jedynie uywajc techniki skrobicej oraz wierccej. P) Jeli otwór w czaszce jest zaronity, osobnik operacj przey. O) W obecnych czasach trepanacji ju si nie przeprowadza. E) Do dzi przeprowadza si j np. wród plemion afrykaskich. A) Trepanacj przeprowadzano/przeprowadza si jedynie u rannych czy chorych osobników. R) Trepanacja daa podstawy neurochirurgii. T) Trepanacja to zamierzone usunicie koci czaszki. J) Podczas trepanacji zawsze uywano narkozy - roliny, alkohol, opiaty. W Cesarstwie Rzymskim oraz w redniowieczu uywano do trepanacji rónych metalowych narzdzi tzw. ……………..., w dzisiejszych czasach z tymi narzdziami moemy si zetkn w nieco zmienionej postaci. TREPANACJA FRENOLOGIA 53 Czaszka Miednica Kobieta Uzupenij tabelk wpisujc cechy charakterystyczne dla miednicy i czaszki kobiety oraz mczyzny. Mczyzna Czowiek Goryl oraz najbliszych mu naczelnych w muzeum. Porównaj rónice w budowie szkieletu. Dlaczego ludzki krgosup jest wygity podwójnie w ksztacie litery S? Spróbuj narysowa krgosup czowieka oraz innego osobnika z rzdu naczelnych. Krgosup Najdusza ko Klatka piersiowa Miednica Cecha Wszystko zapisz w tabeli poniej: Przygldnij si szkieletowi czowieka „Ró nice midzy pciami nazywamy dimorfizmem pciowym. Cechy dimorfizmu pciowego mo emy podzieli na 3 kategorie: pierwszorzdowe (narzdy pciowe), drugorzdowe(owosienie) oraz cechy trzeciorzdowe (inny sposób mylenia oraz zachowania)“ Jeli chcemy okreli pe wedug szcztków szkieletu, moemy wykorzysta czaszk oraz miednic, ewentualnie koci dugie. NAJBLISZE NAM NACZELNE DIMORFIZM PCIOWY 54 Achondroplazja Nanizm Gigantyzm 1) Genetycznie uwarunkowana 2) AktorJií Krytiná 3) U dorosych objawia si jedynie rozrostem tkanek mikkich narzdów takich jak uszy, nos 4) Szybka mier z powodu niewydolnoci narzdowej 5) Doywaj pónego wieku 6) Nadmierny wzrost 7) Uszkodzenie chrztek wzrostowych koci dugich 8) Nadmierne wydzielanie hormonu wzrostu 9) Zbyt mae wydzielanie hormonu wzrostu 10) Wzrost i budowa ciaa dziecka 11) Mona pozna po uzbieniu Mutylacja Posuchajcie wykadu oraz obejrzyjcie szkielety ludzi z chorobami ukadu kostnego. Nastpnie przyporzdkujcie do poszczególnych chorób poprawne twierdzenia. Pónocnoamerykascy oraz poudniowoamerykascy Indianie zmieniali swój ksztat czaszki za pomoc obwizywania gowy oraz cigania paskami materiau. Czym róniy si czaszki Indian pónocnoamerykaskich od czaszek Indian poudniowoamerykaskich? Wybierzcie jeden rodzaj postpowania mutylacyjnego i zastanówcie si nad jego pozytywnym lub negatywnym wpywem na zdrowie czowieka. Jakie rodzaje mutylacji moemy obecnie znale w naszej kulturze? czasowa – trwaa – Podaj przykad mutylacji trwaej oraz czasowej: „Wynikiem postpowania mutylacyjnego jest zmiana ksztatu, wielkoci czy te koloru czci ciaa. Te zmiany mog podkrela pozycj spoeczn, postaw oraz pogldy jednostki, mog by jednak te wynikiem patologicznych zachowa. Zmiany dotycz tkanek twardych (koci, zby) oraz tkanek mikkich, a zachowania tego typu mo emy znale w ka dym rodowisku kulturowym." ANTROPOLOGIA KULTUROWA CHOROBY UKADU KOSTNEGO 55 Czy wiecie do jakiego krgowca jest najbardziej podobny ludzki pód? staro (powyej ………….. r..) ………………….. (powyej………… r.) dorosy (…………….. - ……………….) ……………………………….. (15 – 18 r..) ……………….. wiek szkolny(……….. - ……… r..) dziecko w modszym wieku szkolnym (6 - ……. roku ycia) ………………….. wiek (3 – 6 roku ycia) ………………….. ( do …………………….) …………………. (1. miesic - ……………) noworodek (0 – 4 …………) okres postnatalny: pód (………….) (9 tydzie – 40 tydzie) ………………… (0 – ….. tydzien) okres ……………… Uzupenij nastpujcy schemat rozwoju ontogenetycznego czowieka: „Ontogenez nazywamy rozwój osobnika od jego poczcia a do mierci. W muzeum mo na te zobaczy synny schemat rozwoju zarodka krgowców Haeckla.“ Wybierz jedn z osobistoci, która ma w muzeum mask pomiertn. W domu korzystajc z literatury i internetu sprawd: kiedy i gdzie ta osoba umara, z jakiego powodu bya sawna , czy chorowaa za ycia na jak nietypow chorob oraz jak zmara. Podaj róda informacji z jakich korzystae. ONTOGENEZA MASKI POMIERTNE Rozwi krzyówk, a poznasz imiona dwóch mczyzn, którzy dokonali tego znaczcego odkrycia. Tutanchamon by faraonem w staroytnym Egipcie w latach 1333-1323 pne. Jego grób peen kosztownoci oraz sarkofag z mumi odkry w roku 1922 archeolog Howard …………… (haso 1) dziki wsparciu finansowemu lorda ……………… (haso 2). Mumifikacja. Co wiesz o duym ciemiczku? (gdzie si znajduje, co to jest, do czego suy oraz w którym okresie ycia wystpuje u czowieka ?) W którym okresie rozwoju prenatalnego rozwijaj si wszystkie ukady narzdów? Życie doktora Emila Holuba oraz jego podróże do Afryki Jana Jandová Miejsce lekcji muzealnej: Muzeum afrykańskie – pomnik doktora E. Holuba v Holicach www.kd.holice.cz Warunki odwiedzin muzeum: • Czas otwarcia muzeum: od 1. kwietnia do 31. października 8:00 – 12:00 a 13:00 – 16:00, od maja – do sierpnia dłużej - 17:00, w poniedziałek zamknięte. • Wstęp: dorośli 20 koron, dzieci w wieku 3 – 18 lat 10 koron, grupy dziecięce 10 koron od dziecka, fotografowanie: 20 koron, osoby mające na nazwisko Holub bądź Holubova mają zniżkę 50%, natomiast ci, którzy się nazywają Emil Holub albo Růžena Holubová mają wstęp za darmo. Czas trwania lekcji: 2 – 3 godziny lekcyjne. Klasa: zajęcia dla wszystkich grup wiekowych. Podtematy: • • Fauna i flora Afryki. Zbiór etnograficzny przedstawiający życie plemion afrykańskich. Treści programowe: Uczniowie poprzez eksponaty oraz wykład zaznajamiają się z przebiegiem podróży doktora Emila Holuba w Afryce oraz oglądają wypchane modele zwierząt afrykańskich. Uczniowie wykorzystują swój zmysł dotyku i próbują odgadnąć jaki przedmiot znajduje się w każdej z ośmiu tajnych skrzyni. Cele ogólne: • • • • Uczniowie dyskutują o faunie i florze Afryki. Uczniowie krytycznie oceniają nowo uzyskane informacje, opracowują je twórczo i wykorzystują przy dalszej nauce. Uczniowie uzyskują poglądy na wartości kulturalne oraz duchowe, a także tradycję, tworzą ją i chronią. Uczniowie dokonują refleksji się nad swoimi działaniami i zachowują się adekwatnie w trakcie wizyty w muzeum. Cele szczegółowe: Uczniowie potrafią wymienić oraz rozpoznać zwierzęta, które żyją w Afryce oraz przedstawić ich krótką charakterystykę. 56 Uczniowie widzą różnice oraz podobieństwa kultury, w której żyjemy z kulturą plemion afrykańskich. Uczniowie własnymi słowami opowiadają o życiu doktora Emila Holuba. Uczniowie potrafią na mapie wskazać Holice oraz opisać innym uczniom krainę gdzie znajduje się ta miejscowość. Metody dydaktyczne: wykład, metody rozwijające odbieranie poprzez zmysły (patrz: Obiekt obserwacji niżu). Formy pracy: wycieczka, praca samodzielna oraz grupowa, nauka w parach. Przebieg zajęć: Nauczyciel przygotuje uczniów do wycieczki, wyjaśni im oczekiwane cele oraz przedstawi wymagania i zaznajomi ich z tym, co zobaczą w muzeum. Przeprowadzenie zajęć Wizyta w muzeum, możliwość kupna kart pracy (polecam dla klas 4-6 szkoły podstawowej), dla starszych uczniów warto przygotować na bieżąco karty pracy. Podsumowanie Nauczyciel razem z uczniami dyskutuje o eksponatach w muzeum oraz o zasługach dr E. Holuba dla Republiki Czeskiej. Ewaluacja zajęć Nauczyciel przeprowadza ocenę wycieczki zgodnie z założonym wcześniej celem – sprawdza uzyskane wiadomości poprzez testy, referaty, zawody oraz gry dla uczniów, może też zadać projekt do utworzenia na temat podróży dr Emila Holuba do Afryki, czy też badanie ankietowe wśród uczniów. Karty pracy z poleceniami zadań dla uczniów: Można zakupić karty pracy w kasie (cena: 15 koron za jedną); są dwa rodzaje kart: dotyczące ośmiu tajnych skrzyni oraz dotyczące muzeum oraz eksponatów, karty pracy dla uczniów wyższych klas szkoły podstawowej (drugi stopień) oraz dla gimnazjalistów (patrz dodatek: „Karta pracy + autorskie rozwiązanie Holice“). Obiekt poznania: Obserwacja wystawionych obiektów, możliwość posłuchania wykładu audio (bezpłatnie), możliwość wyszukania odłamków wazy w piasku, osiem tajnych skrzyń skrywających przedmioty, które dzieci mają rozpoznać poprzez dotyk (warto zakupić karty pracy). Po drugiej stronie ulicy znajduje się park z dużą ilością unikatowych drzew, do którego warto uczniów zaprowadzić. Załączniki Na kolejnych stronach. 57 Karta pracy dla uczniów wyszych klas szkoy podstawowej 1. Na mapie Holic zaznacz kókiem miejsce gdzie znajduje si Pomnik doktora Emila Holuba – Muzeum Afrykaskie oraz miejsce gdzie sta jego dom nr 422, który nastpnie Holub podarowa gminie, a dzisiaj w tym miejscu stoi Szkoa Podstawowa. 2.Uzupenij brakujce informacje na temat ycia doktora Emila Holuba. Dr. Emil Holub urodzi si 7. …… ……… w …………… Jego pene imi i nazwisko brzmi Emilián ………… ……… Holub. Ojciec František Holub by lekarzem, a jego ona nazywaa si …………..... Emil Holub chodzi do szkoy w Holicach, któr prowadzi nauczyciel František Lejhanec. Holub by jednym z ……………………… uczniów w szkole. W roku 1857 jego rodzina przeniosa si do …………… …… ……………………… Wyksztacenie rednie zyska on w gimnazjum w atci a nastpnie ukoczy studia w zakresie ………………. na Uniwersytecie w Pradze. 58 Podczas nauki w szkole redniej oraz na studiach interesowa si on bardzo ………………………. nauki oraz …………………. Krótko po promocji w maju 1872, wyruszy on w drog do …………… Afryki, gdzie si pocztkowo zaj praktykowaniem medycyny. Podczas swojego pobytu w Afryce trwajcego siedem lat odby on trzy podróe badawcze. Jego celem badawczym bya rzeka ………………. Swoje wraenia opisa on w dwuczciowym dzienniku z podróy „……… ……… …… ………… …………..“. Po powrocie, w roku 1879 zorganizowa on w Pradze wystaw oraz liczne wystpienia po caym kraju. Odwiedzi te miasteczko rodzinne, gdzie na jego cze zagrao Ochotnicze Stowarzyszenie ………………. przedstawienie teatralne a Holub zosta uhonorowany Dyplomem ……………………… …………………... Po zakoczenii wystawy Holub oferuje swoje zbiory ówczesnemu muzeum ziemi praskiej, jednak ten szczodry dar zosta ……………………! Wiksza cz zbiorów zostaa rozdana muzeom, szkoom oraz gminom. Podczas podróy do Wiednia pozna on Ros …………………….. a 2. listopada 1883 si z ni oeni, Rosa zmienia imi na czeskie ……………….. Wkrótce po tym wyruszyli oni wraz z szecioma przewodnikami na swoj drug podró do Afryki. Celem podróy byo pokonanie trasy od Kapsztadu do Egiptu. Tej podróy towarzyszyy liczne kopoty, wypadki, zachorowania na malari oraz inne choroby, a take napad tubylców. Ekspedycja zakoczya si w roku 1887. Dr Holub opisa take sw drug wypraw „Druga podró po Afryce poudniowej - …… ………………… …… ……………… …………………………………“. Ta podró przyniosa Holubowi nie tylko saw, ale towarzyszyo jej mnóstwo intryg, utrata majtku oraz zdrowia. Jego oferta podarowania eksponatów zostaje odrzucona przez muzea regionalne w Czechach i w ten sposób dua cz zbiorów zostaje rozdana publicznoci, szkoom, gminom oraz muzeom (np. Muzeum Náprstka w Pradze). Tak wic zgorzkniay Emil Holub odjeda ze swoj on do …………., i tam 21. lutego 1902 w wieku lat …………. umiera. Jego maonka Ržena Holubová doywa 93 lat. Umara …… ………… ………... Po swojej mierci Ržena Holubová przekazaa miastu zbiór bezcennych dokumentów oraz przedmiotów z pozostaoci po podróniku, wraz z cakowicie wyposaon pracowni oraz ……………… ……………..W roku 1966 dokoczono i otworzono objekt Pomnik ……… …………… …………………… - ………………… …………….. 59 3. W gównym pomieszczeniu przy wypchanych eksponatach znajduje si 8 tajnych skrzyni. Spróbuj, u ywajc tylko dotyku rozpozna jaki przedmiot znajduje si w ka dej ze skrzyni 4. a) W muzeum przyjrzyj si modemu soniowi afrykaskiemu i porównaj go z obrazkiem sonia indyjskiego. Ró nice uzupenij w tabelce: So afrykaski Ilo wyrostków chwytnych na trbie Uszy Gowa Ilo paznokci na tylnej nodze 60 So indyjski 4. b) Z grupy liter ułóż przegląd niektórych funkcji jakie ma trąba słonia. 5. Podczas drugiej wyprawy Holuba został on napadnięty prez plemię tubylców …………………………… (patrz hasło). Do tej tragedii doszło 2 sierpnia 1886 przy wiosce Galulonga. Tubylcy zniszczyli większość zasobów, narzędzi naukowych, część dzienników oraz zbiorów, podczas walki zginął jeden członek wyprawy Oswald Sölner. Rozwiąż krzyżówkę 1. 2. 3. 6. Jaki kierunek stiudiował E.Holub na Uniwersytecie Bohor/ridbok jest Gatunek antylopy mieszkający na sawannie w niewielkiej odległości od wody 4. W tajnej skrzyni z lwem znajduje się 5. Gatunek żyrafy 6. Miasto, w którym się urodził Emil Holub 7. Ludzie, którzy nazywają się ……………mają zniżkę 50% 8. Ilość wagonów podczas transportu wystawy z Wiednia do Pragi 9. Największy ssak znajdujący się w muzeum 10. Ssak posiadający dwa rogi na nosie 11. Ile lat ma młode słoniątko znajdujące się w muzeum 12. Nazwa miasta afrykańskiego, w którym Holub prowadził praktykę lekarską Dr Emil Holub podczas swoich podróży naprawiał oraz tworzył mapy. Jedno z odkrytych miejsc nie było wcześniej zaznaczone na mapach. Przeczytaj zdania poniżej i zaznacz w odpowiednim słupku, czy zdanie to jest prawdziwe czy fałszywe. Jeśli odpowiesz poprawnie, poznasz nazwę miejsca, które dr Holub odkrył i nazwał. prawda / fałsz Pełne imię doktora Emila Holuba brzmiał Emilián Karel Petr Holub. Galago jest ptakiem. Vojtěch Náprstek był dobrym przyjacielem Emila Holuba. W muzeum znajduje się 6 wypchanych eksponatów skoczka pustynnego. Rosa Hoffmanová zmieniła po ślubie imię i nazwisko na Růžena Holubová W muzeum wśród eksponatów znajdują się buty pary małżeńskiej Holubów, w których przemierzyli oni Afrykę. Pierwszą podróż do Afryki odbył E. Holub w latach 1874 – 1880. Warzęcha to rodzaj ptaka wodnego spokrewnionego z ibisami. Impala to gatunek antylopy. 61 7. 62 W muzeum możemy obejrzeć drzewo cytrynowe. Gepard należy do psowatych i łowi często gazele. Guma arabska to żywica pozyskiwana z roztworu wodnego znajdującego się w tkance przewodzącej niektórych gatunków akacji. Wyobraź sobie, że jesteś naukowcem i właśnie odkryłeś nowy gatunek zwierzęcia. Masz już wszystkie potrzebne podstawy, aby zwierzę przedstawić światu i napisać profesjonalny artykuł. Podzielcie się w pary. Wraz z kolegą/koleżanką oglądnijcie wystawione eksponaty zwierząt. Jedno zwierzę wybierzcie i namalujcie. W domu korzystając z literatury oraz internetu sprawdźcie istotne informacje o zwierzęciu (dokładną nazwę gatunkową polską oraz łacińską, miejsce w klasyfikacji – typ, podtyp, gromada, rząd, rodzina; miejsce występowania, opis – rozmiary, czym się żywi, jak się rozmnaża) i napiszcie artykuł o zwierzęciu, w którym będą zawarte te istotne informacje. Nie zapomnijcie podać literaturę oraz źródła internetowe, z których korzystaliście. Namaluj zwierzę. Rośliny wodne, bagienne i ich środowisko; Gatunki roślin objętych ochroną Magdalena Jaźwa Osoby wspomagające: przewodnik muzeum. Miejsce lekcji muzealnej: Arboretum Bolestraszyce. Czas trwania lekcji: 45 minut zajęcia z przewodnikiem, 45 minut praca w grupie. Klasa: III klasa szkoły podstawowej, edukacja przyrodnicza. Treści programowe: Ukazywanie negatywnych i pozytywnych zmian w środowisku naturalnym powodowanych działalnością człowieka. Podnoszenie świadomości ekologicznej uczniów i podejmowania działań w sytuacjach zagrożeń. Kształtowanie akceptowanego społecznie systemu norm i wartości oraz postaw proekologicznych. Cele ogólne: poznawcze: • zapoznanie z wybranymi gatunkami z kolekcji roślin wodnych i bagiennych oraz ich środowiska życia, • zapoznanie z rodzajami podłoża potrzebnymi do prawidłowego wzrostu poszczególnych roślin, • poznanie zagrożonych wyginięciem gatunków roślin, kształcące: • kształtowanie umiejętności obserwacji roślin, • kształcenie umiejętności postawy wrażliwego odbiorcy piękna natury, • doskonalenie percepcji wzrokowej i słuchowej, • doskonalenie spostrzegawczości, wychowawcze: • kształtowanie pozytywnej postawy przyrodniczo- ekologicznej, • dostrzeganie potrzeby ochrony roślin objętych szczególną opieką. Cele szczegółowe: uczeń • nazywa rożne gatunki roślin występujących w arboretum, • rozpoznaje różne rodzaje podłoża potrzebne do prawidłowego wzrostu roślin, • obserwuje rośliny, • jest wrażliwy na piękno przyrody, • wykazuje pozytywną postawę ekologiczną. • dostrzega potrzebę ochrony zwierząt zagrożonym wyginięciem. 63 Metody dydaktyczne: podające, praktyczne. Formy pracy: indywidualna, grupowa. Środki dydaktyczne: Mapy arboretum, karty pracy - obrazki przedstawiające rośliny, nazwy tych roślin na paskach papieru. Przebieg zajęć: Wprowadzenie: Na zajęciach poprzedzających wycieczkę do Arboretum uczniom została przedstawiona krótka definicja ”arboretum”, historia miejsca, które mają odwiedzić oraz cel jaki spełnia arboretum (załącznik nr 1). Rozwinięcie: Spacer po Arboretum. Etapy zajęć: 1. Przywitanie się uczniów przewodnikiem arboretum. 2. Zapoznanie się z tematem zajęć. 3. Spacer po arboretum wraz z przewodnikiem. 4. Obserwowanie roślin występujących na obszarze arboretum. 5. Praca w grupach (4 grupy) – wykonywanie zajęć zleconych przez nauczyciela. 6. Ocena poprawności wykonanych prac wspólnie z uczniami, przewodnikiem i nauczycielem (ewentualna korekta). Zakończenie: Wspólne wykonanie albumu pamiątkowego składającego się z obrazków przedstawiających rośliny, które można obserwować na terenie arboretum. Rozmowa podsumowująca wycieczkę do Arboretum. Załączniki: • • 64 Załącznik 1 Arboretum - mianem tym określa się wyodrębniony obszar, na którym uprawiane są drzewa, krzewy i krzewinki dla celów naukowych i hodowlanych. Nazwa wywodzi się od łacińskiego słowa ‘arbor’- drzewo. Arboretum Bolestraszyce (rok założenia 1975), położone jest 7 km na północnywschód od Przemyśla, należy do cennych zabytków przyrody i kultury Małopolski. W Bolestraszycach jednoczą się historia i czas współczesny. Historyczne założenie obejmuje park i dwór, w którym w połowie XIX w. mieszkał i tworzył znakomity malarz Piotr Michałowski. Arboretum obejmuje także dziewiętnastowieczny fort dawnej Twierdzy Przemyśl. Wiekowe drzewa, pozostałe z dawnych ogrodów zamkowych, stanowią malowniczy akcent wśród nowych nasadzeń, na które składają się gatunki obcego pochodzenia i rodzime drzewa, krzewy oraz rzadkie, zagrożone, ginące i chronione gatunki roślin. Arboretum nawiązuje do starych tradycji małopolskich ogrodów, w szczególności do: Sieniawy Izabeli Czartoryskiej, Zarzecza Magdaleny Morskiej - Dzieduszyckiej, Dubiecka Krasickich, Miżyńca Lubomirskich i Medyki Pawlikowskich. Organizatorem i dyrektorem Arboretum był w latach 1975-2001 prof. dr hab. Jerzy Piórecki. Od 2001 roku dyrektorem jest dr Narcyz Piórecki. W Muzeum Przyrodniczym prezentowane są wystawy stałe “Chrońmy ptaki”wystawa ornitologiczna i wystawa fotograficzna autorstwa prof. J.Pióreckiego “XXV lat Arboretum Bolestraszyce”. Prezentowana będzie także wystawa motyli nocnych oraz wystawa dendrologiczna -szyszek, przekrojów i skamielin. W oparciu o wystawy i zgromadzone kolekcje roślin działalność edukacyjną prowadzi Centrum Edukacji Dziedzictwa Kulturowo-Przyrodniczego. Na terenie Arboretum prezentowane są również rzeźby- wiklinowe obiekty powstałe w czasie Międzynarodowych Plenerów Artystycznych “Wiklina w Arboretum”. Areał: Bolestraszyce - 25 ha, w tym 0,87 ha stawów, Cisowa 283,0 ha. Ogółem 308 ha. • Podstawowym celem Arboretum w Bolestraszycach jest gromadzenie i utrzymywanie w warunkach uprawy ogrodowej kolekcji roślin. Udostępnianie dziedzictwa kulturowo-przyrodniczego, edukacja oraz czynna ochrona rzadkich, zagrożonych, ginących i chronionych gatunków flory polskiej i dendroflory. Zadanie. Dopasujcie nazwy roślin do rysunków przedstawiających rośliny chronione występujące w Arboretum Bolestraszyce. Załącznik 2 65 66 67 Różnorodność świata zwierząt Ewa Kawka Osoby wspomagające: 4 dodatkowych opiekunów dla grup [mogą to być rodzice lub przewodnik]. Miejsce lekcji muzealnej: Aquarium, Muzeum Przyrodnicze w Krakowie. Czas trwania lekcji: 1godz. -1,5 godz. Klasa: III klasa szkoły podstawowej, edukacja przyrodnicza. Treści programowe: Program edukacyjny Gra w Kolory – Zakres tematyczny: Rozumienie i poszanowanie świata roślin i zwierząt. Cele ogólne: Poznawcze: • Kształtowanie pojęcia: różnorodność świata zwierząt. • Kształtowanie umiejętności dostrzegania różnic pomiędzy gatunkami zwierząt. Kształcące: • Doskonalenie umiejętności rozwiązywania łamigłówek. • Doskonalenie umiejętności korzystania z mapy. • Doskonalenie umiejętności czytania ze zrozumieniem. • Doskonalenie umiejętności wypowiadania się na podany temat. • Doskonalenie umiejętności wyszukiwania potrzebnych informacji. Wychowawcze: • Rozwijanie umiejętności pracy w grupie. • Kształtowanie postaw proekologicznych. • Kształtowanie umiejętności podporządkowania się zasadom obowiązującym w muzeum. Cele szczegółowe: uczeń: • buduje wielozdaniową wypowiedź na określony temat; • rozwiązuje zadane łamigłówki; • wymienia możliwości różnic pomiędzy różnymi gatunkami zwierząt; • podaje przykłady zwierząt jedzących mięso i rośliny, posiadających długi ogon, skorupę, dostosowujących swój kolor do otoczenia, mieszkających w różnych warunkach, zagrożonych wyginięciem; • rozumie, jak należy zachować się w muzeum; 68 • • • aktywnie uczestniczy we wszystkich zabawach; uważnie słucha wypowiedzi innych grup; współpracuje w grupie. Metodydy daktyczne: pogadanka, pokaz. Formy pracy: grupowa. Środki dydaktyczne: mapa muzeum, kolorowe plakietki, karty pracy, wierszowane łamigłówki, eksponaty muzealne. Przebieg zajęć: 1. Organizacja uczniów i przedstawienie podstawowych zasad. Podkreślenie, że uczniowie muszą zachowywać się spokojnie i odpowiedzialnie oraz słuchać opiekunów. Uświadomienie uczniom, że zwierzęta są istotami żywymi. Nie można ich więc drażnić i denerwować. Zwrócenie uwagi, że nie powinno się dotykać eksponatów muzealnych jeśli nie ma się na to pozwolenia. 2. Wprowadzenie uczniów w temat zajęć. Rozmowa na temat różnorodności świata zwierząt. Przybyliśmy dzisiaj do magicznego świata zwierząt. Szacuje się, że na całym świecie występują prawie 2 miliony różnorodnych gatunków. Dzisiaj zamienimy się więc w biologów-podróżników i będziemy poszukiwali ciekawych gatunków zwierząt i różnic pomiędzy nimi. Czy ktoś ma propozycje pod jakim względem mogą się różnić pomiędzy sobą różne gatunki zwierząt ? Uczniowie powinni zawrzeć w swoich wypowiedziach możliwość różnic pod względem: • koloru, • wielkości, • sposobu przemieszczania się, • rodzaju pożywienia, • miejsca życia, • sposobu rozmnażania się; • dostosowania się do różnych warunków życia. 3. Podział na grupy Zanim rozpoczniemy nasze ekscytujące poszukiwania musimy podzielić się na różne zespoły. Podziału dokonujemy poprzez losowanie kolorowych plakietek [niebieska, zielona, czerwona, zółta, fioletowa – załącznik nr 1]. 69 Uczniowie zostają podzieleni na 5 zespołów. Zagadki o zwierzętach. Jesteście już podzieleni na zespoły w których będziecie poszukiwali różnych ciekawych informacji. Jednak żaden podróżnik nie wybiera się w poszukiwania bez odpowiedniej mapy, notatnika i wskazówek. Aby je otrzymać każda grupa musi odgadnąć jedną zagadkę: • Sam buduje sobie domek • Chociaż ma torbę, drzewo tnąc zębami. nie jest listonoszem. Świetnie pływa. Umie robić W swej torbie na brzuchu most na rzece oraz tamy. własne dzieci nosi. • Ma króciutkie nogi • Jest wielki, garbaty, I maleńki ryjek lecz może jak tragarz Chociaż igły nosi, dźwigać na plecach Nigdy nic nie szyje bardzo ciężki bagaż. • Dzięki niej na zimę masz czapkę i szalik. Gdy w góry pojedziesz, ujrzysz ją na hali. 4. 5. 6. Po uzyskaniu poprawnej odpowiedzi uczniowie dostają mapę muzeum, mały notesik i kartę pracy [załącznik 2, 3]. Praca w grupach. Uczniowie mają za zadanie wypełnić karty pracy przy pomocy wiadomości znalezionych w muzeum [ nie ma jednej właściwej odpowiedzi, grupy mogą więc podawać różne przykłady]. Każdej grupie musi towarzyszyć opiekun. Podsumowanie zajęć. Uczniowie przedstawiają innym grupom uzyskane informacje i dyskutują o uzyskanych odpowiedziach. Ewaluacja Na zakończenie uczniowie siadają w kręgu. Nauczyciel daje jednej osobie „magiczną lupę”. Ta osoba, która ją trzyma uzyskuje prawo głosu. Następnie zadaje pytanie danej osobie. Jak podobały Ci się dzisiejsze zajęcia? Uzasadnij swoją odpowiedź. Może chciałbyś coś zmienić w dzisiejszych zajęciach. Podaj swoją propozycję. Uczniowie podają sobie kolejno „magiczną lupę” i odpowiadają na zadane pytań. 70 Załączniki Załącznik nr 1 Załącznik nr 2 71 Załącznik nr 3 Zwierzę posiadające skorupę: Zwierzę, które dostosowuje swój kolor do otoczenia: ........................................................... ........................................................... Zwierzę posiadające długi ogon: Gatunek zagrożony wymarciem: ........................................................... ........................................................... Zwierzę żyjące w wodzie: Zwierzę, które już nie występuje: ........................................................... ........................................................... Zwierzę żyjące w wodzie i na lądzie: Zwierzę bardzo małe: ........................................................... ........................................................... Zwierzę żyjące na lądzie: Zwierzę bardzo duże: ........................................................... ........................................................... Zwierzę odżywiające się roślinami: Zwierzęta żyjące na drzewach: ........................................................... ........................................................... Zwierzę odżywiające się mięsem: Zwierzę wykluwające się z jaja ........................................................... ........................................................... 72 Kosmiczna podróż Marta Kluska Osoby wspomagające: przewodnik muzeum Miejsce lekcji muzealnej: Planetarium Śląskie w Chorzowie oraz kontynuacja treści związanych ze Wszechświatem w szkole po wycieczce i zwiedzaniu Planetarium Śląskiego w Chorzowie. Czas trwania lekcji: 90 minut zajęć dydaktycznych, w których uczniowie zapoznają się z aktualnym wyglądem nieba i z rozpoznawaniem typowych obiektów - program bawi i uczy o otaczającym nas Wszechświecie; lub 45 minut seansu dydaktycznego opartego na wierszach dla dzieci, który bawiąc i ucząc zapoznaje z podstawami wiedzy o widocznych na niebie obiektach astronomicznych. Klasa: III klasa szkoły podstawowej, edukacja przyrodnicza. Treści programowe: Zjawiska i procesy przyrodnicze dostępne doświadczeniu dziecka – Układ Słoneczny, planety. Praca człowieka – zawody (zawód astronoma). Urządzenia techniczne powszechnego użytku w domu, szkole, miejscowości, posługiwanie się prostymi narzędziami, bezpieczne użytkowanie – urządzenia techniczne, pomoce naukowe (teleskop). Działalność plastyczna w różnych materiałach, technikach i formach – konstruowanie, modelowanie. Różne źródła informacji i technologie informacji – encyklopedie, albumy, internet, prezentacje multimedialne. Rozmowy, opowiadanie, opisywanie, swobodne i samorzutne oraz inne wypowiedzi ustne i pisemne na podstawie obserwacji, działania, treści słuchanych itp. Cele ogólne: • • • • Zapoznanie z planetami Układu Słonecznego. Zaznajomienie z wybranymi faktami z życia i działalności Mikołaja Kopernika. Kształtowanie umiejętności krytycznej oceny i analizy zebranych informacji. Rozwijanie umiejętności pracy w grupie. Cele szczegółowe: Uczeń: • potrafi narysować ( sporządzić ) model Układu Słonecznego; 73 • • • • • • • • • • potrafi podać przykłady różnych ciał niebieskich; rozumie czym jest Słońce, Ziemia, Księżyc; buduje wielozdaniową wypowiedź na określony temat; przedstawia w kilku zdaniach informacje o wybranych planetach zebrane na podstawie własnych doświadczeń i obejrzanej prezentacji; wypowiada się na forum klasy; uważnie ogląda i słucha przedstawiane prezentacje; samodzielnie formułuje odpowiedzi na pytania; aktywnie uczestniczy w zajęciach; uważnie słucha wypowiedzi innych grup; współpracuje w grupie. Metody dydaktyczne: pogadanka, pokaz, dyskusja. Formy pracy: praca w grupie, praca indywidualna. Środki dydaktyczne: laptop, prezentacje multimedialne, karty pracy, albumy i informacje dotyczące Układu Słonecznego, informacje i zdjęcia o Mikołaju Koperniku, materiały potrzebne do prac plastycznych Przebieg zajęć Kontynuacja treści związanych ze Wszechświatem po wycieczce i zwiedzaniu Planetarium Śląskiego w Chorzowie. Elementem wyjściowym lekcji jest wycieczka do Planetarium Śląskiego w Chorzowie, jego zwiedzanie oraz udział uczniów w zajęciach dydaktycznych. Planetarium Śląskie jest największym i najstarszym polskim planetarium. Powstało w 1955 roku dla uczczenia pamięci wielkiego astronoma, Mikołaja Kopernika. Zostało wyposażone w aparaturę projekcyjną, umieszczoną pod 23-metrową kopułą stanowiącą ekran sztucznego nieba. Widownia mieści jednocześnie prawie 400 osób. Pod niebem planetarium, wiernie naśladującym rzeczywisty firmament, odbywają się popularne prelekcje astronomiczne, lekcje astronomii i geografii, a także inne zajęcia oraz różne spektakle. Obserwatorium astronomiczne jest wyposażone w największą w Polsce lunetę o 30-centymetrowym obiektywie i liczne mniejsze teleskopy. W pogodne dni zwiedzający mogą obserwować Słońce, a po zapadnięciu zmierzchu - ciekawe obiekty nocnego nieba, oglądane nawet w 750-krotnym powiększeniu. Pracującym w planetarium astronomom teleskopy służą do śledzenia planetoid i komet. Uczniowie podczas zwiedzania planetarium mogą także zobaczyć obserwatorium astronomiczne z największą w Polsce lunetą o 30-centymetrowym obiektywie oraz z licznymi mniejszymi instrumentami umożliwiającymi w pogodnie dni obserwacje Słońca, a po zapadnięciu zmierzchu – wędrówkę po najciekawszych obiektach 74 nocnego nieba, oglądanych nawet w 750-krotnym powiększeniu. Dla młodzieży szkolnej obserwatorium astronomiczne jest miejscem, gdzie kontynuowana jest lekcja w planetarium w kontakcie z prawdziwym niebem, podczas której zapoznajemy też z wyposażeniem i pracą obserwatorium astronomicznego. Mogą także zobaczyć jak wyglądał jeden z naszych najznakomitszych uczonych - Mikołaj Kopernik, dzięki pomnikowi, który wita przybyłych do planetarium zwiedzających. Podczas wycieczki uczniowie mogą także zobaczyć stację klimatologiczną (spotkanie z meteorologiem), obserwatorium sejsmologiczne oraz wystawę „skarby Ziemi”, które mogą być podstawą do poprowadzenia kolejnych lekcji związanych z treściami środowiskowymi. Przebieg zajęć, będących kontynuacją zwiedzania przez uczniów Planetarium Śląskiego w Chorzowie: Wprowadzenie: Prezentacja multimedialna ze zdjęciami z wycieczki do Planetarium Śląskiego. Rozmowa nauczyciela z uczniami na temat wycieczki do planetarium. Pytania dotyczące zajęć dydaktycznych organizowanych przez muzeum oraz pracy astronoma i jego przyrządach potrzebnych do obserwowania kosmosu. Rozwinięcie Przygotowywanie przez uczniów lunet z kartonu i kolorowej przeźroczystej folii. Obserwowanie nieba przez „zaczarowane lunety” zrobione przez dzieci. Opisywanie przez uczniów wrażeń związanych z obserwowaniem nieba przez swoje lunety. Oglądanie prezentacji multimedialnej dotyczącej Ziemi w Układzie Słonecznym, planet jakie można w nim spotkać. Omówienie prezentacji. Przygotowanie przez uczniów w parach (grupach) prezentacji ośmiu planet „przewodnika po planetach” wg określonego schematu na kartach pracy (załącznik nr 1), na podstawie obejrzanej prezentacji oraz informacji dostępnych w albumach i innych materiałach przygotowanych przez nauczyciela. Prezentowanie wykonanej pracy. Tworzenie przez uczniów modelu Układu Słonecznego z plasteliny i dostępnych środków (zawieszonego na drewnianej podstawie) z uwzględnieniem wielkości i koloru planet oraz odległości od Słońca. Ocena powstałego modelu przez uczniów, umieszczenie go w widocznym miejscu w sali. Głośne odczytanie przez uczniów notki biograficznej o Mikołaju Koperniku przygotowanej przez nauczyciela pt. „Wstrzymał Słońce, ruszył Ziemię...” Uzupełnianie kart pracy przez uczniów (załącznik nr 2) – praca indywidualna. 75 Podsumowanie: Rozwiązywanie krzyżówki – indywidualna praca uczniów (załącznik nr 3). Sprawdzenie haseł z krzyżówki oraz odczytanie przez uczniów odpowiedzi na pytanie dotyczące Ziemi. Rozmowa z uczniami na temat skończonych lekcji, co zapamiętali z zajęć najciekawszego, co nowego poznali. Podziękowanie za wspólnie spędzony czas. Ewaluacja Wypełnianie przez uczniów arkusza ewaluacji lekcji (załącznik nr 4), zebranie go przez nauczyciela oraz podziękowanie za jego wypełnienie. Załączniki Załącznik nr 1 „PRZEWODNIK PO PLANETACH” a) Nazwa planety: ................................................................... b) Kolejność omawianej planety w Układzie Słonecznym: ................................................................... c) Wielkość planety: ................................................................... d) Wygląd planety (cechy charakterystyczne): ................................................................... e) Czas obrotu wokół własnej osi: ................................................................... f) Czas obiegu wokół Słońca: ................................................................... Załącznik nr 2 „WSTRZYMAŁ SŁOŃCE, RUSZYŁ ZIEMIĘ...” Odpowiedz na pytania: - Kim był Mikołaj Kopernik? ........................................................................ - W jakich latach żył? ........................................................................ - Gdzie się urodził? ........................................................................ - Jaką teorię obalił? ........................................................................ - Jaki tytuł nosiło jego największe dzieło? ........................................................................ - Spróbuj dokończyć cytat z tytułu ćwiczenia: „WSTRZYMAŁ SŁOŃCE, RUSZYŁ ZIEMIĘ ........................................................................................” 76 Załącznik nr 3 ROZWIĄŻ KRZYŻÓWKĘ 1 2 3 4 5 1. Największa planeta Układu Słonecznego 2. Imię autora dzieła „O obrotach ciał niebieskich” 3. Planeta, którą nazywa się również Jutrzenką 4. Planeta jak słodki baton 5. Jest charakterystyczny dla Saturna 6. Druga od końca planeta w Układzie Słonecznym. Hasło: ............................................................................................................................ Co wiesz ciekawego o wyrazie z hasła:......................................................................... Załącznik nr 4 Podkreśl właściwą odpowiedź: Dzisiejsze zajęcia były: Bardzo fajne Takie sobie Nieciekawe Podczas zajęć byłeś(aś) zaangażowany(a): Mocno Średnio Słabo Temat lekcji był dla Ciebie: Interesujący Mało ważny W miarę ciekawy Czy dzięki wycieczce do planetarium i dzisiejszej lekcji zwiększyło się u Ciebie zainteresowanie kosmosem? Zdecydowanie tak Nie wiem Zdecydowanie nie Czy zdobyte podczas wycieczki i na lekcji informacje są Twoim zdaniem ważne? Myślę, że tak Trudni powiedzieć chyba nie 77 Ryby, gady, płazy... poznajmy je bliżej Ewelina Kopcińska Osoby wspomagające: Przewodnik muzeum, nauczyciele przyrody. Miejsce lekcji muzealnej: Muzeum Przyrodnicze Aquarium w Krakowie, ul. Sebastiana 9. Czas trwania lekcji: 120 minut. Klasa: III klasa szkoły podstawowej, edukacja przyrodnicza. Treści programowe: Różnorodność świata zwierzęcego. Cele ogólne: poznawcze: • poznanie różnych gatunków gromady ryb, płazów, gadów; • poznanie środowisk życia tych zwierząt (wodne, wodno-lądowe, lądowe); • zdobywanie wiadomości czym się odżywają dane zwierzęta; • zdobywanie wiadomości na temat budowy gadów, płazów i ryb; • poznanie miejsc występowania danych zwierząt; • poznanie wybranych zwierząt jadowitych; kształcące: • kształtowanie odpowiedniej postawy ekologicznej wobec zwierząt; • kształtowanie umiejętności rozpoznawania i nazywania zwierząt; wychowawcze: • rozwijanie osobistych zainteresowań uczniów; • rozwijanie umiejętności pracy w grupie; • rozwijanie umiejętności zachowania się odpowiednio w miejscu publicznym (muzeum); • wdrażanie do zachowania się ucznia w całkowicie innej rzeczywistości niż sala lekcyjna. Cele szczegółowe: • • • • • • • 78 uczeń potrafi nazwać gatunki zwierząt; uczeń zna środowisko życia ryb, gadów, płazów; uczeń wie, gdzie występują zwierzęta poznane w muzeum; uczeń zna charakterystyczne części budowy ciała danych zwierząt; uczeń umie obserwować zwierzęta; uczeń umiejętnie pracuje w grupie; uczeń wie, jak zachowywać się miejscu publicznym (muzeum). Metody pracy: • • • obserwacja spontaniczna i kierowana; pogadanka; praktyczne działanie. Formy pracy: zbiorowa, indywidualna, praca w grupach. Środki dydaktyczne: • • • zwierzęta, jako eksponaty muzeum (zoo); zadania praktyczne dla grup; krzyżówka, na podsumowanie zajęć. Uczniowie klasy trzeciej szkoły podstawowej odbywają lekcję muzealną w Muzeum Przyrodniczym w Krakowie. Dzień wcześniej uczniowie zostali wprowadzeni w tematykę ryb, gadów, płazów. Nauczyciel zapoznał ich z podstawowymi zwierzętami danego gatunku (popularne ryby, płazy, gady, które dzieci znają). Celem lekcji muzealnej jest pogłębienie wiedzy wybranych gatunkach ryb, płazów i gadów. Przebieg zajęć: Wprowadzenie Jedziemy na spotkanie ze zwierzętami, których nie możemy zobaczyć w naszym najbliższym środowisku, np. w ogrodzie, na łące. Poznamy dziś zwierzęta, które żyją zarówno w Polsce jak i w odległych krajach, znacznie cieplejszych, zwierzęta, które są zagrożone wyginięciem. Pamiętajcie, że będziemy gośćmi muzeum, nie wolno nam złamać zasad odpowiedniego zachowania. Po domu, tych niespotykanych zwierząt, będzie nas oprowadzał przewodnik, czyli ktoś kto opiekuje się nimi i wie o nich prawie wszystko. Bardzo proszę, abyście słuchali pana przewodnika uważnie, ponieważ po obejrzeniu zwierząt będziecie mieli kilka zadań do wykonania. Rozwinięcie 1. Przewodnik oprowadza uczniów po muzeum, zaczynając od pokazania im płazów. Wyjaśnia czym się charakteryzują płazy (są to zwierzęta ziemno-lądowe, okryte cienką skórą, bez łusek, są czworonożne, z wyjątkiem płazów beznogich. Niektóre mogą być jadowite, jak np. drzewołazy z Ameryki Południowej. Mówi, że niektóre płazy są drapieżne, że występują na wszystkich kontynentach poza Antarktydą ). Dzieci znają kontynenty. Uczniowie obserwują drzewołaza niebieskiego, siatkowanego, żaby drzewnej, drzewołaza żółtego. Przewodnik informuje skąd pochodzą te zwierzęta i jak żyją. (W Polsce żaby i ropuchy). 2. Następnie pokazanie (gadów) jaszczurek, wytłumaczenie, że mają łuski, są to zwierzęta lądowe, mają wydłużone ciało zakończone ogonem. W Polsce najczęściej występuje jaszczurka zwinka, wszystkie jaszczurki w Polsce są objęte ochroną gatunkową. Przewodnik pokazuje uczniom jaszczurki i kolejno o nich opowiada, czym się dana jaszczurka charakteryzuje tj.: agama błotna, brodata, waran Glaureti, bazyliszek, biczogon, heloderma meksykańska, iguana kubańska, teju czarno-biały. Opowiada skąd pochodzą, jak żyją. 79 3. Przewodnik pokazuje uczniom węże tj.: biczówka, boa, grzechotnik straszliwy, mokasyn błotny, pyton ametystowy, pyton tygrysi, pyton Woma, pyton zielony, pyton albinos. Opowiada, że węże charakteryzują się wydłużonym, beznogim ciałem i aparatem szczękowym umożliwiającym niezwykle szerokie rozwarcie szczęk, a co za tym idzie połykanie ofiar w całości. 4. Żółwie: Przewodnik mówi, że żółwie jedzą zarówno rośliny, jak i inne zwierzęta, są żółwie wodne i lądowe. Jedynym żółwiem, który występuje w Polsce jest żółw błotny. Żółwie potrafią się przystosować do rozmaitych środowisk: wodnych i pustynnych. Pokazanie uczniom żółwi żyjących w muzeum: mata-mata, żółw stepowy, żółw olbrzymi, żółwie lamparcie, żółw Gigantea. 5. Przewodnik opowiada o rybach. Ryby oddychają skrzelami, posiadają szczęki i poruszają się za pomocą płetw. Są niezwykle zróżnicowane pod względem budowy zewnętrznej i wewnętrznej, ubarwienia oraz przystosowania do warunków środowiska. Na świecie znanych jest około 28 tysięcy gatunków ryb. Ryby są najstarszymi kręgowcami świata, pojawiły się około 480 milionów lat temu. W Polsce występuje około 120 gatunków. W Aquarium krakowskim można spotkać ryby słodkowodne i morskie. Morskie: konik morski, błazenek, rozgwiazda niebieska, rozgwiazda jadowita ryba skorpion, jadowite skrzydlice, rozdymka i inne. Słodkowodne: skalar, Gourami. 6. Przejście do sali przygotowanej dla uczniów. Tam znajdują się stoliki z przyborami papierniczymi: papiery kolorowe kredki, mazaki, kleje, bloki. Uczniowie dzielą się na 3 grupy. Zadania dla grup (nauczyciele dodatkowi pomagają uczniom w ich wykonaniu). Grupa 1. Bardzo proszę, abyście wybrali jedno zwierzę z gromady PŁAZÓW, namalowali je, wykleili lub w jakiś inny sposób wymyślony przez siebie ozdobili, a następnie nazwali i opowiedzieli o nim kilka zdań. Czym się charakteryzuje gromada płazów? Grupa 2. Bardzo proszę, abyście wybrali jedno zwierzę z gromady RYB, namalowali je, wykleili lub w jakiś inny sposób wymyślony przez siebie ozdobili, a następnie nazwali i opowiedzieli o nim kilka zdań. Czym się charakteryzuje gromada ryb? Grupa 3. Bardzo proszę, abyście wybrali jedno zwierzę z gromady GADÓW, namalowali je, wykleili lub w jakiś inny sposób wymyślony przez siebie ozdobili, a następnie nazwali i opowiedzieli o nim kilka zdań. Czym się charakteryzuje gromada gadów? Podsumowanie Rozwiązanie krzyżówki. 80 Ewaluacja: Celem ewaluacji będzie: • Skuteczność stosowanych form i metod pracy. • Praktyczność i użyteczność zagadnień. • Innowacyjne osiąganie celów. Załącznik Hasła do krzyżówki 1. Mają wydłużone ciało, zakończone ogonem. 2. Okryte cienka skórą, czworonożne, chodzą po drzewach. 3. Morski, niewielkie stworzenie wodne. 4. Rodzaj jaszczurki, pochodzącej z rodziny legwanów. 5. Żółwie te żyją na jałowych, suchych, skalistych i porośnięte trawami terenach. 6. Jaszczurka podjęta ochrona w Polsce. 7. Trzeba się strzec zwierząt, które są.... 8. Gatunek nadrzewnej jaszczurki, o silnych. 9. Jadowita jaszczurka. 10. Oddychają skrzelami. 11. Forma żyjąca w wodzie, podobna do gwiazdy. 12. Mogą być mięsożerne i roślinożerne, wodne i lądowe. 13. Wąż z rodziny dusicieli. 14. Węże, krokodyle, jaszczurki to... 1. 2. 3. 4. 5. 8. 9. 12. 6. 7. 10. 11. 13. 14. 81 Wycieczka do Muzeum Żup krakowskich w Wieliczce – sól kamienna w życiu człowieka Agata Kotarba Osoby wspomagające: przewodnik muzeum, drugi nauczyciel-opiekun wycieczki. Miejsce lekcji muzealnej: Muzeum Żup krakowskich w Wieliczce. Czas trwania lekcji: 60 minut Klasa: III klasa szkoły podstawowej, edukacja przyrodnicza. Treści programowe: Skarby Ziemi. Cele ogólne: poznawcze: • kształtowanie zainteresowań uczniów związanych z eksponatami muzealnymi; • inspirowanie do częstszych wizyt w różnych oddziałach muzeum; • kształtowanie wiedzy na temat nieodnawialnych zasobów Ziemi; • kształtowanie wiedzy na temat pracy przewodnika muzeum; kształcące: • doskonalenie umiejętności wykonywania form z masy solnej; • doskonalenie wiedzy na temat soli kamiennej i jej wykorzystania przez człowieka; wychowawcze: • kształtowanie samodzielności uczniów; • wdrażanie do zachowania ładu i porządku w czasie pracy; • zachowanie zasad bezpieczeństwa podczas pobytu w muzeum. Cele szczegółowe: uczeń: • dostrzega cechy charakterystyczne legendy na temat pokładów soli kamiennej i rozumie jej treść; • wie, do czego wykorzystywana jest sól kamienna; • poznaje i rozumie, na czym polega praca przewodnika muzeum; • wskazuje sól kuchenną wśród innych przypraw; • umie wykonać figurkę z masy solnej; • umie utrzymać czystość i porządek w miejscu pracy, Metody dydaktyczne: słowna – rozmowa, praca z tekstem, rozwiązywanie zagadek, zadaniowa – wykonanie plakatu, wykreślanka, odgadywanie haseł, wykonanie figur z masy solnej, zabawa dydaktyczna – podchody. 82 Formy pracy: jednolita praca w grupach – poszukiwanie „solnego skarbu”; zróżnicowana praca w grupach – tworzenie figur solnych; jednolita praca indywidualna - próbowanie przypraw. Środki dydaktyczne: masa solna, przyprawy kuchenne (sól, pieprz, curry, itp.), instrukcje dotyczące podchodów. Przebieg zajęć: Zwiedzanie Muzeum Żup Krakowskich w Wieliczce - „Spacer po słonej krainie”. Zwiedzane miejsc: • FIGURA SOLNA ŚW. KINGI (komora Janowice); • KOMORA SPALONA; • PIESKOWA SKAŁA; • KOMORA SIELEC. Przejście do sali w muzeum dostosowanej do przeprowadzenia lekcji: 1. Rozmowa na temat: „wrażenia po wizycie w muzeum”. 2. Nauczyciel prezentuje uczniom zagadkę: (zał. 1). 3. Odszukanie na mapie innych miejsc występowania kopalni soli w Polsce (np. Bochnia, Kłodawa). 4. Wskazywanie wykorzystania soli kamiennej do celów leczniczych, spożywczych, przemysłowych, w komunikacji drogowej itd. 5. Rozmowa ma temat pracy przewodnika muzeum. 6. Praca w grupach. Uczniowie tworzą makietę, wykorzystując masę solną, następnie prezentują ją. Na podstawie wiedzy zdobytej w muzeum, wcielają się w rolę przewodników muzealnych. Grupa a – „mrowie krasnoludków”- uczniowie tworzą małą makietę prezentującą mrowie krasnoludków; Grupa b – „wioska neolityczna” – uczniowie tworzą małą makietę prezentującą wioskę neolityczną Grupa c – „figura św. Kingi” - uczniowie tworzą makietę prezentującą figurę św. Kingi 7. Odczytanie przez jednego z uczniów legendy „Wiano świętej Kingi” (zał. 2). Legendę tę doskonale ilustrował krótki spektakl w komorze Janowice. Nauczyciel prosi dzieci o zwrócenie uwagi na czas i miejsce akcji. 8. Zadanie uczniom pytań związanych z legendą: Jakie postaci występują w legendzie? Gdzie toczy się akcja? Kiedy dzieje się akcja legendy? Dlaczego utwór „Wiano św. Kingi” jest legendą? 83 Cechy charakterystyczne legendy. Podsumowanie odpowiedzi na pytanie dlaczego utwór „Wiano św. Kingi” jest legendą? W razie wątpliwości nauczyciel wyjaśnia uczniom co to jest legenda (pomoc dla nauczyciela załącznik nr 2). Podsumowanie Sól kamienna należy do nieodnawialnych zasobów środowiska. Jej złoża znajdują się pod ziemią. Znajduje szerokie wykorzystanie w życiu codziennym. Ewaluacja zajęć: Co najbardziej zainteresowało Cię na dzisiejszej lekcji? Co zapamiętałeś z lekcji? Czy podobały Ci się dzisiejsze zajęcia? Czy zdobyta wiedza, umiejętności i doświadczenia pomogą Ci w innych sytuacjach związanych z własnym uczeniem się? Załączniki: Załącznik 1 Z Wieliczki pochodzi, Znana jest jej sława. Dzięki niej smakuje Nam każda potrawa Załącznik 2 Wiano Świętej Kingi Zaledwie trzynaście lat miał książę Bolesław, zwany później Wstydliwym, gdy panowie w jego imieniu rządy sprawujący, postanowili mu żonę znaleźć. Ich wybór padł na Kingę, córkę króla węgierskiego. Posłali więc posłów do Siedmiogrodu, by ojca o rękę córki dla polskiego księcia prosić. Król węgierski szanował Polaków za ich dzielność, wiedział, że niewiasty cieszą się u nich wielkim poważaniem, dlatego chętnie zgodził się na ożenek i przygotował swojej córce bogate wiano. Nie chciała ona jednak ani srebra, ani złota. – Ojcze! - powiedziała. - Srebra i złota w Polsce nie brakuje. Kraj to przecież niebiedny. Oni potrzebują innego skarbu - soli. Wszak od nas ją kupują. Daj im tyle soli, żeby na długie lata jej starczyło. – Wszystko, co moje, jest twoim. Bierz to, czego zapragniesz - rzekł król. Wówczas Kinga kazała się prowadzić tam, gdzie sól wydobywano. Stanęła nad ciemnym szybem i pierścień zaręczynowy do niego wrzuciła. Niebawem Kinga poślubiła Bolesława i zamieszkała w zamku królewskim na Wawelu. Wyznała mężowi, iż pierścień zaręczynowy zagubiła, ale wie gdzie go odnaleźć. Potem udała się z młodym księciem do Wieliczki i tam poprosiła górników, żeby głęboką studnię we wskazanym miejscu wykopali. Zabrali się górnicy do pracy, 84 zagłębiali się coraz bardziej w ziemię. A kiedy górnicy wydobyli na zewnątrz odłupaną szarą bryłę, twardą niczym skała, wykrzyknęli zdumieni: – Toż to nie kamień! To sól! Prawdziwa sól! – Rozkruszcie ją! Załącznik 3 Instrukcje do podchodów: 1. Odszyfrujcie hasło. Gdy już wam się to uda, nauczyciel wskaże wam drogę do miejsca, gdzie odnajdziecie kolejną instrukcję. Aby odszyfrować hasło zastąpcie : Literę A- literą S, B – L, C – B, D – A, E – Y, F – K, G - R AÓB – CIDŁE SFAGB 2. Przygotujcie plakat przedstawiający skarby Muzeum Żup Krakowskich w Wieliczce.(czas 10 minut) 3. Gdy zadanie to rozwiążecie skarb na pewno odnajdziecie – wykreślanka. Odpowiedzcie na pytania. Gdy zyskacie 5 punktów możecie udać się do skarbu. a. Ile lat miał Książę Bolesław, gdy poślubił księżniczkę Kingę? b. Komora, w której znajduje się figura solna św. Kingi nazywa się…….. c. Solne figury krasnali znajdują się w komorze zwanej ……krasnoludków d. Pracuje w kopalni. Wydobywa sól, węgiel. e. Opowieść ludowa przekazywana z pokolenia na pokolenie, zawierająca fakty oraz elementy fantastyczne nazywa się......... Brawo! Rozejrzyjcie się wokoło. Skarb jest w zasięgu waszego wzroku. Odpowiedzi nie są umieszczone po kolei!!! W T M Z Z Z R L A A J Z E M M A Y G G E N N E Ó K O A N R M W Ś D R N I CI A I O C E P K W E T T B I A O Y H E 85 Podróże w czasie – w krainie dinozaurów Alicja Kotlarek Osoby wspomagające: przewodnik i inni nauczyciele. Miejsce lekcji muzealnej: „Zaurolandia” w Rogowie – okolice Bydgoszczy . Czas trwania lekcji: ok. 4 godz. Klasa: III klasa szkoły podstawowej, edukacja przyrodnicza. Treści programowe: Chronimy naszą planetę Ziemię – zwierzęta, które wyginęły. Cele ogólne: poznawcze • poznawanie prehistorycznych gadów: ich rodzajów, środowiska i trybu życia; • poznanie teorii na temat wyginięcia prehistorycznych stworzeń (umiejscowienie w czasie); • zapoznanie dzieci ze skamieniałościami z różnych epok geologicznych; kształcące • kształtowanie umiejętności rozumienia czytanego tekstu; • kształtowanie pojęć: paleontolog, skamieniałości; wychowawcze kształtowanie odpowiednich zachowań w muzeum. Cele szczegółowe: Uczeń • Wyjaśnia czym zajmuje się paleontolog i co to są skamieniałości oraz rozumie znaczenie tych pojęć. • Przygląda się modelom przedstawiającym prehistoryczne gady. • Wymienia niektóre z poszczególnych nazw gatunków dinozaurów. • Samodzielnie wyszukuje interesujące informacje o danym gatunku, zamieszczone na tablicach obok. • Formułuje poprawne zdanie na temat teorii wyginięcia dinozaurów i nie tylko (ogólnie związane z tematem). • Uważnie słucha wypowiedzi innych osób: np. przewodnika, nauczyciela czy też kolegów z klasy. • Potrafi umieścić na „osi czasu” okres, w którym żyły prehistoryczne stworzenia. • Wykopuje szkielet dinozaura – potrafi wymienić czynności, które wykonuje paleontolog. 86 Metody dydaktyczne: pogadanka, pokaz, wystawa, zajęć praktycznych, problemowa. Formy pracy: indywidualna, grupowa. Środki dydaktyczne: zasoby parku i muzeum. Przebieg zajęć Organizacja: zakup grupowego biletu i rezerwacja przewodnika, który oprowadzi nas po krainie dinozaurów. Wprowadzenie Przewodnik muzeum - dostosowany do danej grupy wiekowej. Poprzez swój wstęp o prehistorycznych gadach, stara się zainteresować dzieci i wyzwolić w nich chęć do odkrywania/ poznawania dinozaurów oraz do zadawania wielu pytań ich dotyczących. Nauczyciel mówi do uczniów, aby: • słuchali uważnie pana przewodnika; • każde z nich wybrało swojego „ulubionego prehistorycznego gada”, zanotowało /zapamiętało najważniejsze informacje oraz ciekawostki na jego temat, po czym zrobiło z nim „pamiątkowe zdjęcie” (można wybrać kilka dinozaurów, ale minimum 1). Rozwinięcie Przy każdym okazie zatrzymujemy się. Przewodnik opowiada ciekawostki z życia określonego okazu. Jeżeli ktoś chce dowiedzieć się więcej na temat danego dinozaura - czyta tablice informacyjne. (dzieci notują, obserwują, zadają pytania, robią fotografie) Przy okazji przewodnik opowiada o trybie życia, sposobach odżywiania poszczególnych okazów, wielkich kataklizmach, oraz zapoznaje nas z wieloma hipotezami dotyczącymi przyczyn wyginięcia dinozaurów. Po zapoznaniu się z prehistorycznymi gadami wchodzimy do muzeum paleontologicznego. Wejście do muzeum paleontologicznego. Oglądanie wystawy skamieniałości z różnych epok geologicznych, oraz bliższe zapoznanie się z mieszkańcami mórz i lądów sprzed dziesiątek i setek milionów lat. Oglądanie grafik, przedstawiających dinozaury. Podsumowanie W przeznaczonym specjalnie do tego celu pomieszczeniu dzieci tworzą dinozaury – otrzymują różnego rodzaju materiały; wykonują rysunki, uczą się posługiwać techniką origami, układają prehistoryczne gady z klocków lub sklejają stosunkowo proste modele. 87 Na koniec (na specjalnie przygotowanym placu obok muzeum) zostają paleontologami – odkrywcami ogromnego szkieletu, drapieżnego dinozaura na „placu” znajdującym się obok muzeum (poznają przybory paleontologów, czynności jakie oni wykonują itp.). Czas wolny: nabywanie pamiątek, spacer nad jezioro, korzystanie z pobliskich atrakcji rozrywki dla dzieci. Ewaluacja zajęć: Spędzenie czasu w Zaurolandii jest wielką atrakcją dla dzieci w młodszym wieku szkolnym. Rogowo słynie z największej tego typu wystawy w Polsce. Wszystkie modele dinozaurów są wykonane z żywicy poliestrowej. Przedstawiają prehistoryczne stworzenia w rzeczywistej wielkości (ich wymiar, kształt, rozmiary są zgodne z najnowszymi wynikami badań paleontologicznych). Spotykamy wielkiego diplodoka, stajemy oko w oko z groźnym tyranozaurem, nad głowami widzimy pterodaktyle, dlatego też Ziemia z tamtego okresu staje jak żywa przed oczami dziecka… Dzieci zdobywają/poszerzają swoją wiedzę o dinozaurach i skamielinach z różnych okresów geologicznych. Interesującą jest też część „praktyczna”, w której dzieci mogą stworzyć prehistorycznego gada oraz wydobyć jego szczątki – poprzez wcielenie się w rolę paleontologa. Myślę, iż wszystkie te przeżycia zamienią się w niezapomnianą przygodę. 88 Szkielet człowieka Ivo Králíček Miejsce lekcji muzealnej: Muzeum Narodowe w Pradze - wystawa antropologiczna. Národní muzeum Václavské nám. 68, Praha 1, 115 79 Tel: +420 224 497 111 http://www.nm.cz Czas trwania lekcji 60 minut Klasa: 3 klasa liceum albo seminarium z biologii. Program: Zwiedzanie wystawy antropologicznej w Pradze. Warto odwiedzić muzeum po przeprowadzeniu lekcji na temat szkieletu w szkole. Uczniów dzielimy na cztery grupy. Otrzymują oni karty pracy i samodzielnie rozwiązują zadania przez 30-45 minut zwiedzając wystawę. Karty są podzielone zależnie od tematu i dotyczą opisu szkieletu, różnic w szkielecie kobiety i mężczyzny oraz chorób dotyczących układu szkieletowego. Na koniec wizyty w muzeum wspólnie ocenimy wypełnione karty pracy oraz wraz z uczniami znajdziemy prawidłowe odpowiedzi. Wizyta może być uzupełniona o zwiedzanie ekspozycji zoologicznej (zwłaszcza ssaków, które poprzedzają rozdział, dotyczący szkieletu człowieka). Cele ogólne: • • • • • rozwijanie umiejętności rozwiązywania problemów poprzez rozwiązywanie zadań; rozwijanie umiejętności uczenia się dzięki odpowiedniej motywacji, ciekawej wystawie oraz zadaniom do rozwiązania; rozwijanie umiejętności komunikacji poprzez wspólne rozmowy oraz pracę w grupach, uczniowie słuchają wypowiedzi innych osób, rozumieją je i odpowiednio na nie reagują, czynnie uczestniczą w dyskusji, zachęcamy uczniów do stawiania swoich hipotez, wyrażania własnych poglądów, umożliwiamy im prezentację wyników swojej pracy; rozwój społecznych i osobistych umiejętności wzajemnej tolerancji i szacunku, uczniowie pracują w grupach; rozwijanie umiejętności pracy poprzez rozwiązywanie przygotowanych kart pracy. Cele szczegółowe: Uczniowie: • potrafią opisać poszczególne kości i wskazać ich miejsce w ludzkim szkielecie; 89 • • • • rozróżniają czaszkę kobiety od czaszki mężczyzny i potrafią wymienić kilka różniących je szczegółów; potrafią odróżnić szkielet mężczyzny od szkieletu kobiety; wymienią podstawowe różnice między szkieletem noworodka a szkieletem dorosłego człowieka; wymienią i wyjaśnią przyczyny niektórych chorób, które dotyczą układu kostnego człowieka. Metody dydaktyczne: rozmowa, wypełnianie kart pracy. Formy pracy: praca grupowa. Środki dydaktyczne: gotowe karty pracy. Przebieg nauki: Wprowadzenie • zaznajomienie się z muzeum, zasady bezpieczeństwa, harmonogram czasowy imprezy; • podział uczniów na cztery grupy; • przejście na teren wystawy antropologicznej. Rozwinięcie Uczniowie pracują samodzielnie w czterech grupach z kartami pracy, które się dzielą na kilka tematów: temat 1 - opis czaszki i porównanie czaszki noworodka z czaszką dorosłego człowieka; temat 2 - różnice między czaszką męską i żeńską, pozostałe różnice w szkielecie mężczyzny i kobiety; temat 3 - szkielet ludzki; temat 4 – choroby układu kostnego człowieka. Uczniowie co 5-10 minut wymieniają się miejscami przy poszczególnych eksponatach. Nauczyciel obserwuje aktywność uczniów, konsultuje z nimi rozwiązywanie zadań. Podsumowanie Nauczyciel sprawdza z uczniami poprawność rozwiązanych zadań. Ewaluacja zajęć Nauczyciel wybiera oraz ocenia prace uczniów. Przedmiot obserwacji: różne rodzaje czaszek, szkielet ludzki. Załączniki Karty pracy z poleceniami zadań dla uczniów: 90 Karty pracy- Szkielet czowieka A) Szkielet czowieka Opisz szkielet czowieka, porównaj go z rzeczywistym szkieletem 1…………………….. 2.…………………….. 3.…………………….. 8……………………... 14……………………... 15……………………... 17……………………... 21……………………... 23……………………... 24……………………... 25……………………... 26……………………... 27……………………... 32……………………... 33……………………... 34……………………... 35……………………... W jaki sposób s poczone poszczególne koci w szkielecie. Podaj konkretne przykady. .............................................................................................................................. .............................................................................................................................. .............................................................................................................................. .............................................................................................................................. .............................................................................................................................. .............................................................................................................................. .............................................................................................................................. .............................................................................................................................. .............................................................................................................................. .............................................................................................................................. .............................................................................................................................. .............................................................................................................................. .............................................................................................................................. .............................................................................................................................. .............................................................................................................................. .............................................................................................................................. 91 B) Czaszka Opisz czaszk (uzupenij nazwy poszczególnych koci w tabelce) 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 Czym ró ni si czaszka osoby dorosej od czaszki dziecka? Udowodnij te ró nice. .............................................................................................................................. .............................................................................................................................. .............................................................................................................................. .............................................................................................................................. 92 C) Szkielet m czyzny i kobiety Sprawd jakie s ró nice midzy czaszk m czyzny i kobiety. Zdecyduj, która z czaszek na rysunku nale y do m czyzny. Porównaj prawdziwe czaszki i szkielety m czyzn oraz kobiet, wypenij tabelk wpisujc najwa niejsze ró nice midzy szkieletem m czyzny a szkieletem kobiety. Spróbuj zarysowa schematycznie inne istotne ró nice w szkielecie, które pozwalaj odró ni kobiety od m czyzn. cecha mczyzna A) kobieta B) D) Choroby ukadu kostnego Dowiedz si jakie rodzaje chorób mog dotyczy ukadu kostnego czowieka. Opisz jak nazywaj si te choroby oraz jakie s ich objawy. .............................................................................................................................. .............................................................................................................................. .............................................................................................................................. .............................................................................................................................. .............................................................................................................................. .............................................................................................................................. .............................................................................................................................. .............................................................................................................................. .............................................................................................................................. .............................................................................................................................. 93 Ssaki Ivo Králíček Miejsce lekcji muzealnej: Ogród zoologiczny Dvůr Králové nad Labem ZOO Dvůr Králové nad Labem a.s. Štefánkova 1029 54401 Dvůr Králové nad Labem http://www.zoodvurkralove.cz/ Czas trwania lekcji: 180 minut. Klasa: 2 liceum albo seminarium z biologii. Program: Wycieczka do ZOO w Dvoře Králové nad Labem. Warto odwiedzić ZOO po przerobieniu na lekcjach tematu ssaków czy etologii, ewentualnie można wykorzystać wizytę w muzeum jako element motywacyjny na początek tego działu nauki. Uczniowie pracują w małych grupach (2-4 uczniów w grupie). Każdy uczeń otrzymuje arkusz roboczy i rozwiązuje zadania w grupie na terenie ZOO przez 150 minut. Karty pracy są podzielone zależnie od tematu i dotyczą kilku grup ssaków oraz ich etologię. Pod koniec wspólnie ocenimy wypełnione karty oraz wraz z uczniami znajdziemy prawidłowe odpowiedzi. Cele ogólne: • • • • • rozwijanie umiejętności rozwiązywania problemów poprzez rozwiązywanie zadań; rozwijanie umiejętności uczenia się dzięki odpowiedniej motywacji, ciekawej wystawie oraz zadaniom do rozwiązania; rozwijanie umiejętności komunikacji poprzez wspólne rozmowy oraz pracę w grupach; uczniowie słuchają wypowiedzi innych osób, rozumieją je i odpowiednio na nie reagują, czynnie uczestniczą w dyskusji, zachęcamy uczniów do stawiania swoich hipotez, wyrażania własnych poglądów, umożliwiamy im prezentację wyników swojej pracy; rozwój społecznych i osobistych umiejętności wzajemnej tolerancji i szacunku, uczniowie pracują w grupach; rozwijanie umiejętności pracy poprzez rozwiązywanie przygotowanych arkuszy. Cele szczegółowe: Uczniowie: • umieją rozpoznać i scharakteryzować egzotyczne gatunki ssaków; • potrafią scharakteryzować określone grupy ssaków; • rozróżniają i potrafią podać różnice między niektórymi gatunkami zwierząt; • samodzielnie tworzą prosty etogram. 94 Metody dydaktyczne: obserwacja, rozmowa, praca z arkuszami roboczymi. Formy pracy: praca grupowa. Środki dydaktyczne: gotowe karty pracy. Przebieg zajęć: Wprowadzenie Zaznajomienie się z planem ZOO, zasady bezpieczeństwa, harmonogram czasowy imprezy; podział uczniów na grupy; rozdanie arkuszy roboczych oraz mapek ZOO. Rozwinięcie Uczniowie pracują samodzielnie w małych grupach z arkuszami roboczymi, które dzielą się na tematy; • temat 1 - wielkie koty; • temat 2 - ssaki kopytne; • temat 3 - klasyczne ZOO; • temat 4 - obserwacja etologiczna. Uczniowie spotkają się raz lub dwa razy podczas swojej samodzielnej pracy z prowadzącym wycieczkę na wcześniej ustalonym stanowisku. Nauczyciel obserwuje aktywność uczniów, konsultuje z nimi rozwiązywanie zadań. Podsumowanie Nauczyciel sprawdza z uczniami poprawność rozwiązywanych zadań. Ewaluacja zajęć Nauczyciel wybiera oraz ocenia prace uczniów. Przedmiot obserwacji różne rodzaje ssaków. Załączniki I. 1. 2. 3. Karty pracy – ZOO Dvůr Králové nad Labem – ssaki Wielkie koty Przyporządkuj poszczególnym kotowatym odpowiedni numer (wg schematu) lampart ......... lew ......... gepard .......... tygrys ......... puma ......... jaguar ......... Sprawdź, którego z wielkich kotów nie ma w tutejszym ZOO ...................................................................................................................... Wymień kotowate, które znajdują się w ZOO, ale nie ma ich na rysunkach ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. 95 4. Przypisz poszczególnym zwierzętom: a) miejsce występowania b) pokarm c) masę ciała, wiek, którego dożywają, ew. różne ciekawostki II. 1. Klasyczna część ZOO Podaj jak najwięcej wiadomości o słoniach w liczbach ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. Znajdź wybieg hipopotama oraz hipopotama karłowatego, znajdź jak najwięcej różnic między nimi. (sposób życia, rozmiary, pokarm, ...) ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. Pawilon naczelnych a) jakie gatunki małp człekokształtnych znajdują się w tym pawilonie? b) skąd pochodzą poszczególne gatunki? c) czym się żywią? d) żyją samotnie czy w grupach? e) wybierz jednego z naczelnych i postaraj się naszkicować jego twarz 2. 3. 96 III. Ssaki kopytne 1. Wypisz gatunki antylop, które zaobserwujesz po drodze ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. 2. Która z nich jest największa? ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. 3. a) Ile gatunków nosorożców żyje w tutejszym ZOO (wymień je). ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. b) Zauważ różnice w kształcie pyska dwóch nosorożców. Spróbuj wyjaśnić skąd to się bierze (główna przyczyna) i nazwij oba gatunki. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. 4. Obserwuj gatunki zebr, spróbuj uchwycić układ pasków i poszczególnych osobników (na których częściach ciała należy się szczególnie skoncentrować?). Opisz cechy wg których możesz rozpoznać poszczególne gatunki. IV. Własne obserwacje Wybierz sobie jednego ssaka, który Cię najbardziej zainteresował, zostań przed jego wybiegiem i obserwuj go co najmniej 30 minut. Spróbuj zapisać czym się on zajmuje. Ewentualnie uzupełnij obserwację obrazkiem. 97 Spotkanie z dinozaurami Alicja Krańska Osoby wspomagające: przewodnik muzeum Miejsce lekcji muzealnej: Park Dinozaurów Dinozatorland. Czas trwania lekcji: 60min. Klasa: II klasa szkoły podstawowej, edukacja przyrodnicza. Treści programowe: Świat zwierząt – zwierzęta prehistoryczne. Cele ogólne: poznawcze: • kształtowanie pojęć: skamieniałość, paleontolog, genealogiczny podział czasu; • rozwijanie wiedzy o dinozaurach; • rozróżnianie dinozaurów na mięsożerne i roślinożerne; • rozwijanie wiedzy o gadach; kształcące: • doskonalenie umiejętności logicznego myślenia; • rozwijanie spostrzegawczości; • wzbogacanie słownictwa; • doskonalenie umiejętności udzielania precyzyjnej odpowiedzi na pytanie; • rozwijanie twórczej ekspresji; wychowawcze: • zachowanie ładu i porządku w czasie pracy; • kształtowanie umiejętności pracy w grupie; • kształtowanie właściwej postawy podczas lekcji. Cele szczegółowe: Uczeń: • rozumie na czym polega geologiczny podział czasu; • zna pojęcie skamieniałości; • rozumie jak powstaje skamieniałość; • rozumie na czym polega praca paleontologa; • rozumie pojęcie gad; • rozumie pojęcie dinozaur; • potrafi wymienić prawdopodobne przyczyny wymarcia dinozaurów; • potrafi rozróżnić dinozaury na mięsożerne i roślinożerne; 98 • • potrafi wymienić niektóre nazwy i informacje o poznanych dinozaurach ; rozwija swoją wyobraźnię poprzez twórczą ekspresję. Metody dydaktyczne: podające; ekspresyjne; aktywizujące; praktyczne. Formy pracy: praca indywidualna (jednolita); praca w grupach (zróżnicowana). Środki dydaktyczne: plansza z geologiczną skalą czasu; karty dla uczniów z geologiczną skalą czasu; karty z zadaniami dla grup; białe kartki A4; farby do malowania. Przebieg zajęć: Wprowadzenie: Przywitanie uczniów. Uczniowie dzielą się swoimi wrażeniami ze zwiedzania Parku Dinozaurów. Nauczyciel zadaje uczniom pytania dotyczące posiadanych przez nie wiedzy o dinozaurach. Przewodnik muzeum wyjaśnia, na czym polega geologiczny podział czasu i umiejscawia w nim czas, w którym żyły dinozaury. Uczniowie otrzymują tabele geologiczne (załącznik nr 1) i zamalowują okres, kiedy żyły dinozaury. Rozwinięcie: Praca w grupach. Nauczyciel dzieli uczniów na trzy grupy. Uczniowie wykonują wspólnie powierzone im zadania (załącznik nr 2, 3, 4). Podsumowanie: Prezentacje grup. Uczniowie biorący udział w zajęciach edukacyjnych otrzymują certyfikat uczestnictwa w klubie T-Rexa. Załączniki Karty pracy z poleceniami dla uczniów: GRUPA I I. Przeczytajcie tekst. Skamieniałości to szczątki zwierząt i roślin lub ślady ich działalności zachowane w skałach. Skamieniałością może być zarówno wielki szkielet dinozaura jak i malutki organizm widoczny pod mikroskopem. Większość skamieniałości to twarde części dawnych zwierząt i roślin, takie jak skorupy, kości, zęby czy drewno. Pierwotne substancje tworzące te części mogą być zachowane w niezmienionym składzie lub też zastąpione przez rozmaite minerały. Jaja, odciski stóp, łap, odnóży i nory zwierząt też mogą ulec fosylizacji (skamienieniu). Proces przechodzenia żywego organizmu w skamieniałość, zwany fosylizacją, może trwać miliony lat. Zaraz po śmierci organizmu zaczyna się jego rozkład. Muszle, kości i zęby zwierząt albo drewno roślin są bardziej trwałe niż części miękkie, lecz często są roznoszone przez zwierzęta, wiatr lub płynącą wodę. Warunkiem utworzenia skamieniałości jest szybkie zagrzebanie szczątków, zanim nie zostaną całkowicie zniszczone. Najczęściej ma to miejsce w osadach 99 przynoszonych przez wodę. Niektóre skamieniałości po pewnym czasie rozpuszczają się, inne zmieniają chemicznie lub są deformowane przez wysoką temperaturę i ciśnienie; niewiele ma szansę przetrwać. Badaniem skamieniałości zwierzęcych zajmuje się paleozoologia, a roślinnych - paleobotanika. Ogólnie nauka o skamieniałościach nosi nazwę paleontologia. Paleontolog to naukowiec, specjalista badający historię życia na Ziemi w minionych epokach geologicznych na podstawie szczątków organizmów żyjących niegdyś na jej powierzchni. II. Odpowiedzcie na pytania: • Co to są skamieniałości? • Jak powstają skamieniałości? • Jak nazywa się nauka o skamieniałościach? • Kto to jest paleontolog? III. Przeczytajcie informacje dotyczące jednego z gatunków dinozaurów i namalujcie jego sylwetkę (praca indywidualna każdego ucznia). Podczas prezentacji przedstawcie najważniejsze cechy Tyranozaura. Tyranozaur Znaczenie nazwy: Jaszczur – Tyran Czas wyst powania: Póna Kreda Dugo: 12 metrów Ci ar: 6 ton Poywienie: Due zwierzta Skamieliny: Pónocno – Zachodnia Ameryka Tyranozaur, ważący więcej niż afrykański słoń, był jednym z najbardziej przerażających stworzeń okresu kredy. Według opinii niektórych naukowców, jego masa utrudniała mu pościg za zdobyczą. Sądzi się więc, że zjadał zwierzęta padłe bądź zabite przez inne drapieżniki. Tyranozaur był jednym z większych drapieżników lądowych, jakie kiedykolwiek żyły na Ziemi. Charakterystyczna, duża głowa, z czaszką o długości 1,5 m i krótkimi kończynami przednimi przy masywnym ciele, wspartym na grubych, krępych nogach, sprawiają, że już na pierwszy rzut oka nie można go pomylić z żadnym innym zwierzęciem. Ciekawostką jest, że jego paszcza otwierała się wystarczająco szeroko, by połknąć współczesnego dorosłego człowieka w całości. GRUPA II I. Przeczytajcie tekst: Gady są jedną z gromad kręgowców. Ich największa ekspansja przypadała na erę mezozoiku. Wówczas była to bardzo liczna grupa licząca 18 rzędów. Do dzisiejszych czasów przetrwały jedynie cztery - krokodyle, żółwie, hatterie i gady łuskonośne, do których zalicza się dwa podrzędy - jaszczurki i węże. Pozostałe rzędy 100 gadów wyginęły w erze mezozoicznej. Obecnie żyje na Ziemi jedynie około 7.000 gatunków gadów. Skóra tych zwierząt charakteryzuje się tym, że jest pozbawiona gruczołów, przez co jest sucha i pokryta rogowymi łuskami. Współczesne gady są zmiennocieplne, jednak uważa się, że takie gady jak pterozaury i dinozaury były zwierzętami stałocieplnymi. Większość gatunków gadów żyjących na ziemi to gatunki lądowe. Cechują się one zapłodnieniem wewnętrznym, następnie składane są jaja. Osobnik młody podobny jest to dorosłego, brak jest więc formy larwalnej. Jaja najczęściej składane są na lądzie. Są one zabezpieczone przez wysychaniem i mają dużą ilość substancji odżywczych. Dodatkowo zawierają one dwie błony płodowe. Niektóre jaja otoczone są pergaminowatymi osłonkami, a inne mają twarde, wapienne skorupki (np. u żółwi, krokodyli czy gekonów). Jady są jajorodne, czasami jajożyworodne. Bardzo nieliczne gady są żyworodne. Gady są wybitnie ciepłolubne i w największych ilościach są spotykane w strefie tropikalnej i subtropikalnej. Współczesne gady są pozostałością po znacznie większej grupie zwierząt, której największy rozkwit przypadł na erę mezozoiczną. Obecnie żyją tylko cztery rzędy gadów, ich pozostałe znane linie ewolucyjne wymarły. Niektóre kopalne gady naczelne, czyli archozaury (takie jak pterozaury i dinozaury), były prawdopodobnie zwierzętami stałocieplnymi. Dinozaur - dosłownie z języka łacińskiego oznacza to “straszny jaszczur”. To grupa najbardziej tajemniczych gadów, jakie żyły kilka milionów lat temu na Ziemi. Na całym świecie odkryto ponad 1000 śladów dinozaurów, ale nie wszystkie zostały zidentyfikowane. Najbardziej znane nam dinozaury, o których wspomina się najczęściej, czy to w szkole czy już nawet w przedszkolu, to tyranozaur, triceratops i diplodok. Każdy gatunek różnił się między sobą kształtem jak i wyglądem. Niektóre dinozaury posiadały odkształcone kości na głowie w celu ochrony, natomiast u innych przednie kończyny zastępowały skrzydła, co pomagało im w zdobywaniu pożywienia. Prawdopodobnie to one zapoczątkowały życie wszystkim dzisiejszym ptakom. Dinozaury mogły sięgać od 5cm wysokości (epidendrozaur) do 30m wysokości (zauropod). II. Odpowiedzcie na pytania: • Co to są gady? • Podajcie cechy charakterystyczne gadów. • Jakie gady obecnie istnieją? • Kim były dinozaury? III. Przeczytajcie informacje dotyczące jednego z gatunków dinozaurów i namalujcie jego sylwetkę (praca indywidualna każdego ucznia). Podczas prezentacji przedstawcie najważniejsze cechy Triceratopsa. Triceratops był jednym z największych pośród ceratopsów dinozaurem i biorąc pod uwagę liczne skamieliny, jednym z najbardziej powszechnych wędrowców Ameryki Północnej podczas Późnej Kredy. Jego wąski, hakowaty i bezzębny 101 Triceratops Znaczenie nazwy: Trójrogie oblicze Czas wyst powania: Póna Kreda Dugo: 9 metrów Ci ar: 5- 8 ton Poywienie: Mae roliny niskopienne Skamieliny: USA (Kolorado, Wyoming) dziób mógł tworzyć ogromne ciśnienie podczas gromadzenia jedzenia lub siekania i dziobania ofiary. GRUPA III I. Przeczytajcie tekst: Dinozaury mięsożerne żywiły się mięsem dinozaurów roślinożernych lub słabszych od siebie osobników. Kiedy jednak nie było pożywienia pod dostatkiem dinozaur mięsożerny nie pogardził także padliną. Aby jednak uniknąć jedzenia padliny wiele dinozaurów łączyło się w stada i razem atakowało ofiarę, co zwiększało kilkukrotnie ich siłę i szansę na pokonanie większego przeciwnika. Niektóre gatunki miały tę sztukę opanowaną do perfekcji. Co najdziwniejsze były to bardzo małe dinozaury i po prostu musiały znaleźć jakiś sposób, aby przetrwać. Te gatunki miały niezwykle rozwinięty mózg, przez co szybko się uczyły i stworzyły taktykę, która polegała na tym, że część stada zagania ofiary do miejsca, z którego nie potrafiły uciec, a wtedy reszta dokańcza ich “dzieło”. Najbardziej znanym i przerażającym mięsożercą był król dinozaurów - Tyrannosaurus zwany potocznie jako tyranozaur. Dinozaury roślinożerne miały jednak na to i swoją odpowiedź. Wyspecjalizowały specjalne kości, które służyły do obrony i potrafiły zadawać duże obrażenia. Pomimo tego roślinożercy byli łatwym łupem dla swoich “kuzynów”, ponieważ byli bardzo powolni. Przez to, że spożywali same rośliny, które zawierają mało cukrów i tłuszczu, nie mieli zbyt wiele energii. Musieli ją oszczędzać. Niektóre dinozaury roślinożerne miały bardzo długie szyje, żeby “wyjadać” maksymalnie ile się da (drzewa i ich najwyższe partie). Dzięki temu nie musiały cały czas wędrować tylko mogły na dłużej zostać w jednym miejscu. Wyginięcie dinozaurów jest na razie największą tajemnicą, jaka owinęła te zwierzęta. Naukowcy starają się odnaleźć odpowiedź na pytanie, dlaczego tak silny gatunek nagle wymarł. Jest wiele hipotez, a to one: • wyczerpanie się tzw. potencjału biologicznego i następnie osłabienie gatunków. Te już nie mogły się przystosować do nowych warunków; 102 • pod koniec ery mezozoicznej była wysoka aktywność wulkanów, w atmosferze przez to pojawiał się kwas solny (HCl), który przez reakcje chemiczne zamienił się w chlor, on natomiast stworzył dziurę ozonową; • efekt cieplarniany - zwierzęta, które nie umiały sobie poradzić z utrzymaniem stałej temperatury przegrzewały się; • mniejszy dostatek pożywienia wywołany przez ssaki - konkurencja o roślinność, przez to mogły wyginąć dinozaury roślinożerne, a co za tym idzie także i drapieżniki; • uderzenie 10-kilometrowego meteorytu - meksykański półwysep Jukatan, ogromny wybuch wzbił w powietrzne ogromne kłęby dymu, które przysłoniły Słońce, rośliny nie mogły przeprowadzać procesu fotosyntezy, no i efekt łańcuchowy, dinozaury roślinożerne wymarły, a następnie mięsożerne; Są to tylko hipotezy. Niestety, możemy się nigdy nie dowiedzieć dokładnie, co się wydarzyło 60 mln lat temu. II. Odpowiedzcie na pytania: • Jakie rodzaje dinozaurów występowały? Czym się one żywiły? • Podajcie hipotezy dotyczące wyginięcia dinozaurów. III. Przeczytajcie informacje dotyczące jednego z gatunków dinozaurów i namalujcie jego sylwetkę (praca indywidualna każdego ucznia). Podczas prezentacji przedstawcie najważniejsze cechy Brachiozaura. Ogromny wedle wszelkich standardów, Brachiozaur jest największym dobrze rozpoznanym dinozaurem dzięki idealnie utrzymanym szczątkom. Bardzo charakterystyczny jest fakt, iż jego przednie kończyny były o wiele dłuższe niż tylne, podczas gdy inne zauropody miały tylne kończyny dłuższe niż przednie. Ogromne przednie kończyny powodowały, że profil Brachiozaura był opadający od szyi do ramion, bioder i stosunkowo krótkiego ogona. Brachiozaur Znaczenie nazwy: Barczysty jaszczur Czas wyst powania: Póna Jura, wczesna Kreda Dugo: 25 metrów Ci ar: 50 – 80 ton Poywienie: Licie drzew Skamieliny: Pónocno- Zachodnia Ameryka, Wschodnia Afryka 103 104 Sekrety ula Joanna Kurasz Osoby wspomagające: przewodnik muzeum. Miejsce lekcji muzealnej: Muzeum Pszczelarstwa w Stróżach k. Nowego Sącza. Czas trwania lekcji: 120 min. Klasa: III klasa szkoły podstawowej, edukacja przyrodnicza. Treści programowe: Świat roślin i zwierząt, życie w wybranych ekosystemach (w ogrodzie/na łące). Zwierzęta pożyteczne. Zapylanie kwiatów przez owady. Cele ogólne: Poznawcze • zapoznanie uczniów z podstawowym informacjami dotyczącymi życia pszczół, • poznanie pszczelich produktów, • poznanie kuchni staropolskiej i tradycyjnych potraw z miodem. Kształcące • wzbogacanie słownictwa związanego z pszczelarstwem. • kształtowanie umiejętności rozumienia wysłuchanego przekazu. • kształtowanie umiejętności wykorzystania zdobytych informacji. Wychowawcze • kształtowanie pozytywnego stosunku do przyrody, • kształtowanie właściwego zachowania się w muzeum, • uwrażliwianie na poszanowanie świata roślin i zwierząt, • kształtowanie samodzielności. Cele szczegółowe: Uczeń: • szanuje świat roślin i zwierząt, • zna podstawową budowę ula, • wie, jaki pożytek przynoszą pszczoły środowisku, • potrafi opisać wygląd pszczoły, • potrafi wymienić pszczele produkty, • zna wybrane informacje dotyczące życia pszczół, • wie, jak powstaje wosk i zna jego podstawowe zastosowanie, • potrafi wymienić potrawy kuchni staropolskiej i tradycyjnych potraw z miodem, 105 • • • rozumie wysłuchany przekaz, wykorzystuje zdobyte wiadomości w rozwiązywaniu zadań, wie, jak zachować się podczas wizyty w muzeum. Metody dydaktyczne: • • podająca (słowno-oglądowa), praktyczna. Formy pracy: • • indywidualna, zbiorowa. Środki dydaktyczne: • • • zbiory Muzeum Pszczelarstwa dotyczące omawianego zagadnienia, materiały oferowane przez Muzeum Pszczelarstwa, krzyżówka. Przebieg zajęć: Wprowadzenie • zapoznanie uczniów z tematem zajęć; • w ramach nawiązania to lekcji uczniowie przypominają wszystkie znane im informacje dotyczące życia pszczół; • przypomnienie o zasadach zachowania się w muzeum. Rozwinięcie • Interaktywna wystawa „Sekrety ula” - głos zabiera przewodnik Muzeum, który uzupełnia wiedzę uczniów na temat oglądanych eksponatów np. budowa ula, rola pszczoły w środowisku – zał.1. Przewodnik opowiada m.in. „Po co pszczołom miód?”, „Jak długo pszczoły muszą pracować na jedną łyżeczkę miodu?”, „Kiedy pszczoły śpią?” – zał. 2 • Plenerowa kolekcja uli oraz Barć Milenijna (spacer i rozmowa z przewodnikiem - zał. 3) • Miodowa spiżarnia „Wszystko czym obdarowują nas pszczoły” – zapoznanie z pszczelimi produktami oraz degustacja wybranych – zał. 4 • Warsztaty - rozmowa z przewodnikiem na temat pszczelego wosku – zał. 5 własnoręczne wykonanie świeczki (korzystając z materiałów i pomocy oferowanej przez muzeum) • Bartna Chata - smakowanie staropolskiej kuchni i tradycyjnych potraw z miodem - wykorzystanie produktów udostępnianych przez muzeum. Podsumowanie Uczniowie rozwiązują krzyżówkę dotyczącą poznanych w muzeum informacji (zał. Karty pracy z poleceniami zadań dla uczniów). Rozmowa z nauczycielem na temat haseł w krzyżówce jako podsumowanie lekcji. 106 Załączniki Karta pracy z poleceniami zadań dla uczniów 1. 2. 3. 4. 7. 6. 5. 1. Niejeden w ulu (plaster). 2. Drzewo, często odwiedzane przez pszczoły (czereśnia). 3. Żyją w dużych grupach, zapylają rośliny, produkują wosk (pszczoły). 4. 15 metrowa barć, największy eksponat w muzeum (Milenijna). 5. Domy pszczół (ule). 6. Najważniejsza pszczoła w ulu (matka). 7. Najbardziej zapracowana pszczoła w ulu (robotnica). Hasło: PASIEKA Załącznik 1 Podstawowe informacje przekazywane przez przewodnika Muzeum. Ul: konstrukcja najczęściej drewniana, używana do hodowli pszczół. Ul służy do życia, rozwoju rodziny pszczelej oraz do zbierania zapasów pożywienia. Z tego powodu ule muszą zapewniać właściwe warunki życia pszczół. Budowa ula zapewnia ponadto łatwy dostęp pszczelarzowi do rodziny tak, aby pszczoły były jak najmniej niepokojone w czasie pracy pszczelarza. Zbiorowisko większej ilości uli w jednym miejscu nazywane jest pasieką. W warunkach polskich ważnym elementem każdego ula jest jego ocieplenie w okresie zimowym. Pszczoła: Długość ciała 7-18 mm, ubarwienie różnorodne, może być ciemne, prawie czarne, brązowawe lub żółte, kończyny czarne. Skrzydła wydłużone, wąskie. Kończyny posiadają specjalne “szczoteczki”, umożliwiające oczyszczanie swojego ciała z pyłku a także wpychania go do koszyczków pyłkowych. Gruczoły produkujące wosk znajdują się na odwłoku. Pszczoły posiadają żądło, umiejscowione w tylnej części odwłoka. Owady żyjące w dużych grupach, tworzą rodziny pszczele, w których panuje organizacja cechująca się podziałem obowiązków i współpracą. Społeczność i zadania podzielone są na następujące grupy: matka, truteń, robotnica. Ta ostatnia pszczoła wykonuje określone zadania w czasie całego swojego życia. Od ok. 8 dnia życia wylatują pierwszy raz z ula, rozwijają się u nich gruczoły woskowe, dzięki którym mogą produkować wosk. W tym samym czasie budują plastry, ubijają pyłek, odbierają nektar od zbierających innych robotnic, zasklepiają komórki z miodem i czerwiem. Wiele z nich ochrania ul przed innymi owadami, a najstarsze zbierają poza ulem nektar, pyłki, wodę i kit pszczeli. Pszczoły celowo wykorzystuje się w rolnictwie i ogrodnictwie do zapylania roślin, gdyż powoduje to zwiększenie plonów. Pszczoły oblatują najczęściej te kwiaty, które obficie wydzielają nektar o dużej zawartości cukrów. Częściej odwiedzają czereśnie, jabłonie i wiśnie niż śliwy czy grusze. 107 Załącznik 2 Po co pszczołom miód? – miód to przede wszystkim pszczeli pokarm, jego zapasy gromadzone na plastrach służą dokarmianiu następnych, przychodzących na świat pokoleń pszczół, miód pozwala przetrwać rodzinie zimę i czas niepogody. Jak długo pszczoły muszą pracować na jedną łyżeczkę miodu? – na jedną łyżeczkę miodu 100 pszczół musi pracować od świtu do zmierzchu. Kiedy pszczoły śpią? – pszczoły nie śpią nigdy, pracują przez całą dobę. Załącznik 3 Plenerowa kolekcja uli – zwiedzana razem z przewodnikiem, który prezentuje ponad 100 uli, jedne z najstarszych ule-kłody z pnia drzewa, zabawne ule rzeźbiarskie: ul-mnich, ul-diabeł czy ul-św.Ambroży (patron pszczelarzy). Barć Milenijna – 15 metrowa Karpacka Barć Milenijna, pomnik poświęcony pszczołom, będący jednocześnie największym eksponatem w muzeum oraz działającym ulem Załącznik 4 Miodowa spiżarnia czyli do czego służy miód (miody, miody pitne, leki/ kosmetyki), zapoznanie z różnymi rodzajami miodu: • miód pszczeli wielokwiatowy (barwa od jasnokremowej do herbacianej, w smaku łagodny, słodki); • miód pszczeli akacjowy (miód o barwie jasnokremowej, w smaku delikatny, bardzo słodki, lubiany przez dzieci); • miód pszczeli lipowy (ma barwę zielonkawo-jasnobursztynową, smak trochę pikantny, zapach aromatyczny); • miód pszczeli gryczany (ma barwę ciemnoherbacianą, silny zapach i ostry, bardzo charakterystyczny smak); • miód pszczeli wrzosowy (w stanie płynnym ma barwę czerwono-brunatną i konsystencję galaretowatą, silnie aromatyczny, w smaku mało słodki, lekko gorzkawy.); • miód pszczeli spadziowy (ma przeważnie zabarwienie ciemnobrunatne, aromat słaby, lekko korzenny lub żywiczny); • miód spadziowo-nektarowy (powstaje ze spadzi i nektaru roślin kwiatowych, charakteryzuje się brunatną barwą, ma słabo wyczuwalny, korzenny zapach, smak łagodny, czasami lekko gorzkawy); • miód spadziowy z drzew iglastych (sosny, świerka, jodły, ma zabarwienie od koloru brązowego, poprzez ciemny brąz do prawie czarnego z zielonkawym odcieniem, silny, charakterystyczny zapach przypominający igliwie lub żywicę. smak przyjemny, łagodny); • miód mniszkowy (jest jasnożółty, ma przyjemną woń kwiatów mniszka, łagodny smak, krystalizacja drobna). 108 Załącznik 5 Przykładowe informacje podawane przez przewodnika. Wosk pszczeli jest to substancja produkowana przez pszczoły robotnice w ich gruczołach woskowych umiejscowionych na dolnej części odwłoka, które go wydzielają, a następnie jest on wykorzystywany do budowania plastrów w ulu. Jest barwy białobrązowawej, przejrzystej, z czasem ciemnieje. Wosk pszczeli można pozyskać dzięki stapianiu plastrów miodu, które są już puste. Wykonuje się to roztapiając je wodą o wysokiej temperaturze, a następnie oczyszczając z zanieczyszczeń już po roztopieniu. Po zastygnięciu można zastosować środki utleniające, dzięki czemu uzyskuje się białawą barwę wosku. Wosk ten stosowany jest przy produkcji świec, kosmetyków, w stomatologii, w medycynie ze względu na lecznicze działanie, przy produkcji środków czystości, farb olejnych, a także w innych dziedzinach. 109 Jak powstawał węgiel - nasze bogactwo naturalne? Iwona Nowicka Osoba wspomagająca: przewodnik muzealny. Miejsce lekcji muzealnej: Kopalnia węgla kamiennego „GUIDO” w Zabrzu. Czas trwania lekcji: 120 minut. Klasa: I klasa gimnazjum Zespołu Szkół im. Jana Pawła II w Rokitnie. Cele ogólne: wykorzystanie węgla, docenianie pracy górników. Cele szczegółowe: • • uczeń zna bogactwo naturalne jakim jest węgiel, pochodzenie węgla, narzędzia i przybory potrzebne górnikowi, datę 04.12 – święto górników - Barbórka patronka górników św. Barbara, pozdrowienie górnicze „Szczęść Boże”, niektóre zwroty w gwarze śląskiej, górniczej, jak pracowały zwierzęta pod ziemią; uczeń rozumie, że praca górnika jest niebezpieczna, ciężka oraz docenia ich pracę, wartość węgla w życiu człowieka, do czego wykorzystywany jest węgiel, wykazuje koleżeńskie zachowanie w czasie realizacji zadań. Metody dydaktyczne: słowna-pogadanka wstępna, dyskusja, problemowa, praca z przewodnikiem po muzeum, praktycznego działania. Formy pracy: zbiorowa, indywidualna. Środki dydaktyczne: przewodnik muzealny, naturalny węgiel, strój górnika galowy i do codziennej pracy. Przebieg zajęć: Wprowadzenie Nauczyciel omawia uczniom cel wycieczki po muzeum w kopalni węgla kamiennego „GUIDO” w Zabrzu, spotkanie z przewodnikiem, który przekazuje potrzebne informacje, aby bezpiecznie zacząć zwiedzanie kopalni nie tylko na powierzchni, ale przede wszystkim na dole na pokładach kopalnianych. 110 Rozwinięcie Przygotowanie uczniów do zjazdu na pierwszy poziom 170 m, a później 320 m. Ubranie fartuchów ochronnych, zabranie lampek górniczych, kasków na głowę. Przypomnienie zasad bezpieczeństwa podczas zwiedzania kopalni. W czasie zwiedzania przewodnik opowiada historię kopalni, począwszy od właściciela, początków górnictwa, pracy koni w kopalni, pokaz wydobywanych skamieniałości, szczątków zwierząt. Spotkanie ze skarbnikiem, duchem kopalń. Chwila zadumy w kaplicy Św. Barbary, patronki górników. Oglądanie eksponatów górniczych, obejrzenie strzelania ściany węglowej, pracy kombajnów i innych maszyn górniczych. Podsumowanie Na zakończenie zwiedzania przewodnik opowiada kilka dowcipów w gwarze śląskiej, a uczniowie mają rozszyfrować znaczenie słów np. gruba to kopalnia, fedrować to wydobywać. Po zwiedzeniu kopalni następuje wyjazd na powierzchnię i zwiedzanie kopalni na zewnątrz, podziękowanie przewodnikowi za ciekawą lekcję z historii górnictwa, rozdanie uczniom ulotek na temat kopalni i zachęcenie do odwiedzenia strony internetowej i śledzenia rozwoju muzeum w dalszych latach. Załącznik 1. 2. 3. 4. Karta pracy wraz z poleceniami dla uczniów Napisz nazwisko pierwszego właściciela kopalni w Zabrzu? ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. Ile wagonów węgla było dla właściciela kopalni, ile dla górnika ? ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. W jaki sposób wprowadzano konie do kopalni? ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. Jak pozdrawiają się górnicy pod ziemia i czy skarbnik był dobry? ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. 111 Poznajemy walory przyrodnicze Muzeum Puszczy Kampinoskiej Dorota Otczyk Osoba wspomagająca: przewodnik muzeum. Miejsce lekcji muzealnej: Muzeum Puszczy Kampinoskiej. Czas trwania lekcji: 60 minut. Klasa: V klasa Szkoły Podstawowej im. Jana Pawła II w Rokitnie. Treści programowe: Flora i Fauna Puszczy Kampinoskiej. Cele ogólne: Popularyzowanie idei ochrony przyrody oraz podnoszenie świadomości społecznej w odniesieniu do problemów ochrony środowiska. Cele szczegółowe: • • • • • uczeń poznaje walory przyrodnicze Puszczy Kampinoskiej; uczeń zna położenie Puszczy Kampinoskiej na podstawie mapy; uczeń poznaje historię powstania Kampinoskiego Parku Narodowego; uczeń poznaje wartości dziedzictwa przyrodniczego oraz konieczność jego ochrony; uczeń poznaje gatunki roślin i zwierząt mieszkających na terenie Puszczy Kampinoskiej. Metody dydaktyczne: słowna – pogadanka wstępna, dyskusja, praca z mapą muzeum, praca z przewodnikiem po muzeum. Formy pracy: indywidualna, grupowa. Środki dydaktyczne: przewodnik po muzeum, mapa. 112 Przebieg zajęć: Wprowadzenie Nauczyciel omawia uczniom cel wycieczki po Muzeum Puszczy Kampinoskiej, przybliża historię powstania Muzeum Puszczy Kampinoskiej oraz jej walory przyrodnicze. Rozwinięcie Nauczyciel prosi, aby uczniowie odczytali informacje z mapy na temat położenia geograficznego Puszczy Kampinoskiej. Uczniowie zapoznają się z przewodnikiem po muzeum, następnie przewodnik zaczyna oprowadzanie po najciekawszych walorach przyrodniczych muzeum, jednocześnie informuje uczniów o zachowaniu się na terenie muzeum. Przewodnik informuje uczniów, że na terenie muzeum prowadzona jest edukacja ekologiczna mająca na celu: • ułatwienie zwiedzającym kontakt z przyrodą i poznanie jej tajników; • kreowanie wartości dziedzictwa przyrodniczego oraz konieczność jej ochrony poprzez stosowanie właściwych form; • poznanie funkcji pełnionych przez park narodowy oraz wyjaśnienie prowadzonych na terenie parku działań ochronnych. Przewodnik wyświetla krótki film o najciekawszych obiektach roślinnych i zwierzęcych żyjących na terenie muzeum. Po obejrzeniu filmu przewodnik rozdaje uczniom karty pracy, na których muszą wypisać jakie gatunki roślin i zwierząt można spotkać na terenie muzeum. Uczniowie dziękują przewodnikowi za ciekawą prelekcję na temat Muzeum Puszczy Kampinoskiej oraz za oprowadzenie i pokazanie ciekawych obiektów znajdujących się w muzeum. Podsumowanie Nauczyciel wraz z uczniami przeprowadza krótką dyskusję na temat wartości obszaru Puszczy Kampinoskiej, zachęca uczniów do odwiedzania stron internetowych dotyczących Puszczy Kampinoskiej, obejrzenia zdjęć w celu uzyskania więcej informacji na temat walorów przyrodniczych Muzeum Puszczy Kampinoskiej. Ewaluacja zajęć Podawane informacje były: a) zrozumiałe, b) interesujące, c) niezrozumiałe. Oceniam lekcje jako: a) dostateczną, b) dobrą, c) bardzo dobrą. 113 Załącznik 1. 2. 3. 114 Karta pracy wraz z poleceniami dla uczniów: Wyjaśnij dlaczego część Puszczy Kampinoskiej jest pod ochroną? ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. Jakie gatunki drzew dominują na terenie Puszczy Kampinoskiej? ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. Wymień gatunki zwierząt żyjących na terenie Puszczy Kampinoskiej. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. W chacie krakowskiej Iwona Piróg Osoby wspomagające: pracownik Muzeum Etnograficznego (etnograf). Miejsce lekcji muzealnej: Muzeum Etnograficzne w Krakowie. Czas trwania lekcji: 90 minut. Klasa: II klasa szkoła podstawowa, edukacja przyrodnicza. Treści programowe: Tradycje miejscowości – kultura i folklor regionu. Cele ogólne: • • • zapoznanie dzieci z wyglądem wybranej chaty krakowskiej, meblami, narzędziami, sprzętami domowymi, elementami stroju krakowskiego, wierzeniami i obyczajami; kształcenie umiejętności słuchania, udzielania odpowiedzi na zadane pytanie, umiejętności zadawania pytań; kształcenie nawyku kulturalnego zachowania się w muzeum oraz przestrzegania zasad zachowania się w muzeum. Cele szczegółowe: • • • • • • • • • • dziecko wie jak wyglądało życie w chacie krakowskiej 100 lat temu, potrafi nazwać sprzęty gospodarstwa domowego, narzędzia obecnie już nie używane, potrafi opisać strój krakowski, potrafi wymienić niektóre obyczaje i wierzenia dawnych krakowian, potrafi w skupieniu wysłuchać pogadanki, potrafi zadać pytanie na interesujący go temat, zna zasady zachowania się w muzeum, potrafi rozpoznać muzykę ludową, odnajduje w kulturze regionalnej źródło klasycznej ekspresji, czuje się członkiem społeczności lokalnej, zna jej tradycję, kulturę, sztukę ludową. Metody dydaktyczne: słowna, oglądowa, zajęć praktycznych. Formy pracy: indywidualna, zbiorowa, grupowa. 115 Środki dydaktyczne: makieta chaty krakowskiej, chata krakowska w wymiarze 1:1 oraz jej pełne wyposażenie (meble, sprzęty gospodarstwa domowego, obrazy, ozdoby, itp.), strój krakowski kobiety i mężczyzny, materiały przygotowane do plac plastycznych – naszkicowany kontur skrzyni krakowskiej oraz sylwety kobiety i mężczyzny, odtwarzacz CD + płyty z nagraniami muzyki ludowej, kredki. Przebieg zajęć: Wprowadzenie Lekcja zaczyna się w hallu Muzeum Etnograficznego, gdzie dzieci oglądają makietę chaty krakowskiej. Następnie wchodzą do nieoświetlonej chaty krakowskiej, aby mogły wyobrazić sobie jak dawniej ludzie żyli bez światła. Wrażenie jest bardzo duże. Padają słowa: „jak ciemno, to jak oni mieszkali? itp.”. Po zapaleniu lamp, dzieci jeszcze bardziej ogarniają emocje. Widzą bowiem sprzęty, narzędzia, dzieła sztuki, z którymi bezpośrednio się nie spotkali. Uczniom daje się kilka minut na swobodne obejrzenie eksponatów. I znowu padają słowa: „ojej, a co to?, jakie to fajne”. Rozwinięcie Osoby prowadzące (nauczyciel i etnograf) rozpoczynają pogadankę. Odwołując się do wiadomości dzieci zadają pytania dotyczące życia ludzi 100 lat temu. Po spontanicznych wypowiedziach dzieci, osoby prowadzące zajęcia dokładnie wyjaśniają dzieciom dane zagadnienia. Dzieci są bardzo zaangażowane emocjonalnie, chcą jak najwięcej mówić, dowiedzieć się, zadają dodatkowe pytania. Tematyka poruszanych zagadnień jest dość szeroka, dotyczy między innymi: budownictwa, pracy zawodowej i zajęć w domu, pożywienia, narzędzi i sprzętów gospodarstwa domowego, stroju krakowskiego, życia religijnego, wierzeń i obyczajów ludzi w dawnych czasach. Podczas zajęć dzieci mogą dotykać eksponaty, pracować na „niby” poszczególnymi narzędziami , co sprawia im ogromną przyjemność. Najbardziej efektowne i atrakcyjne jest przymierzanie stroju krakowskiego. W ostatniej części zajęć muzealnych dzieci otrzymują materiały do pracy samodzielnej – kontur skrzyni krakowskiej. Używając odpowiednich motywów i kolorystyki dzieci samodzielnie kolorują skrzynię jako przykład sprzętu codziennego użytku z dawnych czasów. Podczas wykonywania pracy dzieci słuchają nagrań muzyki ludowej. Często słychać wtedy podśpiewywanie, wybijanie rytmu kredką czy nogą. Podsumowanie 116 Po zakończeniu lekcji muzealnej dzieci wracają do szkoły. Na bazie zdobytych wiadomości przystępujemy do opisu stroju krakowskiego. Najpierw dzieci w grupach zapisują zapamiętane elementy stroju, potem wspólnie pod kierunkiem nauczyciela opisują strój. Dostają także sylwety kobiety i mężczyzny i mają „ubrać” je w strój krakowski. Ewaluacja zajęć Eksponaty muzealne były znane nieznane ciekawe nieciekawe Podawane informacje były: zrozumiałe interesujące niezrozumiałe dobrą bardzo dobrą Oceniam lekcję jako: dostateczną 117 Arrasy Zygmunta Augusta jako przykład sztuki renesansowej Magdalena Proksch Osoby wspomagające: przewodnik muzealny, nauczyciel przyrody, nauczyciel religii. Miejsce lekcji muzealnej: Zamek Królewski na Wawelu, I i II piętro. Czas trwania lekcji: 90 min. Klasa: VI klasa szkoły podstawowej. Treści programowe: Cechy sztuki renesansowej. Zygmunt August jako kolekcjoner. Arrasy krajobrazowo-zwierzęce jako nowożytny atlas zwierząt. Arrasy monumentalne jako odzwierciedlenie wątków biblijnych. Cele ogólne: poznawcze zapoznanie uczniów z cechami sztuki renesansowej na podstawie kolekcji arrasów Zygmunta Augusta. kształcące doskonalenie umiejętności operowania nowymi pojęciami charakterystycznymi dla sztuki renesansowej. wychowawcze rozwijanie u uczniów poczucia estetyki i wrażliwości na piękno przyrody. Cele szczegółowe: uczeń pamięta / zna • pojęcia: arras, menażeria; • werdiura, bordiura, girlandy; • datę i miejsce powstania arrasów króla Zygmunta Augusta; • cechy stylu renesansowego; • rozumie różnice pomiędzy sztuką średniowiecza a sztuką renesansu; • rozumie znaczenie wielkich odkryć geograficznych; • znaczenie poznanych pojęć; • rozumie znaczenie symboliczne zwierząt występujących na arrasach; • potrafi odróżnić sztukę średniowiecza od sztuki renesansu; • potrafi wskazać cechy sztuki renesansowej na arrasach; • potrafi opowiedzieć o pasji kolekcjonerskiej króla Zygmunta Augusta; • potrafi poprawnie posługiwać się poznanymi pojęciami. 118 Metody dydaktyczne: opowiadanie, opis. Formy pracy: praca zespołowa, praca indywidualna. Środki dydaktyczne: arrasy króla Zygmunta Augusta (werdiury i arrasy monumentalne, plansza z fragmentem bordiury „Mars i Wenus”, karty pracy, kolorowe karteczki. Przebieg zajęć: Wprowadzenie I PIĘTRO - SALA I 1. Nauczyciel prowadzący lekcję rozdaje uczniom karty pracy (załącznik nr 1), zadaniem uczniów jest oznaczenie literą „S” stwierdzeń charakteryzujących sztukę średniowiecza. 2. Uczniowie wypełniają karty pracy, a nauczyciel prowadzący lekcję kontroluje poprawność rozwiązań. 3. Nauczyciel prowadzący lekcję wyjaśnia uczniom, że wszystkie pozostałe stwierdzenia dotyczą sztuki renesansowej i prosi jednego z uczniów o odczytanie ich na głos, a wszystkich o oznaczenie ich literą „R”. 4. Nauczyciel prowadzący lekcję wyjaśnia uczniom, że głównym celem dzisiejszej lekcji jest odnalezienie cech sztuki renesansowej na arrasach króla Zygmunta Augusta. Rozwinięcie 1. Nauczyciel prowadzący lekcję pyta uczniów, czy coś kolekcjonują i jakie są to przedmioty. 2. Uczniowie odpowiadają na pytania. 3. Nauczyciel prowadzący lekcję opowiada o pasji kolekcjonerskiej Zygmunta Augusta, a w szczególności o słynnej kolekcji arrasów zamówionej przez króla w połowie XVI wieku w Brukseli. Przewodnik muzealny wyjaśnia znaczenie słowa arras. 4. Nauczyciel prowadzący lekcję rozdaje uczniom karty pracy (załącznik nr 2) na których podczas zwiedzania wybranych komnat wawelskich, uczniowie przyporządkowują wybrany tytuł arrasu do jednej z wymienionych cech sztuki renesansu. I PIĘTRO - SALA II 5. Przewodnik muzealny pyta się uczniów jakie zwierzęta są przedstawione na arrasach w tej sali. 6. Uczniowie odpowiadają na pytanie, a przewodnik uzupełnia ich odpowiedzi. 7. Nauczyciel prowadzący lekcję opowiada uczniom, że wraz z odkryciem pod koniec XV i w XVI w. nowych lądów, ludzie zaczęli przywozić z dalekich ziem oprócz wielu dziwnych przedmiotów i przypraw, nowe egzotyczne zwierzęta takie jak lwy, małpy czy tygrysy. 119 8. Nauczyciel prowadzący lekcję opowiada uczniom o modzie jaka zapanowała wówczas na egzotyczne zwierzęta i na zakładanie przy dworach królewskich menażerii oraz wyjaśnia znaczenie tego słowa. 9. Nauczyciel prowadzący lekcję zwraca uwagę uczniów na zasadę perspektywy, którą wprowadzili renesansowi twórcy, również znajomość fizjologii i anatomii nie była obca ówczesnym artystom. 10. Nauczyciel prowadzący lekcję wyjaśnia uczniom, że arrasy o tematyce krajobrazowo-zwierzęcej nazywamy werdiurami. 11. Przewodnik muzealny opowiada uczniom jak ludzie epoki odrodzenia, upajali się niesamowitymi opowieściami o baśniowych zwierzętach, następnie opisuje arras przedstawiający walkę smoka z panterą, uwzględniając przy tym zasady przedstawiania zwierząt w sztuce renesansowej. 12. Uczniowie uzupełniają karty pracy. II PIĘTRO – SALA POD ZODIAKIEM 13. Wszyscy przechodzą na II piętro do Sali pod Zodiakiem. 14. Przewodnik muzealny zapoznaje uczniów, na przykładzie arrasów znajdujących się w tej sali, z kolejnym rodzajem arrasów wawelskich, należących do najwspanialszych tkanin w kolekcji Zygmunta Augusta czyli arrasów monumentalnych ze scenami biblijnymi. 15. Przewodnik muzealny wyjaśnia, że szeroki pas wokół tych arrasów nazywany jest bordiurą. 16. Przewodnik muzealny pyta uczniów co jest przedstawione na bordiurach. 17. Uczniowie z pomocą przewodnika próbują odpowiadać na to pytanie 18. Przewodnik muzealny pokazuje uczniom planszę z fragmentem bordiury przedstawiającą dwa antyczne bóstwa - Marsa i Wenus zwracając uwagę na modny w tym okresie wątek mitologiczny w sztuce renesansowej. 19. Nauczyciel religii opisuje treści poszczególnych arrasów z serii „Dzieje wieży Babel” znajdujących się w tej sali. Nauczyciel prowadzący lekcję zwraca uwagę uczniów na wygląd i dużą dynamikę postaci oraz technikę budowania wieży Babel. SALA POD PLANETAMI 20. W tej sali nauczyciel religii opowiada scenę przedstawioną na arrasie pt. ”Upicie się Noego”. 21. Nauczyciel prowadzący lekcję zwraca uwagę uczniom na sposób przedstawienia piękna ciała ludzkiego jak i na udrapowane szaty bohaterów sceny arrasu: Noego, Sema, Chama i Jafeta. SALA SENATORSKA 22. Nauczyciel prowadzący lekcję prosi jednego z uczniów o opisanie arrasu pt. „Wyjście z arki” uwzględniając przy tym cechy sztuki renesansowej zawarte w załączniku nr 2. 23. Nauczyciel prowadzący lekcję i nauczyciel religii uzupełniają opis ucznia. 120 Podsumowanie 1. Nauczyciel prowadzący lekcję sprawdza poprawność wykonywanych zadań z karty pracy (załącznik nr 2). 2. Na zakończenie nauczyciel prowadzący lekcję rozdaje uczniom krzyżówkę (załącznik nr 3). 3. Uczniowie rozwiązują indywidualnie krzyżówkę, a nauczyciel prowadzący lekcję pokazuje rozwiązania na dużej planszy, po rozwiązaniu krzyżówki przez uczniów. Ewaluacja zajęć: Nauczyciel prowadzący lekcję rozdaje uczniom dwukolorowe karteczki żółte i niebieskie. Na kartkach uczniowie dokonują oceny zajęć: a. napisz na żółtych karteczkach, co Cię na dzisiejszej lekcji zainteresowało; b. napisz na niebieskich karteczkach, co Ci się nie podobało na dzisiejszych zajęciach. Załączniki: Załącznik nr 1 Podkreśl stwierdzenia charakterystyczne dla sztuki średniowiecza. • Artyści tworzą na chwałę bożą, ich dzieła są anonimowe. • Człowiek, jego codzienne pragnienia, uczucia i ciało stało się ważnym tematem twórczości artystów. • Zasady perspektywy nie są obce artyście. • Sztuka starożytna, jako pogańska, uważana była za niegodną zainteresowania. • Na obrazach, rzeźbach, przeważają treści religijne. • Rośnie zainteresowanie sztuką, mitologią grecką i rzymską. • Postacie ludzi i zwierząt są często przedstawiane w ruchu. Załącznik nr 2 Przyporządkuj wybrany tytuł arrasu do jednej z wymienionych cech sztuki renesansu. UMIEJĘTNOŚĆ PRZEDSTAWIANIA CECHY SZTUKI RENESANSOWEJ ZASADA PERSPEKTYWY WYSTĘPOWANIE ZNAJOMOŚĆ POSTACI LUDZKIEJ POSTACI LUB ZWIERZĘCEJ MITOLOGICZNYCH ANATOMII W RUCHU 121 Załącznik nr 3 Rozwiąż krzyżówkę. 1. 2. 3. 4. 5. 122 Budynek na dworze królewskim w którym trzymano zwierzęta, głównie egzotyczne. Arrasy o tematyce krajobrazowo-zwierzęcej. Stanowi obramowanie arrasów monumentalnych króla Zygmunta Augusta. Występują na bordiurach. Zasada charakterystyczna dla sztuki renesansu. Zwierzęta w ich naturalnym środowisku Mária Ráceková Miejsce lekcji muzealnej: Muzeum Czech Wschodnich w Pardubicach. Východočeské muzeum v Pardubicích, Zámek č.p.2, 530 02 Pardubice tel.: +420 466 799 240 www.vcm.cz Czas trwania lekcji: 60 minut. Klasa: 6 i 7 klasa szkoły podstawowej - lekcje przyrody; pierwsza i druga klasa ośmioletniego gimnazjum - lekcje biologii; koło przyrodnicze. Program: Zwiedzanie stałej wystawy “Przyroda okolic Łaby wschodniej” w Muzeum Czech Wschodnich w Pardubicach jest interesującym dopełnieniem materiału nauczanego w klasach 6 i 7 szkoły podstawowej (pierwsza i druga klasa gimnazjum ośmioletniego), kiedy nauczana jest zoologia. Uczniowie pracują samodzielnie z przygotowanymi specjalnie arkuszami pracy przez okres 30 - 45 minut. Zwiedzają oni wystawy oraz realizują zadania, które się tyczą zwierząt występujących w poszczególnych gablotach, poznają stopnie rozwoju owadów oraz zaznajamiają się ze środowiskiem przyrodniczym ptactwa wodnego. Uczniowie poznają także obywateli lasu dębowego. Pod koniec zajęć wraz z nauczycielem raz jeszcze rozwiązują zadania, dowiadując się jakie są poprawne odpowiedzi. Cele ogólne: • • • • • rozwijanie umiejętności rozwiązywania problemów poprzez rozwiązywanie zadań; rozwijanie umiejętności uczenia się dzięki odpowiedniej motywacji, ciekawej wystawie oraz zadaniom do rozwiązania; rozwijanie umiejętności komunikacji poprzez wspólne rozmowy oraz pracę w grupach, uczniowie słuchają wypowiedzi innych osób, rozumieją je i odpowiednio na nie reagują, czynnie uczestniczą w dyskusji, zachęcamy uczniów do stawiania swoich hipotez, wyrażania własnych poglądów, umożliwiamy im prezentację wyników swojej pracy; rozwój społecznych i osobistych umiejętności wzajemnej tolerancji i szacunku, uczniowie pracują w grupach; rozwijanie umiejętności pracy poprzez rozwiązywanie przygotowanych arkuszy. 123 Cele szczegółowe: • • • • • • • uczniowie potrafią opisać poszczególne etapy rozwoju owadów wodnych; uczniowie potrafią wymienić podstawowe różnice w budowie morfologicznej ciała poszczególnych stadiów larwalnych owadów; uczniowie potrafią odróżnić poszczególne cechy morfologiczne stadiów dorosłych owadów; uczniowie rozpoznają i nazywają poszczególne gatunki ptaków zamieszkujących okolice stawów; uczniowie potrafią przyporządkować ptaki wodne do miejsc, gdzie znajdują one pokarm; uczniowie opiszą przystosowanie ciała ptaków wodnych do polowania opisują adaptacji; uczniowie umieją rozpoznać ślady poszczególnych gatunków zwierząt w lesie dębowym. Metody dydaktyczne: metody słowne - dialog (końcowa dyskusja); metody demonstracyjne - obserwacja obiektów i zjawisk, demonstracja obiektów statycznych (zwierzęta w ich naturalnym środowisku); metody praktyczne - aktywność graficzna i plastyczna (praca z arkuszem). Formy pracy: nauka w grupach. Środki dydaktyczne: arkusze pracy, eksponaty muzealne. Obiekt poznania eksponaty w gablotach w naturalnym środowisku bez jakichkolwiek etykiet lub oznaczeń powodujących dekoncentrację. Przebieg nauki: Wprowadzenie • zaznajomienie się z muzeum, zasady bezpieczeństwa, harmonogram czasowy imprezy; • rozdanie arkuszy roboczych wszystkim uczniom; • podstawowe instrukcje dotyczące zadań. Rozwinięcie • uczniowie zwiedzają wystawę i rozwiązują zadania na arkuszach pracy; • pierwszy przystanek przy witrynach owadów wodnych - nauka różnych etapach rozwoju owadów wodnych; • przejście do witryny z ptakami wodnymi - rozpoznawanie okazów oraz kolorowanie obrazków na arkuszach pracy, zapisywanie głównych cech ptaków pozwalających im na przystosowanie się do polowania; 124 • w kolejnej witrynie uczniowie oglądają kończyny różnych gatunków zwierząt i przyporządkowują je śladom jakie one zostawiają; • uczniowie zwiedzają całą wystawę, przez ten cały czas trwa dyskusja nad poznawanymi właśnie okazami; • nauczyciel nadzoruje działalność uczniów, konsultuje z nimi rozwiązywanie zadań. Podsumowanie • wspólna kontrola wypełnionych arkuszy pracy oraz dyskusja nad wszelkimi wątpliwościami. Załączniki Komentarz do kart pracy związanych ze stałą wystawą “Przyroda Okolic Łaby wschodniej” w Pardubicach Karta pracy jest przeznaczona dla uczniów szkół podstawowych, gimnazjów, ale także dla wszystkich zainteresowanych studiowaniem biologii, którzy należą do różnego rodzajów kół biologicznych, biorą udział w realizacji projektów naukowych. Karta ta stanowi doskonałe narzędzie dla nauczycieli, którzy chcą przygotować dla swoich uczniów ciekawą i nietradycyjną lekcję w muzeum. Karta jest przygotowana dla uczniów, aby mogli oni łatwo powtórzyć wiadomości przerabiane w szkole, jest to też ciekawy sposób na zwiedzenie wystawy, na której mają oni możliwość zobaczeni czegoś nowego i ciekawego. Uczniowie wypełniając karty stykają się z mieszkańcami różnych siedlisk a zaletą jest też to, że mają oni możliwość obserwowania szczegółów anatomicznych poszczególnych gatunków. Każde zadanie ma na celu pomaganie uczniowi w obserwacji oraz rozwijanie jego umiejętności porównywania. Zaletą tej wystawy jest to, że niektóre eksponaty są wystawione poza gablotami, tak więc przy wypełnianiu kart pracy uczniowie mają szansę na bliski kontakt z dzikim zwierzęciem. Przy wypełnianiu kart uczniowie mogą też wykazać się swoimi umiejętnościami plastycznymi. W zadaniu drugim na przykład uczniowie muszą obserwować kolorową “szatę” ptaków a następnie poprawnie pokolorować czarno-białe sylwetki tych ptaków. Ważną rolę odgrywają tu manualne zdolności uczniów połączone ze zdolnością logicznego myślenia. To również dotyczy drugiego zadania, kiedy to uczniowie mają powycinać pokolorowane już sylwetki ptaków i według ich budowy ciała, prawidłowo je przyporządkować do miejsca na obrazku, ilustrującego środowiska stawu. Uczniowie więc oprócz swojej wiedzy i zdobytych wiadomości wykorzystują także umiejętności. 125 Karty pracy z proponowanymi zadaniami dla uczniów: 1.Wwitryniezowadamiwodnymiogldajrónestadiarozwojuowadów.(witrynanr.2) Znajdpary:larwaosobnikdorosyipodpiszjepoprawnie: B) A) 1) C) 2) 3) D) 4) A)................................................................... C)................................................................... B)................................................................... D)................................................................... 2. Wwitrynieobokobserwujrónegatunkiptakówzamieszkujcestawy.(witrynanr6) a) Uzupenijwtabelcenazwyptakównaobrazkach(str.3) b) Wybierzzporódmoliwocipodtabelkczymsiywidanygatunek. c) Ogldnijptakiwwitrynieinaobrazkach,przyporzdkujwszystkimichsposób przystosowaniasidopolowania. d) Nakoniecpokolorujptaki,wytnijinalepnaobrazek(str.2)wmiejsce,gdzieeruj.Obrazek pokoloruj. ptak nazwa pokarm przystosowanie A) B) C) D) E) Rodzajepokarmów: nasionaidrobnewodnezwierztayjcewbagnie; inneptaki,ryby; owadywodnewtoni; rybyznajdujcesiprzybrzeguorazwbagnie; owadynapowierzchni,robaki,ikra; roliny,gównietrawy; drobnegryzonie,maerybki,jaja; nektarkwiatowyrolinwodnych 3. Przyporzdkujladyzwierztom,którejepozostawiy: ............................. (je,koszatka,kruk,grubodziób,lis,prosi,mysz,borsuk) 126 .............................................................. .......................... C) A) B) E) D) 127 Od alchemii do chemii – dawna farmacja w ujęciu współczesnym Natalia Regulska Osoby wspomagające: nauczyciel biologii. Miejsce: Muzeum w Krakowie. Farmacji Uniwersytetu Jagiellońskiego Collegium Medicum Czas trwania: 2 godziny. Klasa: I, II lub III Liceum Ogólnokształcącego. Treści programowe: Historia aptekarstwa na ziemiach polskich /głównie związana z Krakowem/, rola alchemii w farmacji, narzędzia i sprzęt laboratoryjny dawniej i dziś, destylacja, destylacja frakcjonowana, filtracja, rodzaje wag i odważników, Ignacy Łukasiewicz i jego odkrycie, surowce lecznicze, elementy łacińskiego nazewnictwa leków, roślin i zwierząt wykorzystywanych do produkcji leków. Cele ogólne: znajomość ewaluacji zjawisk i metod wykorzystywanych w laboratorium chemicznym oraz wpływu i przydatności odkryć chemików i farmaceutów na współczesną farmację, znajomość i umiejętność wykorzystania nazewnictwa łacińskiego, znajomość terminu alchemii i porównanie jej z dzisiejszą chemią, kształtowanie postawy obserwatora. Cele szczegółowe: Uczeń przedstawia, opisuje i porównuje sprzęt wykorzystywany w laboratorium chemicznym kiedyś i dziś, wyjaśnia i rozróżnia proces destylacji, destylacji frakcjonowanej i filtracji, wymienia nazwiska znanych chemików i farmaceutów i przedstawia ich zasługi dla współczesności, zna i wyjaśnia pojęcie alchemii i rozróżnia ją z chemią współczesną, nazywa co najmniej kilka rodzajów zwierząt i roślin wykorzystywanych kiedyś w procesie leczenia i produkcji leków /nazwy polskie i łacińskie/. Metody dydaktyczne: pogadanka, pokaz, dyskusja, krótki opis przy wejściu do każdej z sal muzeum. Formy pracy: grupowa. 128 Środki dydaktyczne: karta pracy, długopis, ołówek. Przebieg zajęć: Wprowadzenie Zapoznanie uczniów z tematyką zajęć, celami lekcji oraz wiadomościami, które powinni zdobyć podczas lekcji, przedstawienie etapów zajęć oraz przypomnienie zasad zwiedzania i zachowania wynikającymi z regulaminu Muzeum Farmacji. Rozwinięcie Przypomnienie i przedstawienie pojęć i treści związanych z odbywającą się lekcją: wymienienie narzędzi oraz sprzętu laboratoryjnego, pojęcie destylacji, destylacji frakcjonowanej, filtracji, wpływu alchemii na farmację, postać Ignacego Łukasiewicza i jego zasługi, rodzaje zwierząt i roślin wykorzystywane w procesie leczenia /nazwy polskie i łacińskie/. Podsumowanie Sprawdzian wiadomości oraz umiejętności przed oraz po wizycie w Muzeum Farmacji i przeprowadzonej lekcji muzealnej; porównanie wyników. Ewaluacja zajęć Co się Wam najbardziej podobało? Co Was zaskoczyło, zdziwiło? Jakie zapamiętaliście narzędzia laboratoryjne i do czego służyły? Czym zasłużył się Ignacy Łukasiewicz? Jakie zwierzęta i rośliny wykorzystywane były do produkcji leków? Załącznik Karta pracy ucznia Zadanie 1. Na podstawie obserwacji dokonanych w Sali 1 wymień przedstawione tam godła apteczne oraz dokończ rysunek i nazwij /nazwa polska i łacińska/ przedstawione zwierzę, a także zapisz jego symbolikę. 1. ................................................................................................................................ 2. ................................................................................................................................ 3. ................................................................................................................................ 4. ................................................................................................................................ 5. ............................................................ ............................................................ ............................................................ ............................................................ ............................................................ ............................................................ 129 Zadanie 2. Nazwij przedstawione na poniższych zdjęciach naczynie i napisz do czego było wykorzystywane. ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ Zadanie 3. Podaj nazwiska znanych krakowskich farmaceutów i profesorów. 1. ................................................................................................................................ 2. ................................................................................................................................ 3. ................................................................................................................................ 4. ................................................................................................................................ Zadanie 4. Po wizycie w pokoju Ignacego Łukasiewicza nazwij przedmiot /przedstawiony poniżej po lewej stronie/, który jako pierwszy skonstruował, oraz napisz co znajduje się w trzech szklanych retortach umieszczonych na sekretarzyku. ............................ ............................ ............................ ............................ Zadanie 5. Podaj po dwie nazwy /polskie i łacińskie/ wybranych leków oraz zwierząt i roślin używanych do ich wyrobu. 1. . .................................... 1. .......................................... 1. ...................................... 2. . .................................... 2. .......................................... 2. ...................................... 130 Kręgowce – ich przystosowanie do życia w różnych warunkach środowiskowych Teresa Smoleń Osoby wspomagające: przewodnik muzeum. Miejsce lekcji muzealnej: Muzeum Zoologiczne Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, ul. Ingardena 6. Czas trwania lekcji: 150 minut (około 30 minut zajęć przygotowawczych w szkole, 120 minut zajęć w muzeum). Klasa: III klasa szkoły podstawowej, edukacja przyrodnicza. Treści programowe: Zwierzęta różnych środowisk. Cele ogólne: • • • poznanie cech kręgowców, które umożliwiają im przystosowanie do życia w różnych warunkach; doskonalenie sprawności dostrzegania cech charakterystycznych dla poszczególnych zwierząt, sprawność wypowiadania się na ten temat; kształtowanie pozytywnej postawy wśród uczniów do poznawania świata poprzez muzea. Cele szczegółowe: Uczeń: • zna cechy charakterystyczne dla kręgowców; • potrafi wymienić cechy umożliwiające życie na danym terenie podając przykłady zwierząt; • potrafi dostrzec zależności między budową zwierzęcia a środowiskiem w jakim ono żyje; • wie co to jest kamuflaż i w czym pomaga zwierzętom; • rozpoznaje zwierzęta żyjące na danym terenie; • kategoryzuje zwierzęta ze względu na gromadę do jakiej należą; • wie jak zachować się w muzeum; • dostrzega wartość nauki poprzez lekcje muzealne; • potrafi pracować z zespole; • stosuje się do wyznaczonych reguł. 131 Metody dydaktyczne: metody kształcenia wielostronnego: poszukujące, waloryzacyjne, praktyczne, podające. Formy pracy: indywidualna (praca z książką), zbiorowa (wykład w muzeum), grupowa (turniej). Środki dydaktyczne: karty pracy dla uczniów: rozsypanka 3 sztuki (aneks 1); krzyżówka 3 sztuki (aneks 3); tabliczki A B C do zgłaszania odpowiedzi, 3 komplety; karta z pytaniami dla uczniów (aneks 2); czyste kartki do notowania; długopisy; arkusz do zapisywania rankingu drużyn; grube flamastry. Bibliografia: • Wojciech Czechowski i inni „Biologia” , Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa 1992, • Czasopismo „Świat wiedzy” karty dotyczące kręgowców, • Albumy zoologiczne • źródła internetowe, • Beiersdorf Krzysztof „Dzieje Muzeum Zoologicznego Uniwersytetu Jagiellońskiego.” Kraków 2000. Uczniowie zostają poinformowani o planowanej lekcji muzealnej, ich zadaniem jest uzyskanie informacji dotyczących tematu lekcji oraz samego muzeum (załącznik nr 2). Uczniowie wraz z nauczycielem tworzą regulamin zachowania się w muzeum ze szczególnym uwzględnieniem takich zachowań jak : • zakaz dotykania eksponatów oraz szyb, • zakaz wchodzenia pod półki z eksponatami, • zakaz biegania, popychania się itp. Wizyta w muzeum. Oprowadzenie po muzeum przez wykwalifikowanego pracownika muzeum pod kątem tematu lekcji. W tym czasie reszta eksponatów nie zostaje podświetlona. Turniej drużynowy. Uczniowie zostają podzieleni na zespoły, w których pracują przy stolikach, znajdujących się muzeum, nie mogą wtedy samowolnie poruszać się po muzeum. Przebieg zajęć: Wprowadzenie Ta część zajęć odbywa się w szkole na tydzień przed wyjściem do muzeum i trwa około 30 minut. Przedstawiamy wówczas dzieciom tematykę zajęć - prezentujemy ogólny podział kręgowców. Zadaniem uczniów jest uzyskanie jakichkolwiek informacji na ich temat, nie sugerujemy konkretnych zwierząt, zależy nam na tym, aby uczniowie 132 jak najbardziej zaangażowali się w poszukiwania. Informujemy także w jakim miejscu odbędzie się lekcja, przedstawiamy ogólne informacje dotyczące tego miejsca m.in. rodzaje eksponatów, lokalizację itp. Prosimy uczniów o odnalezienie ciekawostek na temat tego miejsca oraz zwrócenie uwagi na zachowanie się w muzeum. Nauczyciel zapisuje na tablicy hasło: „REGULAMIN ZACHOWANIA SIĘ W MUZEUM”. Uczniowie mają dowolność zgłaszania zasad regulaminu, jednak propozycje muszą być przez nauczyciela zweryfikowane. Nauczyciel opowiada także o specyfice Muzeum Zoologicznego (załącznik MUZEUM). Warto pamiętać o tym, że dzieci posiadają bardzo dużo książek oraz albumów zoologicznych. Wcześniejsze zapoznanie się z tematem umożliwi dzieciom łatwiejsze zrozumienie treści prezentowanych przez przewodnika, może także stać się źródłem ciekawych pytań. Poznanie charakteru miejsca ułatwi nam sformułowanie regulaminu dotyczącego zachowania się z muzeum. Ważnym jest, aby zwrócić uwagę dzieciom na to, że nie mogą dotykać eksponatów, oddalać się od grupy oraz próbować wchodzić np. pod półki z eksponatami, czy też opierać się o nie, ma to związek z tym, że są one oszklone, a pod spodem prowadzone są np. rozmaite przewody elektryczne. Koniecznym jest, wyjaśnienie dzieciom, że w muzeum muszą słuchać poleceń nauczyciela i przewodnika. Nie możemy także, nie reagować na próby złamania regulaminu przez dzieci. Rozwinięcie: Ta część zajęć jest realizowana w muzeum i trwa ok. 70-90 minut. Przykładowe eksponaty, które zostaną omówione podczas lekcji w muzeum to : • NOSOROŻEC WŁOCHATY (jedyny kompletny eksponat na świecie), • PŁETWAL KARŁOWATY, • ŻÓŁW OLBRZYMI, • KOLCZATKA, • DZIOBAK, • FOKA, • ŻYRAFA, • BOA, • KROKODYL, • NIEDŹWIEDŹ, • KRÓLIK, • MRÓWKOJAD, • PAPUGI, • NIETOPERZ, • SĘP. Lista ta może być zmieniona w zależności od tego czym zainteresują się dzieci. Gdy wizyta w muzeum ukierunkowana jest na określony aspekt – warto poprosić przewodnika o nie podświetlanie innych eksponatów, aby nie rozpraszać uwagi dzieci. W Muzeum Zoologicznym Uniwersytetu Jagiellońskiego istnieje taka możliwość. 133 Uwagi dotyczące realizacji Muzeum Zoologiczne, posiada tysiące eksponatów, dlatego trudno jest wybrać te najważniejsze, jednak należy pamiętać, że przewodnik w muzeum bardzo dobrze zna każdy z nich, dlatego bez problemu można modyfikować zaproponowaną listę. Wiadomo, także, że dzieci będą również pytać o inne zwierzęta, które zobaczą, Pojawia się rozmaite stereotypowe pytania, koniecznym będzie rozwianie wątpliwości dzieci. Pamiętać należy o tym, że dzieci posiadają już określony zasób wiedzy, to co otrzymują na tej lekcji, jest dla nich nowością i informacją, która ma zastąpić starą, dlatego ważna jest rozmowa z dzieckiem na jego poziomie, aby nie jako dokonać zamiany tych wiadomości. Podsumowanie Turniej drużyn trwa około 20-30 minut. Po zwiedzeniu wystawy uczniowie, zajmują miejsca przy stolikach znajdujących się w sali wystawowej. Zostają podzieleni na 3 zespoły 4-5 osobowe. Turniej ma 4 rundy, w każdej części pytania mają nieco inny charakter i odwołują się zarówno do wiedzy dopiero co uzyskanej, jak i tej, którą dzieci już wcześniej posiadały. RUNDA I: Dopasowanie opisu do nazwy zwierzęcia /Aneks 1/ ( zadanie na czas, możliwe do zdobycia 1,2,3 punkty., największą liczbę punktów zdobywa zespół najszybszy itd.) RUNDA II: Co jest prawdą? /Aneks 2/ Uczniowie wysłuchują zdania lub pytania, do którego również podane są 3 możliwe odpowiedzi. Zawodnicy po chwili namysłu podnoszą tabliczkę z numerem odpowiedzi, którą uznają za właściwą. Za każda właściwą decyzję otrzymują punkt. Tylko jedna odpowiedź jest prawidłowa. RUNDA III: Krzyżówka. /Aneks 3/ Każda z drużyn otrzymuje arkusz z krzyżówką. Pytania odczytywane są przez prowadzącego. Odpowiedzi udziela ta drużyna, która zgłosi się wcześniej, za prawidłową odpowiedź otrzymuje punkt. Każda z drużyn regularnie uzupełnia rubryki w krzyżówce. RUNDA IV: Drużyny mają wypisać na kartkach 10 eksponatów – nazw zwierząt, które zobaczyły w muzeum. Zyskują punkty w zależności od poprawności i kolejności zgłoszenia 1, 2, 3. Po zakończeniu turnieju, sumujemy punkty i ogłaszamy wyniki. Nagradzamy drużyny brawami i dajemy możliwość zobaczenia eksponatów, które do tej pory były nie oświetlone m.in. wspaniałego zbioru motyli, czy też muszli mięczaków. Zasady turnieju, które należy przedstawić uczestnikom lekcji muzealnej: 1. Pamiętajcie, że liczy się czas waszej odpowiedzi „Kto szybszy ten lepszy”. 2. Punkt otrzymujecie tylko za prawidłową odpowiedź. 134 3. 4. Jeśli udzielicie złej odpowiedzi inny zespół uzyskuje prawo do głosu. Punkty, które zbieracie zapisywane są na tablicy rankingowej. Zwycięża ta drużyna, który uzyska więcej punktów. Ewaluacja zajęć Ocena wykonanych prac, wręczenie dyplomów oraz możliwość zobaczenia pozostałych eksponatów muzealnych. Załączniki Opis muzeum MUZEUM ZOOLOGICZNE UJ Instytut Zoologii UJ “PANORAMA FAUNY ŚWIATA”, Wystawa składająca się z ok. 7000 okazów, stanowi przegląd przedstawicieli najważniejszych grup systematycznych zwierząt. Jest udostępniana wszystkim zainteresowanym, przede wszystkim zorganizowanym grupom młodzieży szkolnej i studentom biologii UJ. Do najważniejszych okazów na wystawie należą: • czaszka krowy morskiej, • kompletny szkielet nosorożca włochatego, • kolczatka i dziobak-endemiczne dla Australii gatunki ssaków jajorodnych, • kompletny szkielet wieloryba- płetwala karłowatego, • zagrożona wyginięciem papuga sowia z Nowej Zelandii, • rajskie ptaki, • hatteria, tuatara- jedyny dziś żyjący przedstawiciel prymitywnych gadów. Zbiór okazów zoologicznych gromadzonych dla celów dydaktycznych, stanowi obecnie główną część stałej ekspozycji w siedzibie Muzeum przy ul. Ingardena 6 Dzieje Muzeum Zoologicznego UJ 1782 Jan Dominik Jaśkiewicz (fot. 1) zgodnie z postanowieniem Komisji Edukacji Narodowej organizuje Gabinet Historii Naturalnej (fot. 2). Siedzibą Gabinetu przez 184 lata stają się pomieszczenia w Collegium Physicum (obecnie Kołłątaja), przy ul. Św. Anny 6 w Krakowie. 1787-1804 Franciszek Scheidt wzbogaca zbiór o materiały zielnikowe. 1806-1809 Baltazar Hacquet wzbogaca kolekcję swoimi zbiorami mineralogicznymi. 1809-1843 Alojzy Rafał Estreicher rozdziela zbiory Gabinetu Historii Naturalnej na dwa gabinety, Gabinet Mineralogiczny i Gabinet Zoologiczny. Kupuje zbiór Baltazara Hacqueta, który łącznie z darem ks. Kajetana Sołtyka wzbogaca zbiory obu Gabinetów (około 10 tys. eksponatów). 1843-1847 Napoleon Czerwiakowski wzbogaca zbiór o egzotyczne ssaki, z których najcenniejszymi okazami są pancernik i dziobak. 1848-1855 Ludwik Zejszner rozbudowuje i tworzy nową wystawę w Gabinecie Mineralogicznym. 135 1855-1857 Edward Oskar Schmidt po raz pierwszy używa nazwy Muzeum Zoologiczne, zamiennie z nazwą Gabinet Zoologiczny. 1858-1862 Kamil Heller rozpoczyna inwentaryzację zbioru. 1863-1890 Maksymilian Siła-Nowicki powiększa zbiór muzealny, tworzy zbiór owadów (muchówki, Diptera) i kończy inwentaryzację zbiorów. 1890-1918 Antoni Wierzejski wzbogaca zbiór o wodne bezkręgowce. 1912-1939 Michał Siedlecki wzbogaca zbiór okazami ze swoich wypraw naukowych na wyspy Jawę i Cejlon, ( m.in. żaba latająca, jaszczurka latająca (fot. 3)). 1939-1945 W czasie okupacji uczelnia jest zamknięta. Część zbiorów ukryto dzięki czemu przetrwały wojnę. 1946-1952 Zbigniew Kawecki zostaje kustoszem Muzeum. 1952-1967 Stanisław Smreczyński zostaje kierownikiem Zakładu Zoologii Systematycznej oraz Muzeum. 1967-1968 Przeprowadzka Muzeum Zoologicznego z budynku przy ul. św. Anny 6 do nowego gmachu Collegium Zoologicum przy ul. Krupniczej 50, obecnie ul. R. Ingardena 6. 1968-1979 Wiktor Micherdziński tworzy obecną wystawę Panorama Fauny Świata. 1980 Janusz Wojtusiak zostaje kierownikiem Muzeum Zoologicznego. Dokończenie wystawy Panorama Fauny Świata (fot. 4) (B. Śmiałowska, K. Smagowicz, K. Beiersdorf, A. Falniowski, E. Pyza). 1984 Bolesław Rączka, polski emigrant z Kanady, ofiarowuje kolekcję muszli mięczaków morskich. 1987 Roman Tertil, pracownik naukowy Instytutu Nauk o Środowisku UJ, przekazuje do Muzeum swój prywatny zbiór motyli z północno zachodniej Nigerii – rejon Sokoto. 1991 Janusz Wojtusiak przekazuje do zbiorów Muzeum zbiór motyli afrykańskich po przeprowadzonych przez siebie badaniach terenowych w Nigerii w latach 19821986. 1992 Janusz Sondel, prorektor UJ, przyznaje Muzeum dodatkową powierzchnię wystawową w piwnicach Collegium Iuridicum przy ul. Grodzkiej 53, gdzie utworzono i udostępniono do zwiedzania stałe wystawy: Muszle mięczaków morskich (fot. 5) (z kolekcji B. Rączki), Motyle Świata (fot. 6) (ze zbioru Romana Wojtusiaka, Janusza Wojtusiaka i Tomasza Pyrcza) i wystawa Skamieniałości ofiarowanych przez Jerzego Małeckiego i Radosława Tarkowskiego z AGH. 1993 Przejęcie przez Muzeum Zoologiczne UJ dużego, prywatnego zbioru motyli pozostałego po zmarłym w 1987 roku emerytowanym profesorze UJ, Romanie Wojtusiaku. Na bazie tego zbioru utworzono w Collegium Iuridicum drugą stałą wystawę - Motyle Świata, uzupełniając ją o okazy z obszaru Afryki tropikalnej ofiarowane w 1991 roku przez Janusza Wojtusiaka oraz Tomasza Pyrcza. 136 1993 Wyprawa naukowa Muzeum Zoologicznego na wyspy Świętego Tomasza i Książęcą. Pozyskanie cennych endemicznych gatunków motyli do zbioru naukowego. 1996 Muzeum rozpoczyna wieloletnie badania bioróżnorodności motyli lasów tropikalnych (tekst poniżej + fot. 7) w Ameryce Południowej i gromadzenie okazów fauny neotropikalnej do zbioru naukowego 2000. Z okazji obchodów jubileuszu 600 – lecia odnowienia Uczelni, Muzeum bierze udział w wystawie Skarby Uniwersytetu w Collegium Maius. 2003 Tomasz Pyrcz przekazuje swój prywatny zbiór motyli z Afryki, Azji, Ameryki Południowej i Europy w darze na rzecz powiększenia i uzupełnienia zbioru naukowego motyli Muzeum Zoologicznego. 2004 Muzeum organizuje wystawę „Motyle Ekwadoru” (fot. 14) w Guayaquil w Ekwadorze i bierze udział w konferencji na temat „Bioróżnorodność i ochrona motyli Ekwadoru”. W ciągu trzech tygodni wystawę obejrzało 12 000 zwiedzających. 2004 maj, Muzeum bierze udział w Festiwalu Nauki i Muzeobraniu, 2004 udział w wystawie zorganizowanej przez Archiwum Biblioteki Jagiellońskiej pt. „Mecenasi nauki polskiej-sześć wieków ofiarności społecznej na rzecz Uniwersytetu Jagiellońskiego” 2005 maj, Festiwal Nauki, Noc Muzeów, edycja 2005. 2005 maj, udział Muzeum Zoologicznego w wystawie zorganizowanej przez Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego (Collegium Maius) „Uczony i jego pracownia ” 2005 październik, udział Muzeum Zoologicznego w „Dzień Otwartych Drzwi Muzeów Krakowskich” – „Muzeum od kuchni” w ramach współpracy ze „Stałą Konferencją Dyrektorów Muzeów Krakowskich”. Okazy muzealne znajdujące się na liście Skarbów Uniwersytetu Jagiellońskiego: • czaszka krowy morskiej, gatunku, który wyginął w 1768 roku, jest to jedyna czaszka tego gatunku jaka znajduje się w polskich zbiorach muzealnych; • kompletny szkielet plejstoceńskiego nosorożca włochatego (fot. 10); • kolczatka i dziobak- endemiczne australijskie gatunki ssaków jajorodnych; • kompletny szkielet wieloryba - płetwala karłowatego; • będąca na wymarciu papuga sowia z Nowej Zelandii; • rajskie ptaki z Nowej Gwinei - samce siedmiu różnych gatunków; • hatteria czyli tuatara - jedyny dziś żyjący przedstawiciel prymitywnych gadów ryjogłowych; • żółw olbrzymi z Wysp Seszeli; • odmieniec jaskiniowy – endemiczny płaz żyjący tylko w jaskiniach Słowenii; • motyle z Nowej Gwinei z rodzaju Ornithoptera i cały zbiór naukowy motyli świata. ŹRÓDŁO: Strona internetowa muzeum http://www.binoz.uj.edu.pl/iz/index. php?idz=muzea 137 NIEKTÓRE Z EKSPONATÓW MUZEUM ZOOLOGICZNEGO UJ yrafa (Giraffa camelopardalis), ssak zaliczany do rodziny yrafowatych, zamieszkujcy sawanny Afryki na poudnie od Sahary. Najwyszy przedstawiciel wspóczenie yjcych zwierzt, osiga wysoko do 5,8 m, dugo ciaa do 3-4 m, ogona 90-110 cm, wysoko w kbie do 3,4 m, ciar najwikszych osobników przekracza 1000 kg. Samice mniejsze od samców. Na gowie zazwyczaj 2, rzadziej 3-5 krótkich wyrostków kostnych, poronitych skór, oczy bardzo due, o dugich rzsach, niezwykle duga szyja, zawierajca, jak u innych ssaków, 7 krgów, majca specyficzn budow naczy krwiononych, zapewniajcych prawidowe cinienie krwi w mózgu dziki licznym zastawkom i sieci wosowatych ttniczek. Koczyny dugie, ogon zakoczony pkiem dugich wosów. Foka (c. phoca, phoce z gr. phóke) zool. ssak z rodziny fok (Phocidae) z rzdu petwonogich obejmujcy 16 gat. zwierzt doskonale pywajcych dziki przeksztaconym w petwy koczynom; zamieszkuj zimne wody mórz i oceanów pókuli pn. i pd.; odawiane niegdy masowo dla ich skóry, tuszczu oraz futra; w Morzu Batyckim spotka mona f. szar (Halicherus grypus) oraz f. pospolit (Phoca vitulina) tzw. psa morskiego. Krokodyl (gr. krokódeilos) zool. drapieny gad z rzdu krokodyli (Crocodylia), do którego nale: aligatory, gawiale oraz krokodyle waciwe (Crocodylidae); k. wystpuj w wodach sodkich strefy tropikalnej, maj spaszczone ciao pokryte rogowymi pytkami oraz tarczami kostnym tworzcymi ich pancerz, krótkie koczyny, gow wyduon oraz dugi masywny ogon, barwa grzbietu jest g. szara lub zielonkawoszara. Mrówkojad wielki, mrówkojad trójpalczasty (Myrmecophaga tridactyla), ssak zaliczany do rodziny mrówkojadów (Myrmecophagidae), rzdu szczerbaków (Edentata), zamieszkujcy obszary sawannowe i lene Ameryki rodkowej i Poudniowej. Dugo ciaa do 130 cm, ogona do 100 cm, ciar ciaa do 25 kg. Gowa silnie wyduona, zakoczona dugim, cienkim pyskiem, sier do duga, ubarwiona brunatno, na piersi i bokach pas czarnej sierci z bia obwódk. Tylne apy picio-palczaste, przednie czteropalczaste, zakoczone mocnymi, dugimi pazurami, których zwierz uywa do rozgrzebywania kopców termitów. Jzyk dugi na kilkanacie cm, pokryty lepk lin, suy do wycigania owadów stanowicych pokarm z mrowisk i termitier. Aktywny w dzie, tryb ycia samotny, cia trwa ok. 180 dni, samica rodzi 1 mode, które nosi na grzbiecie. Chroniony przepisami Konwencji Waszyngtoskiej (CITES), której sygnatariuszem jest równie Polska. 138 Koala (Phascolarctos cinereus), ssak z rodziny paankowatych zaliczanej do rzdu torbaczy. Wystpuje we wschodniej Australii. Ubarwienie sierci szarobrzowe, brzuch biaawy. Gowa dua, uszy due pokryte sierci, duy nos. Dugo ciaa do 85 cm, ciar ciaa dochodzi do 15 kg. yje do 20 lat. Tryb ycia nadrzewny. W cigu doby spdza na drzewie 18 godzin. Nie pije, potrzebn wilgo pobiera z lici eukaliptusa, którymi si odywia. Bardzo dobrze pywa. Cia trwa ok. 4 tygodni, samica rodzi 1 mode o wadze ok. 5–6 g, które przez okres 6 miesicy noszone jest przez samic w torbie. Wskutek wycinania lasów eukaliptusowych oraz polowa dla cenionego futra gatunek zagroony wyginiciem, objty obecnie cakowit ochron. ów olbrzymi (Geochelone gigantea), gatunek ówia z rodziny ówi waciwych, wystpujcy na Seszelach. Osiga 150 cm dugoci i 250 kg wagi. Karapaks jajowaty, bardzo wysoki. Gowa maa, szyja duga, nogi dugie, grube i mocne. Pancerz ciemnobrzowy lub szaroczarny, gowa, szyja i koczyny szaroczarne. Rolinoerny. Jajorodny. Dugowieczny, moe y do 300 lat, pancerz ronie do 200 lat. Zagroony wytpieniem, objty midzynarodow ochron. Niedwied brunatny (Ursus arctos) – gatunek drapienego ssaka z rodziny niedwiedziowatych. Osiga od 1,5 do 3 m dugoci , do 1,25 m wysokoci i od 130-700 kg masy ciaa . Sier gsta, barwy rudej, brunatnej, czarnej lub srebrzystej. Na czowieka napada tylko draniony lub zachcony, np. przez karmienie. Na zim przygotowuje sobie legowisko zwane gawr i zapada w sen zimowy, z którego od czasu do czasu moe si budzi. yje samotnie, tylko w okresie godowym w parach. W zimie samica rodzi zwykle 2—3 modych, którymi opiekuje si a do nastpnego miotu. Samica z modymi bywa szczególnie niebezpieczna. Niedwied brunatny jest chroniony na obszarze caej Polski. ródo: Encyklopedia internetowa ONET WIEM Zdjcia pochodz ze zbiorów prywatnych T. Smole. 139 ANEKS 1 Dopasuj nazw zwierzcia do opisu. Ich nazwa jest pozostaoci z czasów, gdy uwa ano je za gigantyczne ryby. Jednak pomimo zewntrznego podobiestwa do olbrzymich ryb s ssakami i posiadaj wszystkie najwa niejsze ich cechy. Od wieków poawiane dla misa, a przede wszystkim dla tuszczu . W odró nieniu od ryb, maj petwy poziome, a nie pionowe, dziki czemu szybciej pywaj. HI To gatunek drapie nego ssaka. Osiga od 1,5 do 3 m dugoci , do 1,25 m wysokoci i od 130-700 kg masy ciaa. Sier gsta, barwy rudej, brunatnej, czarnej lub srebrzystej. Na zim przygotowuje sobie legowisko zwane gawr i zapada w sen zimowy, z którego od czasu do czasu mo e si budzi. yje samotnie, tylko w okresie godowym w parach. W zimie samica rodzi zwykle 2—3 modych, którymi opiekuje si a do nastpnego miotu. Samica z modymi bywa szczególnie niebezpieczna. Jest chroniony na obszarze caej Polski. HI Ssak morski. Posiada : sier, dugi wski pysk, dugie wsy, twarde pazury, ostre zby przystosowane do zjadania ryb i miczaków oraz krótkie owosione petwy. Ich badaniem zajmuje si Stacja Morska Uniwersytetu Gdaskiego. HI Parzystokopytny ssak rolino erny oraz najwy sze z yjcych obecnie zwierzt. Zamieszkuje afrykaskie sawanny na poudnie od Sahary. Samce, wiksze od samic, osigaj wzrost do ponad 5 metrów i wag ponad 1300 kilogramów. Jej przednie nogi s bardzo cienkie i dugie, du sze od tylnych. Ubarwienie od brunatnego lub ciemnordzawego do biaego, w ciemne plamy o ró nej wielkoci i ksztacie – ich rysunek stanowi cech osobnicz, jest stay przez cae ycie. Nasilenie koloru jest zale ne od pory roku i samopoczucia zwierzcia. Umaszczenie yraf stanowi kamufla , naladuje rozproszone wiato sawanny. HI Wystpuje w Australii i Tasmanii. Prowadzi samotniczy tryb ycia. Jest znakomicie przystosowany do pywania – ma paski, szeroki ogon oraz bon pawn pomidzy palcami wszystkich koczyn. Charakterystyczn cech poza wyjtkowym w wiecie ssaków skórzastym dziobem, jest umieszczenie koczyn z boku ciaa, a nie pod nim, co odbija si w "gadzim" sposobie chodzenia. HI S zwierztami o jaszczurowatym ksztacie ciaa, pokryte kostnymi tarczami, ze szczkami opatrzonymi zbami osadzonymi w zbodoach. Ciao zakoczone silnie rozwinitym i uminionym ogonem. Dwie pary krótkich, silnych odnó y, z których przednie maj palce wolne, tylne spite s w caoci lub czciowo bon pawn. Prowadz pówodny tryb ycia. Potrafi, w przeciwiestwie do innych gadów, wydawa gone dwiki. S jajorodne. Jaja skadaj na ldzie. KROKODYL FOKA DZIOBAK 140 YRAFA WIELORYB NIEDWIED BRUNATNY ANEKS 2 Tylko do wgldu nauczyciela, pogrubiona odpowied jest prawidowa. Wyjaniamy uczniom trudne wyrazy. Pytania mona modyfikowa oraz dodawa wasne w zalenoci od potrzeb. 1. Do cech charakterystycznych ptaków NIE zaliczamy? a) pokrycia ciaa piórami b) jajorodnoci c) bardzo cikiego szkieletu oraz nie aerodynamiczn sylwetk 2. Wieloryb np. Petwal karowaty to: a) paz b) ssak c) gad 3. Lotka to nazwa: a) rodzaju ptasiego pióra b) morskiego ssaka c) dzikiego ptaka 4. Gawra to zimowe legowisko : a) niedwiedzi, b) królików, c) lisów, 5. Kret naley do ssaków grzebicych, uatwiaj mu to takie cechy jak : a) doskonay such, wch i dotyk oraz dugie przednie koczyny z mocnymi pazurami, b) rewelacyjny wzrok, oraz due rozmiary c) bardzo dobra umiejtno poruszania si po ziemi, szybko 6. Mrówkojad nie posiada: a) jzyka b) zbów c) pazurów 7. Kolczatka australijska przypomina : a) kreta b) jea c) ryjówk 8. Echolokacja to metoda stosowana przez : a) ryby b) wilki c) nietoperze 9. Staocieplne nie s: a) ryby b) ssaki c) ptaki 10. Zwierze przystosowane do nadrzewnego trybu ycia i odywiania si limi, niektóre cechy charakterystyczne to : kciuk i palec wskazujcy rki ustawione przeciwstawnie w stosunku do pozostaych palców, brak ogona. Jest to : a) mapa b) mi Koala c) panda 141 Ospae zwierz mieszkajce na drzewie. LENIWIEC 1. Muzeum Zoologiczne Uniwersytetu .............................. JAGIELLOKIEGO 2. Kopie podziemne tunele. KRET 3. Zwierze z kolcami. KOLCZATKA 4. Znosz je ptaki. JAJA 5. Ptak ozdobny. PAW 6. Czynno wykonywana przez zwierzta w celu ukrycia si przed drapienikami. KAMUFLA 7. Znany wszystkim torbacz. KANGUR 8. Przód pyska u niektórych krgowców np. ptaków DZIÓB 9. Moe by brunatny ale i polarny. NIEDWIED 10. Nosoroec ............... w muzeum znajduje si jego kompletny szkielet. WOCHATY 11. Boa ............. DUSICIEL 12. Znajduj si w muzeum . EKSPONATY 13. Posiada j ów. SKORUPA 142 Od ziarenka do bochenka Barbara Świątek Osoby wspomagające: Piotr Mankiewicz – właściciel i założyciel oraz kustosz muzeum. Miejsce lekcji muzealnej: Muzeum Chleba w Radzionkowie, ul. Z. Nałkowskiej 5. Czas trwania lekcji: 120 min. Klasa: lekcje przyrody i biologii, zajęcia pozalekcyjne – wszystkie etapy nauczania. Treści programowe: Lekcja przedstawia proces obróbki ziarna od momentu zasiewu do produktu końcowego jakim jest chleb. Uczniowie poznają zboża uprawiane w Polsce, a szczególnie na Śląsku (na podwórzu muzeum znajdują się minipoletka z najczęściej uprawianymi w Polsce zbożami), narzędzia i urządzenia związane z obróbką ziarna i wypiekiem chleba a także zwyczaje i obrzędy towarzyszące wytwarzaniu chleba. Uczniowie zapoznają się również ze starymi rycinami, pocztówkami, wycinkami z gazet i czasopism oraz obrazami związanymi z wypiekiem chleba, a także z „pieniędzmi chlebowymi”, które funkcjonowały w ciężkich czasach kryzysowych. Cele ogólne: poznawczy • powtórzenie i utrwalenie wiadomości o zbożach oraz pracach związanych z obróbką ziarna i wytwarzaniem chleba; • poszukiwanie, gromadzenie, porządkowanie i wykorzystywanie informacji z różnych źródeł w tym ze zbiorów muzealnych; • wzbudzenie zaciekawienia eksponatami poprzez bezpośredni kontakt ucznia z eksponatami muzealnymi; kształcący • wzbogacanie słownictwa ucznia; • przygotowanie młodzieży do udziału w korzystaniu i tworzeniu dóbr kultury; • rozwijanie osobistych zainteresowań ucznia; • wzbudzanie szacunku dla tradycji, pracy i kultury polskiej; wychowawczy • skuteczne sposoby porozumiewania się; • kształtowanie spostrzeżeń i wyobrażeń uczniów; • wdrażanie do odpowiednich zachowań; • wdrażanie do szacunku dla chleba jako wartości; • uświadamianie szacunku dla tradycji; • kształtowanie umiejętności korzystania i tworzenia dóbr kultury. 143 Cele szczegółowe: uczeń: • zna zboża uprawiane w Polsce i na Śląsku; • zna cykl prac związanych z obróbką ziarna i wytwarzaniem chleba; • zna pojęcie „pieniędzy chlebowych” i ich roli w życiu ludzi; • rozumie pojęcia związane z wypiekiem chleba; • potrafi omówić podstawowe czynności związane z obróbką ziarna; • prace polowe oraz prace związane z wypiekiem chleba; • potrafi rozpoznać podstawowe narzędzia służące do obróbki ziarna i wypieku chleba; • potrafi ocenić znaczenie chleba jako wartości; • potrafi analizować i odczytywać polecenia; • potrafi poszukiwać, porządkować i wykorzystywać informację z różnych źródeł; • potrafi łączyć wiedzę zdobyta w muzeum z wiedzą zdobytą na lekcjach w szkole; • potrafi rozpoznawać podstawowe gatunki zbóż uprawianych w Polsce i na Śląsku; • potrafi poprawnie posługiwać się językiem ojczystym; • potrafi aktywnie pracować w grupie; • potrafi korzystać ze zbiorów muzealnych; • potrafi sporządzać notatki. Metody dydaktyczne: prelekcja kierowana, wykład, pokaz,. Formy pracy: indywidualna, grupowa. Środki dydaktyczne: zbiory Muzeum Chleba w Radzionkowie, film, karty pracy domowej ucznia, kłosy zbóż. Przebieg zajęć: Wprowadzenie Zapoznanie uczniów z miejscem zajęć – Muzeum Chleba. Przedstawienie właściciela i kustosza p. Piotra Minkiewicza. Przedstawienie historii i idei muzeum. Zapoznacie z tematem zajęć, głównymi zagadnieniami i celami lekcji. Rozwinięcie Zapoznanie się uczniów z głównymi gatunkami zbóż uprawianych w Polsce i na Śląsku. Obserwacja roślin na minipoletkach i kłosów zbóż. Przedstawienie cech charakterystycznych dla danych gatunków i sposobów ich uprawy. Zapoznanie uczniów z pracami związanymi z otrzymaniem chleba oraz narzędziami wykorzystywanymi przy tych pracach. Prelekcja filmu „Chleb” – o historii, kulturze i tradycjach związanych z chlebem. 144 Własnoręczne przygotowanie przez uczniów ciasta i wypiek bułeczek. Prelekcja – „Opowiadanie o chlebie” połączona z prezentacją starych rycin, pocztówek, fotografii, wycinków z gazet i czasopism oraz drobnych przyrządów, narzędzi i urządzeń związanych z wypiekiem chleba. Odbiór i degustacja własnych wypieków. Zwiedzanie muzeum z przewodnikiem. Podsumowanie Wizyta w starej klasie szkolnej i udział w lekcji prezentującej stare przybory piśmiennicze oraz stare podręczniki. Uczniowie siedzą w zrekonstruowanej klasie z pierwszej połowy XX wieku. Przedstawienie zasad obowiązujących w szkole w XIX i XX wieku. Uczniowie przedstawiają przysłowia związane z chlebem oraz wiersze i elementy literackich. Uczniowie zapisują znane im przysłowie rysikiem na tabliczkach oraz zwykłą stalówka zanurzana w atramencie. Uczniowie otrzymują karty pracy domowej i ewaluacyjnej. Ewaluacja zajęć: Sprawdzenie i omówienie wypełnionych kart pracy. Rozmowa z uczniami na temat przeprowadzonej lekcji muzealnej. Załącznik KARTA PRACY DOMOWEJ UCZNIA TEMAT: Od ziarenka do bochenka. ZADANIE 1: Odpowiedz na niżej podane pytania: 1. Wymień znane Ci rodzaje chleba. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. 2. Wymień znane Ci zboża najczęściej uprawiane na Śląsku. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. 3. Opisz cechy rozróżniające gatunki zbóż uprawianych na Śląsku. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. 145 4. Wymień podstawowe prace polowe związane z uprawą zbóż. Zachowaj chronologię. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. 5. Co to jest „żołnierski chleb”? ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. 6. Co to są „pieniądze chlebowe”? W jakich warunkach były stosowane? ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. 7. Co to są „śląskie oblaty” Jak się je wypiekało? ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ZADANIE 2: Znajdź w dostępnych Ci źródłach informacje o drzewie chlebowym. Przygotuj krótką notatkę w formie portfolio. ZADANIE 3: Na zakończenie pracy odpowiedz: a) Czy podobała Ci się forma zajęć? TAK NIE b) Co Ci się podobało w zajęciach: Najbardziej: ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. Najmniej: ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. 146 Najliczniejszą grupą kręgowców są ryby Maria Tempka Osoba wspomagająca: przewodnik muzeum. Miejsce lekcji muzealnej: Muzeum Przyrodnicze – Aquarium, Kraków, Sebastiana 9. Czas trwania lekcji: 90 minut. Klasa: VI klasa szkoły podstawowej. Treści programowe: Zróżnicowanie kręgowców - Ryby. Cele ogólne: poznawcze poznanie budowy zewnętrznej ryb; rozpoznawanie gatunków ryb; kształcące doskonalenie umiejętności obserwacji; wykorzystanie obserwacji do wyjaśniania zjawisk przyrodniczych; kształtowanie postawy badawczej; wychowawcze kształtowanie odpowiednich zachowań w muzeum. Cele szczegółowe: Uczeń: 1. Podaje przykłady zwierząt należących do ryb. 2. Rozpoznaje wybrane gatunki ryb. 3. Wymienia charakterystyczne cechy ryb. 4. Dzieli poznane ryby na słodkowodne i morskie. 5. Na podstawie obserwacji wyjaśnia sposoby poruszania i oddychania ryb. 6. Rysuje i podpisuje ciało ryb. 7. Pracuje w grupie. 8. Odczuwa potrzebę pogłębiania wiedzy. 9. Właściwie zachowuje się w muzeum. Metody dydaktyczne: pogadanka, praca pod kierunkiem nauczyciela, opowiadanie. 147 Formy pracy: grupowa, indywidualna. Środki dydaktyczne: eksponaty muzealne, hodowle ryb akwariowych morskich i słodkowodnych, karty pracy Przebieg zajęć: Wprowadzenie (Pierwsza lekcja) 1. Nauczyciel dzieli uczniów na 4 grupy 5-6 osobowe. 2. Nawiązując do poprzedniej lekcji nauczyciel sprawdza stopień opanowania treści dotyczących środowiska życia i budowy ryb. 3. Nauczyciel podaje temat lekcji. Rozwinięcie 1 Uczniowie podczas rozmowy z nauczycielem stwierdzają, że ryby są różnorodne. 2. Nauczyciel rozdaje karty pracy, prosi uczniów o zapoznanie się z przydzielonymi zadaniami. 3. Przypomina o zasadach zachowania podczas obserwacji żywych zwierząt. 4. Uczniowie wybierają lidera grupy, pracują w grupach według instrukcji. 5. Opracowane zadania prezentują liderzy grup. Nauczyciel kontroluje poprawność wypowiedzi i ewentualnie uzupełnia istotne i brakujące wypowiedzi (zadanie 1 – punkt 1 i 2 przedstawia tylko jedna grupa). 6. (Druga lekcja) Uczniowie pod przewodnictwem pracownika muzeum zwiedzają muzeum przyrodnicze ze szczególnym uwzględnieniem ryb. Podsumowanie Uczniowie wraz z nauczycielem podsumowują poznany materiał. Ewaluacja zajęć Zaznacz na skali 1. Atrakcyjność zajęć 1 2 2. Stopień poznania materiału 3. Efekty swojej pracy 1 1 148 2 2 3 4 5 6 3 4 5 6 3 4 5 6 Załączniki Karta pracy numer 1 Uzupełnij tabelkę; 1. 2. 3. 4. Jak nazywa się zwiedzane muzeum Podaj adres muzeum Wymień jakie ekspozycje obejrzałeś (obejrzałaś) Które, ekspozycje chciałbyś (chciałabyś) pokazać koleżance (koledze) Uwaga. Zadanie nr 2. i nr 3 uzupełnij po zwiedzeniu muzeum pod kierunkiem przewodnika. Karta pracy numer 2 Przeprowadź obserwacje Przyjrzyj się uważnie okazowi ryby akwariowej pływającej w akwarium. Zwróć szczególną uwagę na: 1. sposób poruszania się ryby 2. sposób wymiany gazowej u ryby Zapisz obserwacje: 1. Na podstawie dostępnych informacji (etykietki na akwariach) określ gatunek obserwowanej ryby ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. 2. Opisz sposób poruszania się ryby ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. 3. Opisz sposób wymiany gazowej u ryby ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. Wykonaj rysunek i opisz go 1. Wykonaj kolorowy rysunek przedstawiający obserwowaną rybę . 2. Wskaż strzałkami i podpisz na wykonanym rysunku części ciała ryby. 149 Karta pracy numer 3 Wybierz trzy gatunki ryb słonowodnych i napisz w tabelce krótkie informacje na ich temat Gatunek ryby Miejsce występowania (kontynent, morze, ocean, temperatura wody) Cechy budowy (kształt, kolor, wielkość, Itp.) 1. 2. 3. Karta pracy numer 4 Wybierz trzy gatunki ryb słodkowodnych i napisz w tabelce krótkie informacje na ich temat. Gatunek ryby 1. 2. 3. 150 Miejsce występowania (kontynent, morze, ocean, temperatura wody) Cechy budowy (kształt, kolor, wielkość, Itp.) Ewolucja geologiczna Czeskiej Republiki, obszary chronione na terytorium Czeskiej Republiki, chronione gatunki flory i fauny w Czechach, surowce mineralne w Czechach Jan Veřmiřovský, Martina Vrkočová Osoby wspomagające: przewodnik muzeum. Miejsce lekcji muzealnej: Muzeum Górnictwa OKD Landek w Ostrawie. Muzeum Górnictwa OKD Pod Landekem 64, 725 29 Ostrawa - Petřkovice. Czas trwania lekcji: indywidualny wybór nauczyciela - zwiedzanie z przewodnikiem kopalni oraz wystawy wewnątrz budynku - do 3 godzin. Klasa: 2 klasa gimnazjum w Polsce - 9 klasa szkoły podstawowej w Republice Czeskiej. Program: Propozycja zajęć w Muzeum Górnictwa Muzeum Górnictwa oferuje szeroki zakres zastosowań edukacyjnych swych pomieszczeń, tak więc jeśli szkoły nie chcą z jakichkolwiek powodów inwestować w zwiedzanie wnętrza kopalni, można wykorzystać eksponaty znajdujące się na powierzchni w Muzeum Górnictwa. Koszt wycieczki w tym przypadku jest równy zero, ponieważ wstęp na teren muzeum bez zwiedzania wystaw wewnętrznych jest bezpłatny. W Muzeum Górnictwa mają też miejsce takie programy jak obchody Dnia Ziemi, które były realizowane przez nauczycieli i studentów z Uniwersytetu w Ostrawie. Można także połączyć zwiedzanie Muzeum Górnictwa z wizytą w Narodowym pomniku przyrody w Czechach - Landek, gdzie można przeprowadzić wycieczkę przyrodniczą, ponieważ są tam obecne interesujące oraz chronione gatunki roślin i grzybów. W następnej części chcielibyśmy zaproponować ewentualne arkusze pracy, które mogą być wykorzystane podczas zwiedzania Muzeum Górnictwa, w tym zadania dla uczniów. Realizacja zadań może być wcześniejsza niż rzeczywiste wycieczki (np. przy użyciu Internetu lub publikacji), albo mieć miejsce w czasie wycieczki (uczniowie używają wiedzy zdobytej bezpośrednio w miejscu Muzeum Górnictwa oraz na szczycie Landek). 151 Trasa Co zawiera? Cena Dua trasa Gówny budynek muzeum + kopalnia + Doroli 150 K wystawa ratownictwa górniczego Dzieci (od 6 do 15 lat), 75 emeryci, onierze: koron Dzieci do lat 6 za darmo 0 koron Trasa rednia 3 warianty: 1) Gówny budynek muzeum + kopalnia 2) Gówny budynek muzeum + wystawa ratownictwa górniczego 3) kopalnia + wystawa ratownictwa górniczego Doroli Dzieci (od 6 do 15 lat), emeryci, onierze 120 koron 60 koron Dzieci do lat 6 za darmo 0 K. Maa trasa 2 warianty: 1) Gówny budynek muzeum 2) Wystawa ratownictwa górniczego Doroli 60 K. Dzieci (od 6 do 15 lat), emeryci, onierze 30 koron Dzieci do lat 6 za darmo 0 K Moliwe programy dla szkó Nazwa programu Dla kogo jest on przeznaczony? Droga do staroytnoci Ratownicy górniczy przy pracy Dla uczniów klas 1-3 szkoy podstawowej Bez ogranicze Co zawiera? - ycie w kopalni Bez ogranicze - - 152 spacer po ciekach edukacyjnych drugie niadanie program w parku linowym zwiedzanie wystawy ratownictwa górniczego moliwo wykorzystania poligonu drugie niadanie program w parku linowym wyprawa do kopalni Anselm zaznajomienie si z technikami górniczymi wydobywczymi oraz kopalnianymi drugie niadanie program w parku linowym Cena 155 K/os. 225 K/os. 255 K/os. Cele ogólne: • • • • poznawanie Narodowego pomnika przyrody w okolicach Ostrawy; powstawanie węgla kamiennego; charakterystyka obszaru Landek oraz okolicy; jak dotrzeć do Landek i Muzeum Górnictwa. Cele szczegółowe: (przewidywane osiągnięcia uczniów) uczeń: • potrafi wyjaśnić, jak powstaje węgiel kamienny; • opisuje rozwój usług ratownictwa górniczego w Ostrawie; • opisuje jak wydobywa się węgiel; • wymieni ważne gatunki zwierząt oraz roślin występujących na obszarze Landek; • potrafi opisać, jak wyglądało życie w czasach prehistorycznych; • wyjaśni pojęcie Narodowy pomnik przyrody. Metody dydaktyczne: wykład; opowiadanie; wyjaśnienie; dyskusja. Formy pracy: zależnie od stosunku do osoby ucznia: praca indywidualna, grupowa, zbiorowa oraz samodzielna; w zależności od charakteru środowiska nauczania: nauczanie w muzeum, wycieczki. Środki dydaktyczne: oryginalne przedmioty oraz obiekty przyrodnicze: minerały, skały, rośliny; ubrania górników, wyposażenie górników, wyposażenie techniczne - technika kopalniana i wydobywcza; zjawiska i wydarzenia - fizyczne, chemiczne, geologiczne; pomoce tekstowe: karty pracy dla uczniów; przewodnik metodyczny dla nauczycieli. Przebieg zajęć: • wycieczka do głównego budynku Muzeum Górnictwa (1 godzina); • zwiedzanie wystawy pod powierzchnią (1 godzina); • ekspozycja ratownictwa górniczego (1 godzina); • zwiedzanie wystaw na powierzchni na obszarze Landek (do 2 godzin). Wprowadzenie Muzeum znajduje się u zbiegu rzek Odry i Ostravice. Jest to największe zakładowe muzeum w Republice Czeskiej. Położone jest w Petřkovicach, niedaleko Ostrawy, pod szczytem Landek. Obszar ma powierzchnię 10 hektarów, co czyni go największym kompleksem muzealnym na terenie całego kraju. Muzeum jest czynne od 4 grudnia 1993 (symbolicznie, data ta została wybrana na święto świętej Barbary - patronki górników). Jest propozycja włączenia tego miejsca na listę UNESCO. Na przestrzeni muzeum znajduje się nie tylko kopalnia Anselm, ale również wystawy maszyn i urządzeń na powierzchni, ekspozycja podziemna, wystawa ratownictwa górniczego, ponadto część obszaru stanowi rekonstrukcja osiedla łowców mamutów. W Muzeum Górnictwa znajdują się nie tylko wystawy historii górnictwa w północnych Morawach, ale jest to także ważne miejsce do uprawiania sportów - są tu liczne otwarte 153 oraz zamknięte korty tenisowe, miejsce do gry w siatkówkę plażową, ścieżki rowerowe oraz trasy kajakowe czy park linowy. Wystawy górnictwa są wykorzystywane nie tylko jako miejsce przedstawiające historię górnictwa, ale także odbywają się tutaj imprezy kulturalne i koncerty (np. koncert J.Nohavici w kompresorowni). Kompleks jest czynny codziennie od 9:00 do 19:30. Ekspozycje są czynne codziennie od 9:00 do 18:00, wstęp jest możliwy o każdej pełnej godzinie (ostatnie zwiedzanie rozpoczyna się o godzinie 16:00). Muzeum Górnictwa oferuje także, po uprzednim uzgodnieniu, zwiedzanie z przewodnikiem w języku obcym (niemiecki, angielski, polski, hiszpański). 154 Pozostałe możliwości aktywności społecznych oraz kulturowych: • “Skok przez skórę” - symboliczne przyjęcie adeptów do cechu górniczego. • Przejażdżka historycznymi bryczkami po okolicy do pobliskiej wsi Šilheřovice. Rozwinięcie wycieczka do budynku głównego Muzeum Górnictwa (1 godzina) • Projekcja filmu o górnictwie w kopalni Anselm. • Obejrzenie wystawy górniczej, wyposażenia górników oraz modelu kopalni. • Wycieczka z komentarzem przewodnika. wycieczka do części podziemnej (1 godz) • Zjazd prawdziwą windą kopalnianą do “kopalni” (znajduje się ona około 3m pod powierzchnią). • Zwiedzanie sztolni z komentarzem profesjonalnego przewodnika dotyczącym wydobycia węgla, maszyn do jego pozyskiwania oraz części sztolni. wystawa ratownictwa górniczego (1 godzina) • Zwiedzanie wystawy dotyczącej rozwoju odzieży i sprzętu używanego do ratownictwa górniczego w przeszłości i dziś. • Możliwość zobrazowania modelowych sytuacji w ratownictwie górniczym. • Obok wystawy ratownictwa górniczego jest też wystawa prawdziwych szatni łańcuchowych oraz pryszniców wraz z dokumentacją obrazową oraz opisami. zwiedzanie ekspozycji powierzchniowych oraz okolicy Landek (do 2 godzin) • Zwiedzanie ekspozycji powierzchniowych Muzeum Górnictwa w tym technologii górniczej, pociągów górniczych oraz tablic informacyjnych związanych z budową kopalni Anselm oraz powstaniem Muzeum Górnictwa. 155 • Zwiedzanie starożytnych budynków mieszkalnych oraz “mamuta” znajdującego się na terenie Muzeum Górnictwa. • Zwiedzanie NPP Landek, spacer po okolicy, w zależności od pogody i pory roku jest możliwe znalezienie chronionych roślin, takich jak np. Aster ammelus. Podsumowanie Warianty zwiedzania i nauki w Muzeum Górnictwa są zróżnicowane i zależą od nauczycieli, szkoły oraz możliwości czasowych - którą część wystawy odwiedzić. Jeśli np. zwiedzi się całość wystawy, będzie to dla uczniów pełen wrażeń sposób nauczania, ponieważ będą oni mogli doświadczyć, co czuje się podczas zejścia do kopalni oraz zobaczą prawdziwe szatnie górników. Wśród pamiątek, które uczniowie mogą zabrać ze sobą do domu, może być także prawdziwy kawałek wydobytego węgla w probówce z logo Ostrawy. Ewaluacja zajęć Ocenę nauczania możemy przeprowadzić np. zadając uczniom pisemną pracę na temat: “Jakie znaczenie miała dla Ciebie wycieczka do Muzeum Górnictwa?” Wycieczkę w ramach nauczania interdyscyplinarnego można połączyć z lekcją języka ojczystego i wykorzystać opis tej wycieczki jako temat eseju. Ewentualnie można wybrać prosty kwestionariusz oceny: Wycieczka do Muzeum Górnictwa OKD Ocena nauczania Pe: Klasa: 1) Jaka cz wystawy najbardziej Ci si podobaa? 2) Któr cz wystawy uwaasz za najgorsz? 3) Oce przewodnika tak jak w szkole ocen od 1 do 5 (1-najlepszy, 5-najgorszy) 4) Która cz wykadu przewodnika bya najciekawsza? 5) Która cz wykadu bya najmniej ciekawa? 6) Co zapamitae z nauki w Muzeum Górnictwa? 7) Czy chciaby raz jeszcze przyj do Muzeum Górnictwa? 8) Odwiedziby niektóre z imprez towarzyszcych, które odbywaj si w Muzeum Górnictwa? Jeli tak, to które? 156 Karty pracy z poleceniami zada dla uczniów: Imi i nazwisko: Klasa: Data: Temat: Wstpne zaznajomienie si z Muzeum Górnictwa oraz okolic Landek Pomoce naukowe: literatura naukowa, Internet Postpy w pracy: Muzeum Górnictwa OKD Ostrawa jest wanym zabytkiem okolic Ostrawy, zanim si tam udamy, spróbujcie znale odpowiedzi na nastpujce pytania: Pytania i zadania 1) Jakie gówne ekspozycje skadaj si na cae Muzeum Górnicze OKD Ostrawa? 2) Od którego roku w Kopalni Anselm wydobywano wgiel metoda odkrywkow a od kiedy metod gbinow? 3) Napisz, co najmniej 3 historyczne nazwy kopalni Anselm. 4) W którym roku zakoczono wydobycie wgla w kopalnie Anselm? 5) Jaka jest cakowita dugo sztolni w kopalni Anselm i jak si nazywaj czci warstw, które s dostpne do zwiedzania? 6) Co mona wypróbowa na wiczebnym poligonie ratowniczym? 7) Na wystawie ratownictwa górniczego mona obejrze take list ofiar czonków górniczych sub ratowniczych, którzy zginli wykonujc swój zawód, ile imion widnieje na tej licie? 8) W której czci Muzeum Górnictwa odbywaj si koncerty, na przykad mona wymieni koncert J. Nohavicy w tym miejscu. 9) W którym roku obszar Landek zosta uznany za Narodowy pomnik przyrody? 10) Na jak gboko mona zjecha w kopalni Anselm? 11) Napisz dokadn dat, kiedy zostao otwarte Muzeum Górnictwa i dlaczego wybrano akurat t dat na otwarcie? 157 Imi i nazwisko: Klasa: Data: Temat: Wycieczka do Muzeum Górniczego oraz do okolicy Landek PROCES Podczas wycieczki uwanie ogldajcie wszystkie obiekty przyrody oywionej oraz nieoywionej, zwracajcie uwag na tablice informacyjne, cieki edukacyjne oraz wszelkie ekspozycje. Odpowiedzcie na ponisze pytania zgodnie z tym, co zaobserwowalicie: Pytania i zadania: 1) Jaki rodzaj ska wystpuje przede wszystkim na obszarze Muzeum Górnictwa? 2) Terytorium Landek naleao w XVIII wieku do innego pastwa, jakie to byo pastwo? 3) W których sztolniach zaczto wydobywa wgiel po raz pierwszy i kiedy to miao miejsce? 4) Jak funkcj peni oraz peni chwytak koparki? 5) W którym roku zostaa odkryta prehistoryczna osada myliwych w okolicy Landek? 6) Jakiego wanego archeologicznego odkrycia dokonano 14.07.1953? 7) Spróbujcie znale i opisa conajmniej 4 miejsca, gdzie mona uprawia na obszarze muzeum. 8) Jakie gatunki zwierzt wystpujce na obszarze muzeum s "poyczone" przez Ostrawski Ogród Zoologiczne? Eksponaty: • tablice informacyjne - zdobycie pojcia o górnictwie wgla kamiennego w Ostrawie; • technologie górnicze - urzdzenia do wydobywania wgla, wózki kopalniane, pocigi itp.; ; • prawdziwe stemple podpierajce strop kopalni; • model kopalni Anselm; • historyczne eksponaty górnicze (kaski, lampy, ubrania); • wiea szybowa, winda, kopalnia i techniki wydobywcze na terenie kopalni; • urzdzenia suce do reanimacji oraz ubrania ratowników górniczych; • szatnia acuchowa, prysznice; • model mamuta oraz prehistorycznych mieszka; • gatunki rolin podlegajce ochronie (zalenie od pory roku). 158 ZOO w Ostrawie - Ptaki drapieżne i sowy w Republice Czeskiej Jan Veřmiřovsky, Martina Vrkočová Miejsce lekcji muzealnej: Zoo Ostrawa, Michálkovická 1137/197, 710 00 Ostrawa-Śląska Ostrawa, Tel.: +420 596 241 269. Czas trwania lekcji: indywidualnie, zależnie od nauczyciela, jeśli wybrany zostanie program edukacyjny, zajęcia trwają 60 minut. Klasa: od uczniów pierwszego stopnia (klasy 1-3 szkoły podstawowej) poprzez drugi stopień szkoły podstawowej oraz klasy gimnazjalne i licealne. Tematyka • • Możliwość zorganizowania wycieczek zoologicznych i botanicznych. Przykład wycieczek zoologicznych z wykorzystaniem programów ogrodu zoologicznego: – Programy dla stopnia pierwszego (klasy 1-3): małpy, młode w zoo, niedźwiedzie, wielkie koty, zwierzęta w okresie zimowym, słonie. – Programy dla stopnia drugiego szkoły podstawowej (i odpowiadających klas gimnazjum): płazy, drapieżniki, sowy, gady, nie tylko hipopotam żyje w dwóch środowiskach - lądowym i wodnym. – Programy dla szkół średnich: etologia (zachowanie zwierząt, życie zwierząt w ogrodach zoologicznych, program “wzbogacony”). – Indywidualna wycieczka po ZOO wg potrzeb nauczyciela. – Indywidualna wycieczka botaniczna wg potrzeb nauczyciela - “Droga Wody”, “Droga Cienia”, “Droga Lasu”. Możliwe wycieczki do pawilonów, (foto: J.Veřmiřovský, M.Vrkočová). “zawieranie znajomości ze słoniami”, 159 Przydatność tematu Ptaki drapieżne i sowy w Republice Czeskiej w nauczaniu: • Ptaki (zwłaszcza drapieżne oraz sowy) • Ekologia (piramidy żywności, łańcuch pokarmowy) • Ochrona środowiska Informacje organizacyjne - transport do zoo, godziny otwarcia, ceny wstępu i innych atrakcji: Godziny otwarcia ZOO: Listopad, grudzień, styczeń Luty Marzec, wrzesień, październik Kwiecień - sierpień 9,00 – 16,00 9,00 – 17,00 9,00 – 18,00 9,00 – 19,00 Pawilony i kasy są zamykane na godzinę przed zamknięciem ZOO Transport do zoo: Trolejbus nr 101 (z przystanku Dworzec główny - Hlavni nadrazi) Trolejbus nr 104 (z przystanku Namesti republiky) Cena wstępu: Bilet normalny Bilety ulgowe Wstęp bezpłatny Dorośli Dzieci (3 – 15 lat) Studenci, nauczyciele (z ITYC) Emeryci Posiadacze ZTP-P (mający ponad 15 lat) Dzieci do 3 lat Posiadacze ZTP-P (do 15 roku życia) Osoba towarzysząca posiadaczowi ZTP-P (1 osoba) Nauczyciele opiekujący się grupą Parking: • Autobus: 120 Kč • Samochód osobowy: 40 Kč • Bezpłatnie parkować mogą posiadacze ZP, ZTP, ZTP-P Cennik jazdy ciuchcią: • Bilet normalny: 30 Kč • Posiadacze ZTP: 10 Kč • Posiadacze ZTP-P: bezpłatnie 160 80 Kč 50 Kč 0 Kč Ciuchcia w ostrawskim ogrodzie zoologicznym, (foto: J.Veřmiřovský) Mapa ostrawskiego ogrodu zoologicznego, (foto: J.Veřmiřovský) Opis W Ogrodzie zoologicznym w Ostrawie żyje w sumie 11 gatunków ptaków drapieżnych (Sępnik czarny, Kondor królewski, Kondor wielki, Sęp kasztanowaty, Orzeł stepowy, Orzeł bielik, Orłosęp brodaty, Sęp płowy, Ścierwnik brunatny, Ścierwnik biały, Karakara czarnobrzucha) oraz 7 gatunków sów (Płomykówka, Pójdźka zwyczajna, Puchacz, Sowa śnieżna, Puszczyk mszarny, Puszczyk uralski, Sowa jarzębata). W Republice Czeskiej istnieje jedynie dziesięć rodzajów sów oraz 36 gatunków ptaków drapieżnych, podczas gdy najbardziej znanymi są plany przywrócenia Orła przedniego na teren Bieszczad oraz Puszczyka uralskiego na Szumawę. Niemniej ważny jest problem dotyczący ptaków drapieżnych oraz sów z punktu widzenia ekologicznego, ponieważ obie te grupy pełnią kluczową rolę w utrzymaniu równowagi ekologicznej i niszczeniu nadmiernej ilości gatunków różnych gryzoni. Niestety smutną rzeczywistość stanowi fakt, że w terenie ptaki drapieżne oraz sowy są często zatruwane na skutek używania pestycydów, takich jak: karbofuran, który mimo iż jest zakazany, często jeszcze powoduje śmiertelne zatrucia tych ptaków. Cele ogólne: charakterystyka rzędów sów oraz ptaków drapieżnych, wskazanie pokarmu tych sów i ptaków, wyjaśnienie znaczenia ekologicznego sów oraz ptaków drapieżnych Cele szczegółowe: Uczeń: • nazywa główne gatunki ptaków drapieżnych oraz sów występujących w ostrawskim ZOO oraz żyjących na wolności na terenie Republiki Czeskiej; • opisuje reintrodukcję gatunków ptaków drapieżnych i sów na stare miejsca ich bytowania w Republice Czeskiej; • porównuje wybranych przedstawicieli ptaków drapieżnych oraz sów w ramach grupy oraz między samymi grupami; • wyjaśnia, w jaki sposób możemy pomóc sowom w przyrodzie. Metody dydaktyczne: wykład, wyjaśnienie, dyskusja. 161 Formy pracy: • • zależnie od stosunku do osoby ucznia: praca indywidualna, grupowa, zbiorowa oraz samodzielna w zależności od charakteru środowiska nauczania: nauczanie w ogrodzie zoologicznym, wycieczki Środki dydaktyczne: • • • • • • oryginalne przedmioty oraz obiekty przyrodnicze: żywe gatunki ptaków, prawdziwe ptasie jaja, pióra oraz wypluwki (zrzutki) tablice dotyczące ptaków drapieżnych oraz sów, urządzenie pozwalające zobrazować sposób widzenia sów pomoce tekstowe karty pracy dla uczniów przewodnik metodologiczny dla nauczycieli Przebieg zajęć: • przygotowanie wycieczki w szkole (1 godzina lekcyjna) - zaznajomienie się z problematyką, charakterystyka obu grup, podstawy ekologii oraz etologii ptaków drapieżnych oraz sów; • wycieczka po ogrodzie zoologicznym w Ostrawie - temat zwiedzania “Ptaki drapieżne i sowy” (2 godziny); • wycieczka po pozostałej części ZOO (2 godziny); • podsumowanie oraz ocena wycieczki, kontrola arkuszy roboczych uczniów (1 godzina). Wprowadzenie Historia Ogrodu Zoologicznego w Ostrawie sięga końca lat 40-tych ubiegłego wieku, kiedy to dzięki wspólnej pracy górników oraz obywateli a zwłaszcza młodzieży szkolnej, powstał 6-hektarowy ogród, który pierwotnie służył rekreacji i wypoczynkowi. W 1951 roku został wybudowany prowizoryczny ogród zoologiczny, a dwa lata później rozpoczęto budowę nowego Zoo na obszarze dzisiejszej Stromowki. Modele umożliwiające aktywność poznawczą uczniów, (foto: J.Veřmiřovský) 162 W 1962 roku postawiono pawilon dla niedźwiedzi. Później wybudowano pozostałe pawilony oraz wybiegi, a ich budowa oraz renowacja trwa do dzisiaj. Od 2007 roku ZOO poszerzyło się o 3 trasy botaniczne - Ścieżkę Cienia, Wody oraz Lasu, które są w większości dostępne także dla osób niepełnosprawnych. Ogród Zoologiczny również kładzie nacisk na bezpośrednią aktywność poznawczą zwiedzających, którzy mogą zaobserwować na modelu, jak wygląda ich ręka w porównaniu z ręką szympansa, jak długo wytrzymają stanie na jednej nodze, jak flamingi ,albo jakie pole widzenia mają sowy. Częścią ZOO jest również centrum nauczania, które znajduje się w centralnej części ogrodu zoologicznego i oferuje szeroką gamę programów edukacyjnych, konkursów, wykładów oraz innych zajęć dla dzieci w każdym wieku, przez cały rok. Ogród Zoologiczny w Ostrawie oferuje aktywny wypoczynek dla dzieci oraz relaks dla dorosłych. Rozwinięcie Przygotowanie wycieczki w szkole (1 godzina lekcyjna) - zaznajomienie się z problematyką, charakterystyka obu grup, podstawy ekologii oraz etologii ptaków drapieżnych oraz sów • podstawowa charakterystyka ptaków drapieżnych oraz sów; • najbardziej znani przedstawiciele ptaków drapieżnych oraz sów: np. Płomykówka, Puchacz, Sowa błotna, Myszołów zwyczajny, Orzeł przedni, Sokół wędrowny; • ekologia i etologia ptaków drapieżnych oraz sów; Wycieczka po ogrodzie zoologicznym w Ostrawie - temat zwiedzania “Ptaki drapieżne i sowy” (2 godziny) • przegląd żywych okazów, modeli oraz tablic edukacyjnych w ogrodzie zoologicznym, ze szczególnym uwzględnieniem ptaków drapieżnych oraz sów; • obserwacja podstawowych cech morfologicznych związanych z wyjaśnieniami, ciekawostkami związanymi z naszymi oraz zagranicznymi gatunkami (np. dlaczegosępy mają łyse głowy? • porównanie osobników dorosłych z młodymi (jeśli młode są na wybiegu); • charakterystyka projektów ochrony związanych z sowami i ptakami drapieżnymi w Czechach; • wypełnianie arkuszy z zadaniami. Sowa śnieżna oraz orłosęp brodaty – Zoo Ostrawa, (foto: J.Veřmiřovský, P.Vlček) 163 Tablice dotyczące tematu “ptaki drapieżne oraz sowy” (foto: J.Veřmiřovský) Wycieczka po pozostałej części ZOO (2 godziny) • wycieczka po pozostałej części ogrodu zoologicznego, odwiedziny pawilonów ssaków kopytnych, słoni oraz naczelnych; • (dobrowolne) odwiedziny ZOO dziecięcego; • przegląd najważniejszych gatunków roślin w części botanicznej ogrodu zoologicznego; Podsumowanie oraz ocena wycieczki, kontrola arkuszy roboczych uczniów (1 godzina) • kontrola arkuszy odpowiedzi uczniów; • ocena całkowita wycieczki, ewent. uzupełnienie przez nauczyciela. Podsumowanie: Możliwości oferowane przez zoo, są ogromne, bez względu na to czy dotyczą sekcji zoologicznej czy botanicznej. W artykule opisano wariant wycieczki koncentrując się na ptakach drapieżnych i sowach, ale nauczyciel może zechcieć skupić uwagę uczniów na obserwacji innych grup zwierząt, takich jak drapieżniki, ssaki kopytne, naczelne, itp. Wycieczka do ogrodu zoologicznego jest bardzo pożyteczna, ponieważ uczniowie uzyskują bezpośrednie doświadczenie - widzą, jak naprawdę wyglądają zwierzęta, które znają oni zazwyczaj tylko z obrazków a w zoo obserwują także zachowanie tych zwierząt, co pozwala im się upewnić w znajomości etologii wybranych gatunków. Ewaluacja zajęć Ocenę nauczania można przeprowadzić np. zadając uczniom do napisania wypracowanie na temat: “Jak ci się podobała wycieczka do zoo i którą grupę zwierząt chciałbyś obserwować bardziej szczegółowo następnym razem?” W ten sposób można tę wycieczkę wykorzystać i połączyć, w ramach nauczania interdyscyplinarnego, z nauczaniem języka czeskiego. Oceny można również dokonać odpowiadając na prostą ankietę. 164 Załączniki Karty pracy z propozycjami zada dla uczniów (z wykorzystaniem pyta z konkursów zoologicznych organizowanych przez ZOO Ostrawa) Imi i nazwisko: Klasa Data: Temat: Pierwsza wizyta w ZOO w Ostrawie, spotkanie z ptakami drapienymi oraz sowami Pomoce naukowe: literatura naukowa, Internet Postpy w pracy ZOO Ostrawa jest wanym punktem kulturalnym oraz spoecznym miasta Ostrawa, wic zanim si tam udamy, dowiemy si na temat historii ZOO oraz tego co tam moemy zobaczy. W ogrodzie zoologicznym bdziemy si uczy przede wszystkim o ptakach drapienych oraz sowach, dlatego jak najprdzej zaznajomimy si z nimi teoretycznie. Spróbujcie odpowiedzie na ponisze pytania Pytania i zadania: 1) Z podanych rodzajów ptaków podkrel przedstawicieli rzdu "ptaki drapiene": Trzmielojad Kruk Botniak Sóweczka Derkacz Dzieba Kania Barykarz Sieweczka Raróg Sowa Myszoów Drzemlik Kulon Puchaczyk Sp Spnik Harpia Jastrzbnik Motylica Wochatka lepowron Sowa Sowica Puchacz Syczek Sekretarz Kawka 2) Ptaki drapiene mona atwo pozna podczas lotu po ich obrysie ciaa (sylwetka). Napisz pod sylwetk ptaka jego nazw rodzajow. ____________________ _____________________ ______________________ 165 3) Zaznacz w tabeli krzyykiem, która grupa ptaków (drapiene, sowy czy te obie) ma zazwyczaj okrelon cech Ptaki drapiene Sowy Poluj przewanie za dnia Maj doskonay wzrok Maj oczy ustawione do przodu Maj ostre szpony oraz silny dziób Poluj przewanie noc Pióra w lotkach s poronite gstym puchem, co zapewnia cichy lot Maj 2 palce skierowane do przodu, 1 do tyu, a czwarty mog obraca do przodu i do tyu Maj 3 palce skierowane do przodu oraz 1 do tyu 4) Czy sowy widz dobrze za dnia? Zaznacz kóeczkiem poprawn odpowied: TAK NIE 5) Napisz nazw rodzajow i gatunkow najmniejszej sowy yjcej w Czechach: 6) Napisz nazw rodzajow i gatunkow najwikszej sowy yjcej w Europie: 7) Napisz nazw rodzajow i gatunkow dwóch gatunków ptaków drapienych, które yj w Czechach i owi ryby: 8) a) Który (ptak) drapieny afrykaski ywi si jajami wielkich ptaków? b) W jaki sposób rozbija on jaja posiadajce siln skorupk? Jak cz wiata zamieszkuje? 166 Karty pracy dla uczniów - wycieczka do ZOO w Ostrawie (realizacja wycieczki) Imi i nazwisko: Klasa: Data: Temat: Wycieczka do ogrodu zoologicznego - temat: ptaki drapiene oraz sowy Postpy pracy W ogrodzie zoologicznym zwracajcie uwag na wszystkie okazy ptaków drapienych oraz sów. Oby odpowiedzie na pytania wane bd take tablice informacyjne odnoszce si do tematu. Pytania i zadania: Które dwa rodzaje sów s rozmnaane w ZOO w Ostrawie, w celu wypuszczenia modych na wolno? Czy wypluwki ptaków drapienych zawieraj cae koci? Zaznacz poprawn odpowied: TAK NIE Jakiego koloru s jaja wikszoci gatunków sów? Który rodzaj sów hodowany take w ZOO w Ostrawie jest kosmopolityczny (tzn. wystpuje prawie na caym wiecie)? Sowy poluj przewanie noc: TAK NIE Opisz, jak sowy s przystosowane do polowania: a) b) c) Gowa sowy jest bardzo ruchoma, o ile stopni potrafi sowa przekrci gow? Czy sowy buduj gniazda? TAK NIE Który gatunek naszej sowy jako jedyny naley do ptaków wdrownych? Wyjanij czym szczególnym charakteryzuje si czwarty palec sów. Które gatunki sów w Czechach s krytycznie zagroone wyginiciem? Zoo Ostrava uczestniczy w próbie reintrodukcji jednego z ptaków drapienych w Czechach, o jakim gatunku mowa? 167 Wycieczka do ogrodu zoologicznego Ocena nauczania dotyczcego ptaków drapienych oraz sów Pe: Klasa: 1) Która cz wystawy podobaa Ci si najbardziej? 2) Któr cz wystawy uwaasz za najgorsz? 3) Oce ca wycieczk ocen tak jak w szkole: 1-5 (1-najlepsza, 5-najgorsza): 6) Co zapamitae z nauki w ogrodzie zoologicznym (w zwizku z tematem ptaki drapiene oraz sowy)? 7) Chciaby jeszcze raz odwiedzi ZOO w Ostrawie? 8) Jeli wycieczka znów dotyczyaby jakiego pojedynczego tematu, jaki by Ci najbardziej interesowa? Eksponaty: • tablice informacyjne dotyczące ekologii, etologii, morfologii oraz anatomii ptaków drapieżnych oraz sów; • wybrani przedstawiciele ptaków drapieżnych: – Sępnik czarny – Kondor królewski – Kondor wielki – Sęp kasztanowaty – Orzeł stepowy – Orzeł bielik – Orłosęp brodaty – Sęp płowy – Ścierwnik brunatny – Ścierwnik biały – Karakara czarnobrzucha • wybrani przedstawiciele sów: – Płomykówka – Pójdźka zwyczajna – Puchacz – Sowa śnieżna – Puszczyk mszarny – Puszczyk uralsk – Sowa jarzębata • okazy ryb, płazów, gadów, ptaków oraz ssaków - można obserwować podczas drugiej części wycieczki po ogrodzie zoologicznym; • wystawa botaniczna ogrodu zoologicznego - można ją zwiedzić podczas drugiej części wycieczki po ogrodzie zoologicznym. 168 Krótka historia kufla piwa. Beata Wołos Osoby wspomagające: przewodnik muzeum. Miejsce lekcji: Tyskie Muzeum Piwowarstwa w Tychach, Tyskie Browary Książęce. Czas trwania lekcji: 3 godziny. Klasa: klasy gimnazjalne i ponadgimnazjalne w ramach lekcji biologii lub zajęć pozalekcyjnych. Treści programowe: historia piwowarstwa na świecie, etapy technologii produkcji piwa, zasadność upraw rolnych chmielu i jęczmienia, rozwój technologii warzenia piwa na przestrzeni wieków, historia ziemi pszczyńskiej. Cele ogólne: • • • • • • rozwijanie osobistych zainteresowań, poznawanie nowych źródeł informacji (zbiory muzealne), wzbogacanie słownictwa biologicznego i technicznego, przygotowywanie młodzieży do korzystania i tworzenia dóbr kultury, kształtowanie przekonań co do przydatności osiągnięć nowoczesnej technologii towarzyszącej życiu człowieka, wzbudzanie szacunku do historii regionu. Cele szczegółowe: Uczeń: • omawia historię warzenia piwa na świecie, • objaśnia staromodne receptury i metody stosowane w piwowarstwie, • wymienia narzędzia bednarskie i opakowania piwne używane na przestrzeni wieków, • charakteryzuje etapy produkcji piwa, • omawia działanie nowoczesnego systemu kontroli jakości piwa, • objaśnia znaczenie walorów zdrowotnych odżywczych i pielęgnacyjnych piwa w życiu dorosłego człowieka, • przedstawia wkład książąt pszczyńskich w rozwój polskiego piwowarstwa • wykorzystuje różne źródła wiedzy (zbiory muzealne) • posługuje się terminologią techniczną, • wiąże wiedzę biologiczną ze zdobyczami nowoczesnej techniki, • dostrzega zależności pomiędzy produkcją rolną a produkcją przemysłową, 169 • • • • • • rozpoznaje style różnych epok na podstawie starych zdjęć, dokumentów i pamiątek, dostrzega konieczność współpracy władz miejskich, wojewódzkich i państwowych w rozwoju piwowarstwa jako ważnej gałęzi przemysłu krajowego, rozwija zainteresowania poznawcze i badawcze, dąży do samodzielnego poznawania historii regionu i kraju, wykazuje właściwą dyscyplinę pracy, wykazuje postawę szacunku do tworzenia, gromadzenia i ochrony materialnych i niematerialnych dowodów tworzących dziedzictwo ludzkości. Metody: prelekcja, wykład, pokaz. Formy pracy: indywidualna, grupowa. Środki dydaktyczne: zbiory muzealne, film, urządzenia w browarze. Przebieg zajęć: Wprowadzenie: • Zapoznanie uczniów z celami zajęć (sala muzealna). • Projekcja filmu o historii ziemi pszczyńskiej oraz tyskich browarów w technologii trójwymiarowej (sala kinowa). Rozwinięcie: • Rozpoczęcie zwiedzania obiektu muzealnego z przewodnikiem. • Zapoznanie się z historią warzenia piwa od czasów cywilizacji sumeryjskiej (dzisiejszy Irak) w 6500 roku p. n. e , poprzez Babilonię, Egipt, Chiny, średniowieczną Europę (kiedy do składu piwa dołączono chmiel) do czasów współczesnych z wykorzystaniem automatyzacji i komputeryzacji w technologii produkcyjnej. • Oglądanie wystawy z historycznymi narzędziami bednarskimi, dębowymi beczkami, butelkami, kapslami i etykietami jako znakami rozpoznawczymi Tyskich Browarów Książęcych ( historia 400 lat). • Poznawanie i obserwowanie etapów technologii produkcji piwa: Technologia produkcji: I: krystaliczna woda, chmiel, słód z jęczmienia (faza łączenia składników); II: warzenie (faza zacierania składników); III: warzenie (faza powstawania cieczy zw. brzeczką); IV: fermentacja; V: leżakowanie (faza uzyskania bukietu smakowo-zapachowego); VI: rozlewanie. Zwiedzanie browaru jako obiektu współczesnej technologii produkcyjnej: • oglądanie piwnic pod tankofermentatorami oraz piwnic do leżakowania; • obserwacja pracy na liniach rozlewniczych 170 Zapoznanie się z różnymi gatunkami piw produkowanych w browarze ( Pilsner, Lager, Dry Stont, Weissbier) oraz warunkami właściwego przechowywania piwa. Zapoznanie z właściwościami piwa i jego wpływem na organizm dorosłego człowieka. Właściwości odżywcze: piwo zawiera witaminy z grupy B; jest niskobiałkowe, pozbawione soli, cholesterolu i tłuszczu, wzmaga apetyt, ułatwia trawienie tłustych pokarmów. Właściwości pielęgnacyjne: stosowane do mycia włosów (działa wzmacniająco na cebulki włosowe i nadaje połysk włosom). Właściwości kulinarne: stosowane do smażenia omletów i naleśników oraz do przyrządzania ryb i pieczeni) Właściwości zdrowotne: zmniejsza zachorowalność na cukrzycę typu 2, na demencję starczą, choroby układu krążenia Nadużywanie spożycia piwa prowadzi do alkoholizmu. Alkohol ma szkodliwy wpływ na życie i zdrowie człowieka! Podsumowanie: Uczniowie dzielą się wrażeniami z przeprowadzonej lekcji muzealnej. Otrzymują karty pracy z ewaluacją zajęć. Zainteresowani uczniowie mogą skorzystać z „beczki mailowej”, z której mogą wysłać maila do znajomych. Mail jako łącznik „starych i nowych” czasów zawiera zdjęcie danej osoby w technice Blue Boxie wstawione w wybrane tło obiektu muzealnego. Ewaluacja zajęć: Sprawdzenie i omówienie kart pracy. Ocena przeprowadzonej lekcji muzealnej. Załącznik I. a) b) c) d) e) f) Karta pracy ucznia Odpowiedz na pytania: Skąd pochodzą pierwsze udokumentowane ślady produkcji piwa? ................................................................................................................................. W którym roku założono Browar Tyski? ................................................................................................................................. Z jakich składników powstaje piwo? ................................................................................................................................. Z jakich etapów składa się produkcja piwa? ................................................................................................................................. W jakim celu zastosowano chłodzenie beczek dębowych? ................................................................................................................................. Jaki proces zdecydował o wydłużeniu przydatności piwa do spożycia? ................................................................................................................................. 171 g) h) II. 172 Jak działa nowoczesny system kontroli jakości piwa? ................................................................................................................................. Który składnik piwa i dlaczego decyduje o jego właściwościach odżywczych i pielęgnacyjnych? ................................................................................................................................. Dokonaj oceny lekcji muzealnej: 1. Czy podobała Ci się lekcja? a) tak b) nie Jeżeli nie to dlaczego ................................................................................................................................. 2. Co podobało Ci się: najbardziej ................................................................................................................................. najmniej ................................................................................................................................. Poznajemy las i jego mieszkańców Anna Zalewska Osoby wspomagające lekcję: pracownik Izby Leśnej, leśniczy. Miejsce lekcji muzealnej: Izba Leśna w Niepołomicach. Czas trwania lekcji: 120 min. Klasa: III szkoła podstawowa, edukacja przyrodnicza. Treści programowe: życie w wybranych ekosystemach - w lesie, poznawanie swoje otoczenia. Cele ogólne: poznawcze • zwierzęta żyjące w lesie, • znaczenie lasu dla środowiska i człowieka, sposoby ochrony lasów, • sposoby odpowiedniego zachowania się lesie, • zimowe zwyczaje zwierząt, • znaczenie dokarmiania zwierząt zimą, • podstawowe informacje na temat pracy leśniczego, kształcące • kształtowanie spostrzegawczości przyrodniczej, • kształtowanie umiejętności współdziałania w grupie, • kształtowanie umiejętności wyrażania własnego zdania, • kształtowanie umiejętności manualnych, wychowawcze • uświadomienie zależności człowieka od przyrody, • zaangażowanie w sprawach ochrony środowiska, • aktywna praca i współdziałanie w zespole, • uwrażliwienie na potrzeby zwierząt zimą, • uświadomienie konieczności ochrony przyrody. Cele szczegółowe: uczeń: • wymienia skojarzenia ze słowem LAS, • wie jak należy zachować się w lesie, 173 • • • • • • • umie podać przykłady roślin i zwierząt żyjących w lesie, zna definicję lasu, podaje znaczenie lasu dla życia człowieka, zna zimowe zwyczaje zwierząt, buduje karmnik dla ptaków, wie jak dokarmiać zwierzęta zimą, wie na czym polega praca leśniczego. Metody dydaktyczne: burza mózgów, dyskusja, pogadanka, metoda zajęć praktycznych. Formy pracy: grupowa, indywidualna, zbiorowa. Środki dydaktyczne: • • • • • arkusz papieru z napisem LAS, kartki z pytaniem na temat znaczenia lasu, materiały do budowy karmnika (deseczki, gwoździe, młotek), ilustracje karmników, pokarm dla zwierząt (siano, warzywa, nasiona). Przebieg zajęć: Wprowadzenie Wprowadzenie do tematu zajęć. Prowadząca informuje uczniów co będzie tematem zajęć: Dzisiaj zwiedzimy Izbę Leśną, poznamy pana leśniczego, dowiemy się wiele ciekawych rzeczy na temat lasu, jego mieszkańców, a także tego, jak zimą możemy pomagać zwierzętom. Burza mózgów. Uczniowie odpowiadają na pytanie: Z czym kojarzy wam się las? Swoje odpowiedzi zapisują na planszy zawieszonej na ścianie (Załącznik nr 1). Z powstałych skojarzeń starają się sformułować własną definicję lasu. Przypomnienie zasad zachowania się w lesie. Czy pamiętacie jak należy zachowywać się w lesie? Czego nie wolno w nim robić? – uczniowie odpowiadają na pytania nauczycielki. Rozwinięcie Spotkanie z pracownikiem Izby Leśnej. Pracownik rozmawia z uczniami na temat lasu. Uczniowie na podstawie posiadanej wiedzy opowiadają czym jest las, jakie rośliny i zwierzęta można w nim znaleźć. Nauczycielka rozdaje uczniom kartki, na których mają wypisać jakie jest ich zdaniem znaczenie lasu w życiu człowieka (Załącznik nr 2). Uczniowie odczytują swoje odpowiedzi, prowadząca podsumowuje odpowiedzi uczniów zwracając uwagę na wartość lasu w życiu człowieka. 174 Uczniowie zwiedzają Izbę Leśną. Pracownik oprowadza uczniów, prezentuje znajdujące się tam eksponaty, opowiada o życiu zwierząt mieszkających w lesie, o ich zwyczajach i o sposobach przygotowania się do zimy. Dyskusja. Uczniowie odpowiadają na pytania przewodnika. Które zwierzęta zimą potrzebują naszej pomocy? Czym żywią się zwierzęta zimą? Jak możemy pomóc mieszkańcom lasu w przetrwaniu zimy? Przewodnik przeprowadza krótką pogadankę na temat potrzeby dokarmiania zwierząt zimą. Wspólna budowa karmników. Uczniowie z pomocą nauczycielki i pracownika Izby wykonują karmniki dla ptaków – prowadząca demonstruje uczniom jak może wyglądać ich karmnik (Załącznik nr 3). Potrzebne materiały zostały wcześniej przygotowane. Po skończonej pracy uczniowie wychodzą do lasu, zabierając ze sobą karmniki oraz pożywienie dla zwierząt. Spacer po lesie. Uczniowie wraz z leśnikiem odwiedzają paśnik, pozostawiają w nim siano i warzywa. Z pomocą leśniczego przymocowują karmniki, napełniają je ziarnem. Podsumowanie Prowadząca zachęca uczniów do zadawania pytań leśniczemu. Rozmowa na temat jego pracy, roli w ochronie lasu. Podsumowanie zdobytych informacji, prowadząca zadaje pytania uczniom: Czego dowiedzieliśmy się dziś na temat lasu? Wymieńcie kilka zwierząt żyjących w Puszczy Niepołomickiej? Jak zwierzęta przygotowują się do zimy? Jak ludzie mogą pomóc zwierzętom by przetrwały zimę? Czy podobały wam się dzisiejsze zajęcia? Co podobało wam się najbardziej? Ewaluacja zajęć: Prowadząca rozdaje uczniom arkusze ewaluacyjne (w załączeniu). Załącznik Karty pracy uczniów: Jakie Twoim zdaniem znaczenie w życiu człowieka pełni las? ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. 175 LAS 176 1. • • 2. 3. 4. 5. KARTA EWALUACYJNA Czy wolałbyś, aby dzisiejsze zajęcia odbywały się w (podkreśl swój wybór): klasie w muzeum ( i w lesie) Co najbardziej Ci się podobało? ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. Co sprawiło Ci największą trudność na dzisiejszych zajęciach? ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. Co sprawiło Ci przyjemność na dzisiejszych zajęciach? ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. Czy chciałbyś jeszcze brać udział w takich zajęciach (podkreśl odpowiedź)? tak nie nie zawsze 177 Zjawiska optyczne w otaczającym nas świecie. Paulina Zimak Osoby wspomagające: nauczyciel biologii, nauczyciel chemii, instruktor Ogrodu Doświadczeń, student fizyki. Miejsce lekcji muzealnej: Ogród Doświadczeń im. Stanisława Lema w Krakowie. Czas trwania lekcji: 1 godzina 30 minut. Klasa: II lub III gimnazjum (klasa, w której w danym roku szkolnym realizowane są treści z zakresu optyki). Treści programowe: wiązka światła białego, pryzmat, zwierciadło płaskie, współczynnik załamania światła, prawo odbicia, prawo załamania, obraz pozorny, rzeczywisty, prosty, odwrócony, pomniejszony, powiększony, długość fali a częstotliwość, anatomia oka. Cele ogólne: obserwowanie i odnajdywanie zjawisk optycznych w otaczającym świecie oraz wykorzystanie praw i zależności fizycznych do ich opisu, przeprowadzenie doświadczeń i wyciąganie wniosków z otrzymanych wyników, kształtowanie postawy obserwatora. Cele szczegółowe: Uczeń potrafi opisać bieg promieni świetlnych w ośrodkach o różnej gęstości optycznej, opisuje zjawisko rozszczepienia światła po przejściu przez pryzmat, opisuje światło jako mieszaninę barw, wyjaśnia powstawanie obrazu pozornego w zwierciadle płaskim, stosuje prawa odbicia i załamania światła, rozróżnia obrazy: rzeczywiste, pozorne, proste, odwrócone, powiększone, pomniejszone, przedstawia budowę oka, opisuje przebieg i wynik z przeprowadzonego doświadczenia, wyjaśnia rolę, budowę i zastosowanie praktyczne użytych przyrządów, wykonuje schematyczny rysunek. Metody dydaktyczne: pogadanka, dyskusja, doświadczenie, pokaz. Formy pracy: indywidualna, grupowa. Środki dydaktyczne: karta pracy, kredki, długopis, urządzenia w Ogrodzie Doświadczeń. 178 Przebieg zajęć: Wprowadzenie Zapoznanie uczniów z tematyką lekcji, przedstawienie trasy lekcji i miejsc przystanków, uświadomienie uczniom celu lekcji i kompetencji jakie uczniowie powinni osiągnąć po wizycie w Ogrodzie Doświadczeń, przypomnienie zasad zwiedzania i bezpieczeństwa wynikających z regulaminu Ogrodu Doświadczeń Rozwinięcie Przypomnienie i wprowadzenie pojęć niezbędnych do zrozumienia doświadczeń i zjawisk odpowiednio przy danym przystanku: światło białe, długość fali, częstotliwość, współczynnik załamania światła, barwa prosta, barwa złożona, całkowite wewnętrzne odbicie, prostoliniowy bieg promieni, odbicie światła, budowa oka ludzkiego, bezwładność oka, 1. Przedstawienie uczniom zjawiska rozszczepienia światła w pryzmacie glicerynowym. 2. Zapoznanie uczniów z budową, działaniem i zastosowaniem peryskopu. 3. Doświadczenie z „ wirującymi kolorowymi sektorami” - światło białe jako mieszanina fal elektromagnetycznych o różnych długościach (efekt odwrotny do rozszczepienia), przypomnienie budowy oka ludzkiego i omówienie jego bezwładności. Podsumowanie: Które z urządzeń spodobało Wam się najbardziej? Co nowego dowiedzieliście się podczas wizyty w Ogrodzie? Jakie poznaliście zjawiska optyczne i sposoby jak można je zbadać? Czy wszystko co widzą nasze oczy jest prawdą? Ewaluacja zajęć Zadanie pytań kontrolnych po wizycie w Ogrodzie, sprawdzian wiadomości w klasach biorących udział w lekcji muzealnej i porównanie z wynikami uczniów nie biorących udziału w lekcji muzealnej. Załącznik Karta pracy ucznia Zadanie nr 1 Na podstawie obserwacji rozszczepienia wiata sonecznego w pryzmacie glicerynowym dokocz rysunek. Zwró uwag na kt zaamania poszczególnych barw. Gdzie w yciu codziennym spotykasz si z tym zjawiskiem i jak ono powstaje? Rys 1. Rozszczepienie wiata biaego w pryzmacie Odp ..................................................................................................................................................................... 179 Zadanie nr 2 Na odziach podwodnych czsto wykorzystuje si peryskop do obserwacji przedmiotów niedostpnych. Jest to przyrzd optyczny skadajcy si z wygitej rury i dwóch zwierciade paskich lub pryzmatów. Zaznacz na schemacie obok bieg promieni wietlnych w peryskopie i warto kta padania promieni na kade ze zwierciade. Jaki jest kt promienia odbitego? Jakie to prawo fizyki? Jaki obraz powstaje? Rys 2. Schemat budowy peryskopu Kt padania promienia wynosi. ................................................................................................................................ Kt promienia odbitego wynosi ................................................................................................................................ Prawo fizyki jakie jest spenione w/w ..................................................................................................................... Powstajcy obraz jest ............................................................................................................................................... Zadanie nr 3 Jak barw ma tczowa tarcza, gdy obracasz j szybko? Odp: ............................................................................... O czym to wiadczy? ............................................................................................................................................... Zadanie nr 4 Poniszy rysunek pokazuje budow oka ludzkiego. W miejsca strzaek wpisz elementy budowy oka. Omów jak peni funkcj. 12. 1. 11. 2. 3. 10. 4. 9. 8. 5. 7. 6. Rys 3. Przekrój oka prawego widziany z góry (Rysunek budowy oka - www.swiatlo.tak.pl/pts/img/oko-budowa.jpg) 180 Nazwa muzeum: Ogród Dowiadcze im. Stanisawa Lema w Krakowie Logo muzeum Adres: Pastwo: Polska Miasto: 31-530 Kraków woj. maopolskie Ulica: Aleja Pokoju 67 Park Lotników Polskich Kontakt: Mail: [email protected] 012 686-11-60 Telefony: **Rezerwacja dla grup zorganizowanych, lekcje muzealne: 012 346 12 85 w godz. (9:00 - 18:30 ) Strona WWW: www.ogroddoswiadczen.pl Godziny otwarcia: od 20 kwietnia do 25 padziernika 2009 * (w padzierniku do godziny 17:00) poniedziaek wtorek roda czwartek pitek sobota niedziela 9:00 - 19:00* 9:00 - 19:00* 9:00 - 19:00* 9:00 - 19:00* 9:00 - 19:00* 9:00 - 19:00* 9:00 - 19:00* Cennik: Bilety normalne 6,50 z Bilety ulgowe 4,50 z (studenci, rencici, emeryci) Bilety grupowe grupy przedszkolne gdzie opata wynosi 2 z od dziecka Bilet rodzinny – 20 z (do 2 osób dorosych i 4 dzieci) Dodatkowe Bilet szkolny – 3 z; Dzieci do lat 7 wstp wolny (wyjtek grupy przedszkolne); Bilet wizany do Ogrodu i Muzeum Inynierii Miejskiej: Bilet normalny – 8 z, Bilet ulgowy – 6 z instruktorzy Przewodnik Jzyk polski Cena bezpatne Liczno grupy indywidualni zwiedzajcy; grupy zorganizowane (powyej 10 osób) prosimy o rezerwacj telefoniczn** Czas: - w cyklach dla indywidualnych zwiedzajcych – ok. 1h dni powszednie, godziny - 14:00, 15:00, 16:00, 17:00 (przed 14:00 gdy przewodnicy bd wolni, tzn. nie bd oprowadza grup) weekendy i wita od 9:00 do 17:00 co godzin - w cyklach dla grup zorganizowanych – ok. 1,5h 9:00 – 10:30, 10:30 – 12:00, 12:00 – 13:30, 14:00 – 15:30, 15:30 – 17:00, 17:00 -18:30 Ekspozycje stae Kto tu rzdzi? Fizyka! Lekcje muzealne Cena lekcji Adresowane do rónych grup wiekowych - 6 tematów - wymagana rezerwacja telefoniczna** 50 z Historia muzeum Ogród Dowiadcze w Krakowie jest pierwszym sensorycznym parkiem edukacyjnym w Polsce wzorowanym na parku w Norymberdze. Uroczyste otwarcie miao miejsce w czerwcu 2007 roku. Zbiory muzeum 60 urzdze edukacyjnych z zakresu optyki, akustyki i mechaniki. Oddziay muzeum ------------- 181 Świat ssaków Morza Bałtyckiego Nauczyciel prowadzący lekcję: nauczyciel biologii w gimnazjum. Osoby wspomagające: opiekunowie grup (nauczyciele przedmiotów pokrewnych), pracownicy stacji morskiej. Miejsce lekcji muzealnej: Fokarium Stacji Morskiej. Czas trwania lekcji: 45 min. Klasa: I – gimnazjum. Treści programowe: Charakterystyczne cechy ssaków, różnorodność gatunkowa, przystosowania ssaków do życia w różnych środowiskach np. wodnym, pokrycie ciała, wymiana gazowa, rozmnażanie i rozwój, związek budowy ze sposobem odżywiania, obszary występowania, ochrona gatunków zagrożonych, ekologia a życie zwierząt. Cele ogólne: Poznawcze: poznanie budowy ssaków i wykazanie jej związku ze środowiskiem i trybem życia. Kształcące: • charakterystyka budowę ssaków; • porównanie biologii ssaków z innymi kręgowcami; • rozróżnianie gatunków ssaków na terenie Stacji; Wychowawcze: • rozwijanie zainteresowania naukami biologicznymi; • współpraca z innymi członkami grupy; • odpowiedzialność za powierzone zadania; • kształtowanie właściwej postawy proekologicznej. Cele szczegółowe: • • • • • • • 182 uczeń wymienia przystosowania budowy ssaków do życia np. w wodzie; uczeń wymienia przykłady gatunków na terenie Stacji; uczeń rozpoznaje elementy budowy ssaków; uczeń analizuje sposoby odżywiania i oddychania ssaków; uczeń analizuje rozmnażanie i rozwój ssaków; uczeń charakteryzuje formy ochrony ssaków wodnych; uczeń analizuje wpływ stanu środowiska na życie zwierząt. Metody dydaktyczne: pogadanka z elementami wykładu, zwiedzanie Stacji Morskiej, krzyżówka. Formy pracy: indywidualna, grupowa, zbiorowa. Środki dydaktyczne: wyposażenie Fokarium, slajdy, plansze, preparaty trwałe, krzyżówki. Przebieg zajęć: Wprowadzenie: 1. 2. Czynności organizacyjne (powitanie grup, przedstawienie pracownika Fokarium, sprawdzenie obecności) – 3 min. Pracownik dydaktyczny przeprowadza pogadankę z elementami wykładu pt; „Świat ssaków Morza Bałtyckiego” – 10 min. Rozwinięcie: 1. 2. 3. Zwiedzanie wyposażenia Fokarium Stacji Morskiej(obserwacja zgromadzonych okazów na terenie muzeum, morfologia i anatomia ssaków) – 10 min. Przejście do Sali wykładowej – 5 min. Rozwiązanie krzyżówki – 7 min. Podsumowanie: 1. Podsumowanie zajęć – ocena - rozwiązanie krzyżówki. 5 min. Ewaluacja zajęć: 5 min Rozwiązanie ankiety ewaluacyjnej: 1. Zgromadzone okazy były: a) ciekawe; b) ładne; c) nieciekawe. 2. Podawane informacje były: a) zrozumiałe; b) interesujące; c) niezrozumiałe. 3. Oceniam lekcję jako: a) dostateczną; b) dobrą; c) bardzo dobrą. Załącznik Karta pracy z poleceniami zadań dla uczniów: Hasła krzyżówki: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. Ssak Morza Bałtyckiego to………….. Pokarm młodych ssaków. Płetwy ssaków są odpowiednikiem………….. Na miejsca lęgowe przybywa pierwsza………………… Pokarm fok......... Samica foki szarej jest…………od samca. Narząd oddechowy fok. Zarodek rozwija się w ………………… 183 Zróżnicowanie fauny Morza Bałtyckiego Nauczyciel prowadzący lekcję: nauczyciel Stacji Morskiej. Osoby wspomagające: nauczyciel biologii. Miejsce lekcji muzealnej: plaża – Zatoka Pucka obok Fokarium. Czas trwania lekcji: 45 min. Klasa: I klasa gimnazjum. Treści programowe: Bezkręgowce i kręgowce morza, budowa organizmu jako przystosowanie do życia w morzu, sposoby poruszania się organizmów, zróżnicowanie gatunkowe organizmów. Cele ogólne: Poznawcze: znajomość różnorodności gatunkowej fauny Morza Bałtyckiego. Kształcące: rozróżnianie gatunków charakterystycznych. Wychowawcze: • • • promowanie zachowań młodzieży ochraniających przyrodę; wyrabianie nawyków współpracy; kształtowanie wzajemnego szacunku w czasie pracy. Cele szczegółowe: uczeń: • • • • • określa przystosowania organizmów na podstawie budowy; poprawnie klasyfikuje przynależność systematyczną organizmów; określa sposoby odżywiania organizmów; rozumie konieczność ochrony zbiorników wodnych jako ważnych dla Ziemi; poprawnie sporządza rysunki z uwypukleniem typowych cech organizmów. Metody dydaktyczne: obserwacja makroskopowa i mikroskopowa, praktyczna - połów okazów, pogadanka, oznaczanie gatunków. Formy pracy: grupowa, zbiorowa. 184 Środki dydaktyczne: zestaw do połowu, obuwie ochronne, słoiki, lupy, kartki A4, ołówki, rysunki schematyczne, klucze do oznaczania, ankiety ewaluacyjne. Przebieg zajęć: Wprowadzenie: 1. Krótkie wprowadzenie dla grupy wycieczkowej, czynności organizacyjne, przepisy BHP w czasie zajęć w terenie - 3 min. 2. Przejście nad morze pod opieką nauczycieli i pracownikami Fokarium - 6 min. 3. Wybór ochotników do połowu (4 uczniów), założenie obuwia ochronnego - 6 min. Rozwinięcie: 1. Połów okazów w strefie przybrzeżnej Zatoki Puckiej - 8 min. 2. Przelanie zawartości do słoików (1 słoik dla grupy) - 4min. 3. Obserwacja z wykorzystaniem lup i sporządzenie rysunków schematycznych złowionych okazów - 8min. Podsumowanie: Określenie przynależności systematycznej złowionych okazów przy pomocy pracownika Stacji Morskiej oraz wykorzystania kluczy do oznaczania -6 min. Ewaluacja zajęć: Ankieta ewaluacyjna - 4 min. Załączniki 1. 2. 3. 4. Karty pracy z poleceniami zadań dla uczniów Rysunki schematyczne złowionych okazów. Ankieta ewaluacyjna Oceń atrakcyjność zajęć: a) ciekawe; b) bardzo ciekawe; c) nieciekawe. Uczniowie mieli zapewnioną opiekę w stopniu: a) odpowiednim; b) nieodpowiednim. Po zakończeniu zajęć uczeń jest: a) zadowolony; b) niezadowolony; c) obojętny. Obserwacja okazów była dla mnie: a) ciekawa; b) nudna; c) atrakcyjna. 185 PŘÍRODNÍ A TECHNICKÉ VZDĚLÁVÁNÍ V POLSKÝCH A ČESKÝCH MUZEÍCH – PLÁNY VYUČOVACÍCH HODIN Prioritním úkolem vzdělávání je mnohostranný rozvoj mladé generace, aktivní ve třech oblastech: objevování světa, zážitek hodnoty a měnění světa. Stále hledáme způsob vzdělávání, ve kterém děti a mladí lidé najdou čas na práci, přemýšlení, hraní, čtení, zdvořilosti, sny, lásku a radost1 . Všechny podmínky pro utváření postojů a splnění potřeb žáků, asimilaci a hromáždění mnohostranné a integrované vědy o domovské zemi, zdá se, že plní vzdělávání v muzeích. Základní prvky vzdělávání, které je soustředěno na ochranu a zachování tradice a kulturního dědictví, je originalita a specifičnost na národní, regionální a místní úrovni. Základní hodnoty toho to vzdělávání je naše vlast a náš domov2 . V souvislosti s postupující ideou regionalismu polské muzea mají teď k splnění důležitý úkol. Podle názoru J. Wozniakowskeho vzdělání by mělo vycházet z vlastních kořenů, začinát poznáním vlastního regionu a pochopení vztahu mezi přírodou a kulturou, podnebím a architekturou, typem půdy a ekonomii3 . Chceme-li zodpovědět na otázku, jakou hodnotu v procesu výuky a výchovy mají muzea, nejdříve musíme vysvětlit čím jsou muzea, jak vznikaly a jaká je jejich podnikání. Muzeum je institucí zřízenou pro shromažďování a uchovávání sbírek z vybraných oblasti. Úkolem muzea je vědecké zpracování sbírek, konzervace a výstava pro nejširší veřejnost. Název pochází z latinského slova musaeum, vytvořeného z řeckého mouseion - „chrám múz”. Ve starověkém Řecku bylo „muzejonem” jakékoliv místo, kde se ctily múzy4 , řecké bohyně různých oblasti vědy a umění. Je to také druh starých vědeckých center, z nichž nejslavnější - bylo založeno v Alexandrii Ptolemem Soterem - obsahovalo přírodní sbírky, hvězdárnu a knihovnu5. V renesanci stalo se populární tvoření sbírek, které byly většinou královskými sbírkami. Ve věku osvícenství v souvislosti s zamilováním do starověku a vývojem vědy narodil se nápad utvoření veřejných muzeí. První velké evropské muzea byly vytvořeny v druhé polovině osmnáctého století, Britské muzeum v Anglii, v Itálii Galerie uffizi a Pitti ve Florencii a Museo nazionale v Neapoli. Ve Francii zůstalo utvořeno muzeum Louvre v Paříži, ve kterém zůstaly zveřejněny královské sbírky. V devatenáctém století soukromé sbírky daly začátek taky jiným muzeím jako Národní galerie v Londýně, Kunsthistorisches museum ve Vídni, Museo del Prado v Madridu, Drážďánska galerie 1 2 3 4 5 6 Denek K. O nowy kształt edukacji, s. 42-43, Wydawnictwo Edukacyjne „Akapit”, Toruń 1998. Denek K. O nowy kształt edukacji, s. 141 Wydawnictwo Edukacyjne „Akapit”, Toruń 1998. Kozieł A. Sesja plenarna konferencji „Muzea dla edukacji”: [w:] Biuletyn Małopolskiego Oddziału Stowarzyszenia Muzealników Polskich, nr 1/1, październik 2002. http://encyklopedia. pwn.pl/haslo.php?-4009242 Popularna Encyklopedia Powszechna, tom 10, s. 354, Oficyna Wydawnicza Fogra, Kraków 1995. Encyklopedia Powszechna, tom 3, s. 202, PWN, Warszawa 1975; Popularna Encyklopedia Powszechna, tom 10, s. 354 Oficyna Wydawnicza Fogra, Kraków 1995. 186 v Drážďanech a Hermitage v Leningradu6. V Polsku, tradice hromáždění uměleckých kolekcií začala koncem šestnáctého století, kdy byly vytvořeny takzvané kabinety kuriozit, ve kterých byly shromážděne exponáty. Příkladem takového panopticum je Musaeum, otevřené v roce 1594 při knihovně Akademického gymnázium v Toruni7. První veřejná muzea v Polsku byly sbírky Czartoryskich, zpřistupněné na začátku devatenáctého století v Pulavach ve chrámu Sybile a Gotickém domku. Sbírky Czartoryskich po potlačení listopadového povstání byly dopraveny do Paříže a uloženy v hotelu Lambert. Do Polska byly vraceny v roce 1876 a zůstaly umístěny v Muzeu Czartoryskich v Krakově. V roce 1804 byl otevřený pro veřejnost Wilanow, shromážděné v paláci ve Wilanowě soukromé sbírky umění a starožitností zpřístupnil veřejnosti Stanislaw Kostka Potocki, a tím zahájil existenci nejstaršího polského muzea. V době Varšavského knížectví a Kongresového Polska byly shromážděné sbírky ve Varšavské společnosti přátel věd a ve Varšavské univerzitě. Muzeum starožitností ve Lvově založil v roce 1855 Eustachy Tyszkiewicz. V roce 1862 založené zůstalo ve Varšavě Muzeum výtvarných umění, v roce 1916 přejmenované na Národní muzeum. V letech 1855 - 1880 Vladimír Dzieduszycki založil Přírodovědecké muzeum ve Vilniusu. Funkci muzea plnilo od roku 1860 i Společnost pro povzbuzení výtvarných umění ve Varšavě. V Krakově Národní muzeum bylo založeno v roce 1879. Na přelomu století (1888) vznikla koncepce regionálního muzeum, a tak bylo založeno - Tatra muzeum v Zakopanem8. Nejstarší muzejní sbírky shromážděné z darů a nákupů tvoří sbírky botanické, geologické, zoologické a etnografické9, sbírka zahrnuje také historii Tater a regionu Podhale. Vzhledem k tomu co je pro nás zajímavé, to je přírodní a technické vzdělávání v polských a českých muzeích, z 896 polských muzeí je důležité vspomenout alespoň: Historické muzeum v Krakově (1899), kterého sbírka zahrnuje expozici historickou, uměleckou a kulturní, zejména s ohledem na krakovské tradice a zvyky; Muzeum svatokřiské, oddělení - muzeum školních let Żeromského v Kielcích (1908), ve kterým uvidíme sbírky archeologické, historické, etnografické a přírodní a taky polské malířství XVIII a XIX století; Přírodní a lesní muzeum v Bialowiezy (1919) vystavuje flóru a faunu bělověžské poušti; Národní archeologické muzeum ve Varšavě, s oddělením v Biskupině a Krzemionkách (1923), jehož sbírky zahrnuji polskou a slovanskou archeologii doby kamenné do raného středověku; Národní sbírka umění na Vavelu v Krakově, oddělení v Pískové Skále (1930) sbírky z oblasti archeologie a historického zařízení vnitřku (tapiserie, obrazy, nábytek), zbrojnice, pokladnice, orientalia a historie hradu Vavel; Muzeum zeměkoule ve Varšavě (1931) - sbírky geologické, paleontologické, mineralogie a petrografie; Muzeum v Lancutě zámek ze starověkým vnitřkem a kolekcí Ikon a kočárů z XVII-XX století; Hornoslezské muzeum v Bytomi (1945) sbírky archeologické, historické, etnografické a přírodní; Muzeum mazurské v Olštýně (1945) sbírky historické, etnografické, archeologické a přírodní; Muzeum Nicolause Copernicusa (1948) ve Fromborku - sbírka obsahuje staré dokumenty, tisk, astronomické přístroje a ikonografii; Muzeum krakovských solných 7 8 9 Wikipedia, wolna encyklopedia Encyklopedia Powszechna, tom 3, s. 202 PWN Warszawa 1975; Wikipedia, wolna encyklopedia http://www.muzeumtatrzanskie.com.pl/?strona,menu,pol,glowna,0,0,1383,histroia_muzeum_ tatrzanskiego 187 dolů (1950), je možnost navštívit sbírky týkající se historie těžby soli a obdivovat solné sochy; Technické muzeum ve Varšavě (1955) oddělení v: Nové Slupii, Sielpii Velké a Stare Kuznici, prezentované tam jsou expozice týkající se historii vědy a techniky; Muzeum pošty a telekomunikací ve Vratislavi (1956), jehož sbírky se vztahují k historii pošty a telekomunikací a můžeme tam i obdivovat cennou filatelistickou sbírku; Muzeum textilu v Lodži (1960 ), kterého sbírka se týka historii textilu v Polsku; Zemědělské muzeum v Šreniawě (1964) kolekce se týka zemědělství, zejména Velkopolska; Muzeum Marie Sklodowské-Curie ve Varšavě (1967) shromažďuje memorabilia a dokumenty ze života vědkyně. Seznam nevyčerpává všechny muzea v Polsku, kde je možne realizovat vzdělávání v oblasti přírody a techniky. Když hledáme konkrétní informace o jednotlivých muzeích, často nacházíme mnoho návrhů na vyučování v muzeu pro žáky základních a středních škol. Mnoho muzeí, vedle své hlavní činnosti v podobě stálých sbírek a výstav pravidelně nabízí vzdělávací nabídku pro děti a mládež ve vědě, technice, umění a kultuře. Muzea v Polsku, po vzoru fungování institucí v západní Evropě stále více lákají lidi, protože často minulosti je už zákaz dotýkat se předmětů a nebo i mluvení nahlas. Muzea navrhuji interaktivní výstavy, ve kterých se vychází mimo uzavřené vitríny10. Návštěvníci pak mohou učit se zkušeností, cítit tvůrčí sílu a lépe porozumět poselství autora tohoto typu expozice. Zřejmá je potřeba transformovat muzea v místa přátelské - významná je pro ně pohostinnost a spolupráce se školami11. Široká vzdělávací nabídka muzeí zůstala představena 9-21 září 2002 na konferenci „Muzea pro vzdělávání”, kterou pořádaly: Sdružení polských pracovníků muzea Oddělení Malopolska, Pedagogická akademie jm. Komise národní edukace v Krakově a Malopolské centrum zdokonalovaní učitelů v Krakově. Konference, jejímž cílem bylo prohloubení spolupráce mezi pedagogickou a muzejní společnosti, která to společně zodpovídá za vzdělávání veřejnosti, byla zamířena na učitele základních a středních škol. V průběhu konference byly prezentovány možnosti a nabídky vzdělávací muzeí a učitele vyjadřovali své potřeby a očekávání do muzeí, v oblasti spolupráce na edukační úrovni12. Vyučování v muzeum provádí výuku, kterou není možné provést ve třídě ve škole. Je to taky alternativa pro školní výlet, jehož funkcí je seznámit žáky s některými věcmi, často v jejich přirozeném prostředí, s přírodními jevy a technickými, sociálními a kulturními procesy jejichž pedagogický cíl byl předtím stanovený13. Aristoteles hlásá, že nihil est in itellectu quin prius fuerit in sensu - Nic není v mysli, co nebylo dříve ve smyslech , což znamená, že všichni dlužíme naše znalosti smyslům14, 10 11 12 13 14 por. Piórkowska A. Muzeum interaktywne, [w:] Nowoczesne zarządzanie muzeum, Współpraca polsko-holenderska w ramach projektu MATRA 1999-2007, Wydawnictwo Krajowy Ośrodek Badań i Dokumentacji Zabytków, Warszawa 2007. por. Maksymowicz A. Sukces muzeum: zadowoleni zwiedzający, usatysfakcjonowani muzealnicy [w:] Nowoczesne zarządzanie muzeum, Współpraca polsko-holenderska w ramach projektu MATRA 19992007, Wydawnictwo Krajowy Ośrodek Badań i Dokumentacji Zabytków, Warszawa 2007. Biuletyn Małopolskiego Oddziału Stowarzyszenia Muzealników Polskich, nr 1/1, październik 2002. Kupisiewicz Cz. Dydaktyka ogólna, s. 175 Oficyna Wydawnicza Graf-Punkt, Warszawa 2002. Arystoteles, Dzieła Wszystkie, tom 3, s. 127, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2003. 188 na čem je založena názornost ve vyučování. Didaktické pravidla názorného vyučování upozorňuji na nutnost okamžitého, smyslového, poznávání věcí, jevů, procesů a událostí, s aktivní účastí rozumného poznání15, nebo upozorňuje na ně pomocí didaktických prostředků - (modely, obrázky, diagramy, grafy, tabulky). Je jasné, že v muzeum žák má šanci vidět, cítit, dotýkat se více těchto prostředků, než ve třídě, protože sbírky jakékoliv školy se nemohou měřit s muzejními sbírky. Přímé poznání probíraného aktuálně jevu (sledování fyzikálních jevů v muzeu np. Experimentální zahrada jm. S. Lema v Krakově), nebo přírodního či technického objektů, usnadňuje žákům porozumět a pamatovat si nový obsah nebo konsolidovat to co se předtím naučili. Přímý kontakt s exponáty muzea je mnohem cennější než prezentace fotografií nebo filmů ve třídě. Právě možnost dotknout, nebo i dokonce manipulovat s některými objekty je příležitosti pro vědomou účast ve vyučování a nikoliv jen přijetí poznatků učitele v hotové podobě. Každý žák jistě si snadněji zapamatuje, a pak připomene jakékoliv informace na libovolné téma po výletě do muzea, uvidění exponátů a poslechnutí si o nich, než by měl po jakékoliv nejlepší prezentaci se stejným obsahem ve třídě. Vzdělávání prostřednictvím muzeích otevírá pro žáky perspektivy poznání jejich životního prostředí, země s ohledem na ekonomické, demografické, historické, kulturní, přírodní a ekologické záležitosti, umožňuje jejich informování o zařízení z hlediska důležitosti, jedinečnosti, antiky a modernity, a taky umožňuje individuální rozhovor mezi žáky, který je užitečný v poznávání zajímavých faktů, jevů, událostí a procesů16. Vyučování v muzeích, jak správně uvedl L. Kudla je pomocné učitelům při integraci znalostí v rámci mezipředmětových vztahů nebo povzbuzovaní žáků k samovzdělávání a hledání nových zdroju poznání mimo školu. Vzdělávací kontakt s muzeem rozšiřuje zájem žáků a zvyšuje životní aspirace absolventů. Kontakt s dědictvím předků vytvoří uctivý vztah k minulosti a zesiluje regionální a národní identitu žáků17. Díky široké vzdělávací nabídce muzeu, je možné jít mimo školu a tam vyučovat, rozšířit duševní obzory žáků, zapojit je do společenského života. Pokud by se vzdělávací proces uzavřelo jen ve školách, nebylo by možné rozvíjet sociální dovednosti žáků. Využití vzdělávacích programů muzeí je výhodné pro získávání společenského chování dětí a dospívajících, a taky v realizaci vzdělávacího obsahu přírodních a technických předmětů. Muzea nabízejí žákům přírodní, technickou, etnografickou a společenskou vědu a proto edukace v muzeích je tak důležitá v oblasti didaktické a výchovné na všech stupních vzdělávání. Vyučování v muzeum ma jedinečný charakter, a proto vyžaduje zvláštní kvalifikaci učitele. V oblasti vzdělávání v muzeích mohou být rozlišeny podle W. Strykowskiego tři skupiny kompetencí pro učitele: • meritorické - o obsahu předmětu, který vyučuje; • didaktické a metodické - zaměřené na práci učitele a žáka; • výchovné- týkající se otázky jak působit na žáky18. 15 Okoń W. Nowy Słownik Pedagogiczny, s. 215, Wydawnictwo „Żak”, Warszawa 1996. Denek K. O nowy kształt edukacji, s. 164, Wydawnictwo Edukacyjne Akapit, Toruń 1998. 17 Kozieł A. Sesja plenarna konferencji „Muzea dla edukacji”: [w:] Biuletyn Małopolskiego Oddziału Stowarzyszenia Muzealników Polskich, nr 1/1, październik 2002. 18 Strykowski W. Kompetencje nauczyciela szkoły współczesnej, s. 23, Wydawnictwo eMPi2, Poznań 2003. 16 189 Základem pro plánování didaktických a výchovných účinků jsou meritorické znalosti učitele. Poctivá příprava učitele je zárukou vysoké kvality přírodního procesu učení. Rozsah věcné znalosti učitele se vztahuje k jeho odborným kompetencím vědeckým a odborným, které jsou výsledkem vzdělávání, doplňování vzdělání a sebevzdělávání. Od meritorického připravení učitele závisí to jestli je on schopný zodpovědět žákům na jejich otázky, které se týkají konkrétního problému nebo muzejního objektu. Kromě meritorické přípravy učitel musí dobře znát místo, které je určeno k provedení vyučování. Umožní to vypracovat odborný posudek na hodnotu tohoto místa pro naše potřeby. Díky vyučovací hodině v muzeu, učitel může realizovat program mnohem zajímavěji než jen vyučovaním ve třídě. Přesto že je čas v muzeu přesně plánovaný, vyučování se kona v uvolněnější atmosféře. Navíc během muzejní lekce je učitel obvykle podporován pracovníkem muzea, takže žáci mají možnost setkat se s odborníkem v této oblasti, což jim dává možnost získat odpovědi na své otázky související s tématem vyučovací hodiny. Vzdělávání v muzeu není jen zajímavá zkušenost pro žáky, ale díky tomu jsou realizovany tři základní cíle: poznávací, vzdělávací a výukový. První z nich to poznání muzejní expozice, která souvisí s programem vyučování. Další cíl je dosažen díky rozvoji u žáků schopnosti využívat muzejní expozice jako nový zdroj poznání, při současném vývoji dosavadního poznaní. Pokud běží o vytváření adekvátneho postoje, důležité je upozornit na vytváření správného vztahu ke kultuře a uvědomělých a citlivých příjemců. Je třeba poznamenat, že výuka v muzeu, musí být pečlivě organizovaná. Při plánování je důležité, vzít v úvahu věk žáků a jejich percepční schopnosti a vzhledem k tomu vybrat typ expozice a druh prováděných aktivit. Muzejní expozice, která ma sloužit k poznaní měla by být zajímavá a přitažlivá. Před tím než zaplánujeme jak bude vyučování probíhat, je nutné pečlivě zkontrolovat, jaké exponáty jsou v muzeu a jaka je vlastně nabídka muzea pro školy. Během plánování hodiny muzea musíme nejprve stanovit obecné cíle, které vyjadřují, co má být konečným výsledkem tohoto vzdělávání. V dalším kroku je třeba stanovit dílčí cíle, které jsou formou vyjádření obecných cílů, pomocí úkolů, otázek a příkazů. Dílčí cíle můžeme definovat jako očekávané znalosti žáků po zakončení vyučování - je to to, co žáci nedokázali dříve a naučili se během vyučování. Během vyučování v muzeu dílčí cíle se mohou měnit například zavedením inovaci, nových nápadů žáků nebo průvodce muzea. Chceme-li zjistit, zda dílčí cíle byly uskutečněny, musíme zaplánovat čas na kontrolu znalostí žáků. Významne je provedení vyučovací hodiny ve skupinách, využití pracovních listů, které obsahují otázky diskutované během vyučování v muzeu. Na závěr je důležitý souhrn celého vyučování a jeho hodnocení. Podstatná je taky organizace - možností dělání poznámek, příprava místa kde se bude provádět vyučování. Vzdělávání v muzeu je taky příznivou situaci k utváření morálních a sociálních postojů, když odhaluje u dětí a dospívajících mnoho osobnostních rysů, které se neprojeví ve školní třídě. Jedná se především o utváření patriotických postojů, probouzení lásky ke svobodě, utváření tvůrčích a humanistických postojů, vývoj vzájemné toleranci 190 a respektu. Muzea mají mimořádně důležitou roli přibližovat žáky ke kultuře, a téměř všechno co charakterizuje lidstvo, je kultura. Prostřednictvím muzejních lekci můžeme učit mladší generace kultury. V XXI století muzea mohou hrát důležitou roli v procesu výuky a výchovy. V dnešní době žáci mají přístup k mnoha zdrojům informací: knižky, populárněvědecké časopisy, Internet, počítače nebo televizní programy týkající se ochrany přírody a techniky. Každý učitel měl by se zeptat sám sebe, zda tyto poznatky získané z mnoha různých zdrojů, by se neměli konfrontovat se skutečným muzejním exponátem, který může doplnit vědomosti žáků a někdy dokonce i vytlačit ty špatné, získané na základě nevědeckých zdrojů. Je třeba zdůraznit, že žáci mají obrovskou zásobárnu vědomostí, ačkoli je ona často založená na mediální fikci,rozmnožující stereotypické myšlení. Úkolem muzejního vzdělávání není úsilná náhrada tohoto myšlení, ale ukázání odborného, vědeckého způsobu jednání, korekce tych vědomosti. Během muzejních lekci fenoménem je to, že nic nemůže nahradit zkušenosti, které vznikají v přímém kontaktu s muzejním objektem. Každý návštěvník muzea získa množství poznatků a zkušeností intelektuálních a emocionálních, tedy vzdělávání v muzeu nejen vyvíjí vášeň k poznání, ale také jim umožňuje podívat se na návštěvu muzea z jiného úhlu. Adekvátní výběr exponátů, místo vzdělávání,forma vyučování, a pak příjem prezentované expozice je účinnější než tradiční diskuse s žáky ve školách, je to přece jen další diskuse o představách spíše než konkrétní věci. Profesor Kazimierz Denek ve své knize „Nové formy vzdělávání” zdůrazňuje, že škola má klíčovou úlohu v hospodářské, sociální a kulturní rozvoji společnosti a jejich integračním procesu19 Ukazuje taky, že vzdělávaní na evropské úrovni není jen schopnosti koexistovat, ale je to i důsledné realizování principů demokracie. Na jedné straně by mělo ono vyjadřovat identitu a totožnost vzdělávání v jednotlivých zemích, na druhé straně by mělo být univerzální v takové míře, aby, se podílelo na přípravě svých absolventů na řešení problémů v Evropě a spoluvytvářet harmonickou a globální komunitu20. Po rozšíření Evropské unie, hranice mezi státy, které patří k ní, vlastně neexistuji. V mnoha případech, regiony nejbližší žákům jsou mimo hranice své vlastní země. V tom tvoření harmonické, globální komunity, je důležité, aby shromážděné kulturní dědictví evropských zemi, a zvláště sousedních států bylo objektem poznání, prožívání a hodnocení zároveň pro žáky české a polské národnosti. Jak cenné je muzejní vzdělávání dosvědčuji shromážděné v tom zpracování scénáře vytvořené učiteli základních a středních škol v Polsku a České Republice týkající se technického a přírodního vzdělávání. Ingrid Paśko 19 20 Denek K. O nowy kształt edukacji, s. 62, Wydawnictwo Edukacyjne „Akapit”, Toruń 1998. Denek K. O nowy kształt edukacji, s. 62, Wydawnictwo Edukacyjne „Akapit”, Toruń 1998. 191 Konspekt vyučovací hodiny v muzeu: Učitel vedoucí vyučování: Podpora učitele (např. průvodce muzea, ostatní učitelé): Místo kde se koná vyučování: Časový rozsah výuky v muzeu: Ročník: Téma: Obsah programů: Obecné cíle (poznávací, vzdělávací, výchovné): Dílčí cíle (očekávané znalosti žáků): Výukové metody: Organizační formy výuky: Materiální didaktické prostředky: Průběh výuky (etapy): Úvod: Provedení: Závěr: Hodnocení (evaluace) výuky: Pracovní listy s doporučením úkolů pro žáky: Například: objekt pozorování muzejní exponát, řízené pozorování, výsledek pozorování 192 Dinosauři a jiní vyhynulí mezozoičtí plazi Agnieszka Chmielowska-Marmucka Spolupracující osoby (podpora učitele): průvodce Místo, kde se koná vyučování: Jura Park Bałtów- Jurské muzeum Časový rozsah výuky v muzeu: 90 min Ročník: 7. – 9. ročník základní školy Obsah výuky: Původ a adaptivní šíření druhohorních plazů. Systematický přehled fosilních plazů. Charakteristika vybraných druhů vyhynulých plazů. Hypotézy vysvětlující vyhynutí druhohorních plazů. Obecné cíle: Úroveň znalosti • porozumění pojmům: paleontolog, zkameněliny, adaptivní šíření; • seznámení se z geologickými obdobími; • znalost vybraných znaků některých skupin vyhynulých plazů; Úroveň dovednosti • analýza příčin a průběhu adaptivního šíření druhohorních plazů; • identifikace vybraných druhohorních plazů; • rozvíjení chápání, vnímání a schopnosti analyzovat vztahy “příčinanásledek”; • výuka provádění pečlivého pozorování. Úroveň postojů a názorů • vyvolávání zájmu o přírodní vědy. Dílčí cíle: žák: • • • • • • • definuje pojmy: paleontolog, zkameněliny, adaptivní šíření, vyjmenuje a rozliší vybrané druhy druhohorních plazů, chápe, co jsou geologická období, popíše životní prostředí a životní styl fosilních plazů, popíše fylogenezi plazů, popíše vybrané druhy dinosaurů a dalších vyhynulých plazů, zkoumá příčiny a průběh adaptivního šíření fosilních plazů, 193 • • • • • • • • • klasifikuje vybrané druhy plazů, zkoumá rodový strom plazů, organizuje svoji práci samostatně, dovede vnímat nejdůležitější atributy, které svědčí o adaptaci organismů do jejich životního prostředí, pozorování používá jako zdroj poznání, úkoly plní v souladu s pokyny, má vlastní názor na hypotézy vysvětlující důvody pro zánik druhohorních plazů, utváří si postoj badatele založený na pozorování organismů, rozvíjí zájem o přírodní vědy. Výukové metody: přednáška, popis, pozorování, diskuse, analýza modelů, ukázka. Organizační formy výuky: individuální, hromadná, skupinová. Materiální didaktické prostředky: pracovní listy, modely dinosaurů i jiných fosilních plazů, informační tabulky,muzejní exponáty, zkameněliny, rekonstrukce, fotografie zvířat, rostlin, krajin, plány ukazující stavbu zvířat, způsoby tvoření a uchování zkamenělin, hodnotící list. Průběh výuky: 1. 2. 3. 4. 5. 6. Představení tématu výuky, hlavní témata a cíle lekce. Úvod do předmětu výuky. Vysvětlení termínů: paleontolog, zkameněliny, adaptivní šíření. Park Dinosaurů: a) geologické období - skupina I, b) charakteristika fosilních plazů - skupina II. Jurské muzeum: zkameněliny - skupina III. Závěr - řešení úkolů z pracovního listu. Úvod Seznámení žáků s tématem vyučování a cíli lekce. Učitel seznamuje žáky s tématy souvisejícími s životem dinosaurů a dalších fosilních plazů. Vysvětluje pojmy: paleontolog, zkameněliny, adaptivní šíření. Vysvětluje, co jsou geologická období, a na kterou dobu připadá největší rozkvět plazů. Učitel společně s žáky prověří rodový strom plazů. Provedení Žáci pracuji ve 3 skupinách: Skupina I popíše historii Země, charakterizuje jednotlivá geologická období. Žáci používají tabule rozmístěné na trase v parku, které obsahují informace o kontinentech a vývoji života v mořích a na souši před miliony let. Skupina II identifikuje a popisuje modely dinosaurů a dalších fosilních plazů se zvláštním důrazem na adaptační znaky na konkrétní typ prostředí. Průvodce upozorňuje 194 na scénku inspirovanou objevy v Soltykowskich Gagatach (východně od Skarzyska - Kamienna) G. Pienkowskeho a G. Gierlińskieho z Národního geologického ústavu ve Varšavě (na území lomu byly nalezeny pozůstatky hejna 6 sauropodů, kteří se pravděpodobně bránili před dvěma dravci - dilofozaury. Po návštěvě Parku dinosaurů, se jdou žáci podívat do Jurského muzea, kde si mohou prohlédnout výstavu: “Maroko - rostlinné fosílie” (na výstavě můžete uvidět mimo jiné: kosti dinosaurů z období křídy, zbytky mořských plazů, zuby žraloků, trilobity prvohor, hlavonožce druhohor, korály, rekonstrukce trilobitů, brachiopodů, pacířnatců, žraloka, Anomalocaris a kyjonožců). Skupina III ukazuje a popisuje muzejní exponáty, identifikuje konkrétní druhy živočichů a ví, ve kterém geologickém období žili. • učitel předkládá hypotézu, vysvětlující příčinu vymírání druhohorních plazů. • průvodce, který zná velmi dobře muzejní expozice doplňuje znalosti žáků týkající se pozorovaných zkamenělin a rekonstrukci živočichů. Také vypráví o expedici do Maroka a ukazuje a popisuje četné fotografie živočichů, rostlin a krajiny. Během diskuse učitel upozorňuje žáky na řádné užívání biologických a zeměpisných pojmů. Závěr Na závěr vyučování žáci vyplní pracovní listy - příloha č. 1. Hodnocení výuky: Autoreflexe - žáci vyplní hodnotící list- příloha č. 2. Příloha č. 1 1. PRACOVNÍ LIST ŽÁKA Na následujících obrázcích jsou představené různé druhy fosilních plazů. Napište jací to jsou plazi, ve které době se vyskytovali a čím se živili. Název Období ,ve kterém žili Potrava ........................... ........................... ........................... ........................... ........................... ........................... ........................... ........................... ........................... 195 Název Období ,ve kterém žili Potrava ........................... ........................... ........................... ........................... ........................... ........................... ........................... ........................... ........................... 2. K názvům geologických Jura, karbon, silur, kambrium. 3. Vyplňte tabulku. Fosilní plazi období přiřadte Nejdůležitější adaptivní znaky charakteristické fosílie. Příklady Pozemní Létající Vodní 4. 5. 196 Představte hypotézu, vysvětlující příčiny vymírání druhohorních plazů. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. Nakreslete tabulku, která bude obsahovat následující sloupce: název geologické éry, kolik ta éra trvala a nejdůležitější evoluční událostí z tohoto období Příloha č. 2 1. Hodnotící list Zaškrtni křížkem svoji odpověd.. Byl tento způsob výuky zajímavý? rozhodně ne asi ne těžko říci asi ano rozhodně ano Pomohla Ti výuka v muzeu rozšířit a uspořádat své znalosti? rozhodně ne 2. 3. 4. asi ne těžko říci asi ano rozhodně ano Co Tě zvlášt zajímalo a zaujalo? ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. Co se Ti nejvíce líbilo během vyučovací hodiny?.................................................... ............................................................................. ................................................................................................................................. Co Ti dělalo největší problémy? ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. 197 Kameny a minerály Lucyna Chmiest Místo, kde se koná vyučování: Geologické muzeum AGH Časový rozsah výuky v muzeu: 45 minut Ročník: 1. ročník gymnázia Obsah programů: Nejdůležitější horniny a minerály Země. Obecné cíle: Identifikovat nejznámější nerosty a horniny. Dílčí cíle: • • • • žák zná názvy vybraných hornin a minerálů; žák vysvětluje význam pojmů: hornina, minerál, drahokamy; žák rozdíly mezi minerály a horninami; žák dovede rozpoznat horniny a určit jejich druh, charakterizovat vybrané horniny a podmínky jejich tvorby Výukové metody: diskuse, práce z pracovními listy. Organizační formy výuky: skupinová, kolektivní. Materiální didaktické prostředky: geologická výstava hornin a minerálů, pracovní listy. Průběh výuky: Úvod: 1. 2. • • • • 3. 4. 198 Organizační činnosti Učitel seznamuje žáky s problematikou tématu - na základě vybraných příkladů z výstavy vysvětluje Co je minerál? Co je hornina? Co jsou drahokamy? Rozdělení hornin podle jejich původu. Učitel rozdělí žáky do 4 skupin a rozdává pracovní listy. Učitel připomíná zásady chování na výstavě. Provedení 1. Žáci pracuji ve skupinách, řeší úkoly z pracovních listů na základě informací z vitrín na chodbách 2. Učitel kontroluje práci žáků, a možná i pomáhá vysvětlit pochybnosti. Závěr 1. Každá skupina představuje svoji práci. 2. Učitel klade kontrolní otázky: • Vysvětli rozdíl mezi horninou a minerálem. • Poznej, co je to za minerál, a zařaď ho do odpovídající genetické skupiny: žula, čedič, uhlí, vápenec a mramor. • Vysvětlete podmínky pro vznik usazených hornin, vyvřelin a metamorfických hornin. 3. Učitel hodnotí práci skupin na základě pracovních listů a kontrolních otázek. Hodnocení výuky: Vyučovaní v muzeu dalo velmi dobré výsledky. Žáci pracovali velmi aktivně. Využívali možnosti ptát se učitele - poradce. Neměli žádné potíže s vyplněním pracovních listů. Spolupráce ve skupinách byla velmi dobrá. Zkušenosti z práce v muzeu žáky motivuji k aktivní výuce. PRACOVNÍ LIST - HORNINY A MINERÁLY 1. Spojte šipkami termín s odpovídající definicí: Minerály – Drahokamy vzácné – Minerály, ze kterých pocházejí horniny – Horniny – 2. • • • • • – Sbírka homogenních nebo heterogenních minerálů – Užitkové nerosty nalezené v krustách velmi – prvky nebo sloučeniny, které tvoří zemskou kůru – minerály s největším podílem na stavbě litosféry, jako jsou křemen, živec, slída. Na základě pracovního listu „Nerostné suroviny v Polsku” napiš hlavní přírodní zdroje v níže uvedených místech: Lubelská výšina ................................................................................................................................. Sudety ................................................................................................................................. Pieniny ................................................................................................................................. Svatokřižské hory ................................................................................................................................. Slezská výšina ................................................................................................................................. 199 3. • • Vyplňte schéma - vepište do volného prostoru: typ horniny tři příklady hornin pro jednotlivé skupiny: Druhy hornin vyvřelé horniny 4. • • • • • • • 5. 200 magmatické horniny úlomkovité chemické organické Na základě popisu poznejte horninu. Napište její název: rula, slepenec, čedič, ropa, břidlice, pemza, spraš. Tvoří se na povrchu Země v důsledku tuhnutí lávy: ................................................................................................................................. Existuje na zemi ve formě křemenného prachu ................................................................................................................................. Je tvořena kombinací zrnek písku: ................................................................................................................................. Velmi lehká hornina, má hrubou strukturu, vzniká z magmatu ................................................................................................................................. Vzniká přeměnou žuly ................................................................................................................................. Slepené drobky sutin ................................................................................................................................. Surovina, která ma velký význam pro výrobu energie, vzniká rozkladem organických zbytků bez přístupu kyslíku ................................................................................................................................. Nakreslete obrázek nebo schéma, které budou představovat tvorbu černého uhlí. Výprava do Krajiny Fyziky Anna Motyka, Małgorzata Drop Podpora učitele: student fyziky Místo kde se koná vyučování: Zahrada Experimentů im. Stanislawa Lema w Krakově. Časový rozsah výuky v muzeu: 120 minut. Ročník: VI (Základní škola). Obsah programů: III Newtonův pohybový zákon. Zákon zachování hybnosti. Odstředivá a dostředivá síla. Coriolisova síla. Právo odrazu světla. Rovinné zrcadlo. Rozdělení bílého světla. Difrakce světla. Spektrum bílého světla. Vztlaková síla. Archimedův zákon. Šíření zvuku Cíle vzdělávaní: • • - • - Znalosti žáka: zná: zákon odrazu a rozkladu bílého světla, zákon zachování hybnosti, III Newtonův pohybový zákon, Archimedův zákon, ohyb vlnění vyjmenuje příklady působení dostředivé a odstředivé síly, Coriolisovy síly a vztlaku, III Newtonového pohybového zákona, rozdělení a odrazu světla Dovednosti žáka: Je schopný vysvětlit fenomén rozdělení bílého světla po průchodu hranolem, difrakce, formování obrazu v rovinném zrcadle, ohyb zvukové vlny, výtlak kapaliny, působení Coriolisovy síly, odstředivé a dostředivé síly. Porovná dostředivou a odstředivou sílu. Může ilustrovat rozdělení bílého světla, Coriolisova síla, právo odrazu světla a fungování periskopu. Zlepšuje schopnost logického myšlení a usuzování. Postoje žáka: Zvýšení svých přírodních znalosti. Respektuje objekty v Zahradě. Chová se slušně na veřejných místech. Je bedlivým pozorovatelem. Výukové metody: reproduktivní: prvky výkladu, aktivní: ukázka, rozhovor, řízení samostatnou práci žáka: prvky laboratorní metody. 201 Organizační formy výuky: Skupinová: rozhovor, pozorování části provedených experimentů. Individuální: vyplňování pracovních listů, provádění části experimentů. Materiální didaktické prostředky: Exponáty v Zahradě (velká rotační platforma, kartézský potápěč, voda v rotující kouli, vozíky na kolejích, akustický telegraf, periskop, glycerínový hranol, optická mřížka). Míč. Pracovní listy. Průběh výuky: Úvod (5 minut): Před vstupem do Zahrady Experimentů učitel rozdává žákům pracovní listy. které mají oni vyplňovat během prohlídky. Požádejte žáky, aby si přečetli pokyny pro všechny úkoly. Práce bude hodnocena. Provedení (100 minut) Velká rotační platforma: Učitel: Na této platformě můžete pozorovat mnoho zajímavých fyzikálních jevů týkajících se pohybu těles. Experiment 1: U: Vybere jednoho z žáků, který vstupuje na nástupiště a běží podél jeho okraje U: Co vidíte? Žáci: On běží v místě. U: No, pro nás vůbec není v pohybu, a přesto běží, tak proč se to děje? Ž: ? U: V přírodě existuje zákon, který nazýváme zákon zachování hybnosti. Říká, že pokud na začátku žák ani platforma se nepohnuly, když žák začne běžet v jednom směru, to platforma bude “utíkat” v jiném směru. Experiment 2: U: Teď potřebuji tady 3 dobrovolníky, 1 osoba vstupuje na platformu, další dvě ji silně točí U: Co se stalo? Ž: Žák spadl. U: Proč? Ž: ? U: Vzpomínáte si, jak jsme na začátku roku hovořili o gravitaci? Kdo připomene, proč se Země točí kolem Slunce, a nespadne? Ž: Protože gravitační síla vyváží odstředivou sílu. U: Dobře, tak co se stalo v tomto případě? Ž: Odstředivá síla není vyvážená. 202 Experiment 3: U: Poprosím teď 4 silné osoby, které roztáčí platformu, at potom jedna z nich hodí míč doprostřed, co jste pozorovali? Ž: Míč se tam nedostal. U: Je to pravda. Dráha míče se ohýba, někdo umí vysvětlit, proč ? Ž: ? U: Je to spojene s tak - zvanou Coriolisovou sílou (samozřejmě nemusíte znát jeho jméno), ale uvědomte si, že Země se také otáčí, tak proto ta síla na ní také působí. Je to obzvlášt důležité pro určení dráhy letu letadla a mezikontinentální rakety. Kartézský potápěč: Experiment 4: U: Podívejte se na plovák (tedy to, co je ve vodě), jeho objem je zatím příliš malý na to, aby byl vytlačený na povrch kapaliny, teď stisknu několikrát čerpadlo, což ho nafoukne vzduchem a koukněte, co se stane Ž: Potápěč plave nahoru U: Proč? Ž: Možná proto, že se plovák zvětšil. U: Přesně tak, přesto, že se zvětšil, zvýšila se vztlaková síla, která ho táhne nahoru, a tak potápěč je nyní na povrchu. Pokud vyfoukneme znovu vzduch, potápěč se znovu ponoří. Jak si myslíte, jak se to využíva v běžném životě? Ž: ? U: V ponorkách existují zátěžové nádrže, které fungují stejně na potápěč. Když se loď ponoří, naplní se vodou, a když se vynoří, následuje vypouštění vody a čerpaní vzduchu. Periskop: Experiment 5: Jak si myslíte, co je to za přístroj? Periskop. Ano, a kde se ho používá? Na lodích. Teď se podívejte, jak to funguje, dívame se přes periskop a máme pocit, jako bychom se dívali z větší výšky, než ve skutečnosti, proč? Ž: ? U: Celé tajemství tohoto zařízení jsou dva zrcadla nakloněné v takovém úhlu, aby se světlo lomilo v pravém úhlu (učitel ukazuje umístění zrcadla v peryskopu, je-li to nezbytné, provede schematický náčrt). U: V současné době periskopy jsou nahrazeny kamerami. U: Ž: U: Ž: U: Hranol Experiment 6: U: Co to je? Ž: Hranol. 203 U: Pamatujete si, jak jsme o tom mluvili ve třídě? Kdo popíše jev, který v ním probíhá? Ž: Když bílé světlo dopadá na krystal, lomí se dvakrát a je rozdělené do několika barev světla U: Dobře, kdo si pamatuje, jaké barvy pak můžete uvidět? Ž: červenou, oranžovou, žlutou, zelenou, modrou a fialovou. U: A můžete se s nimi setkat v přírodě? Ž: Ano. Například barvy duhy. Optická mřížka: Experiment 7: U: Difrakční mřížka je to zařízení, které jako hranol slouží pozorování všech barev které se skládají v bílé světlo. Během vyučování jsme sledovali rozdělení barvy na CD (které působí jako difrakční mřížky). Nyní se podívejte skrze mřížku, vidíte rozdělení? Ž: Ano Voda v rotující kouli: Experiment 8: U: Vidíte nyní kouli s kapalinou ve středu. Jak je koule v klidu, kapalina je na dně nádoby, když začneme ji točit to co se stane? Ž : Víří a stoupá. U: A jestli točíme tak velmi, velmi rychle? Ž : Ve středu se děla díra, a kapalina těsně přiléhá ke stěně koule. U: Proč se tak děje? Ž: ? U: Co myslíte, jaké síly působí na kapalinu? Ž: Gravitační. U: A jak jsme začali točit působí tu taky odstředivá síla, která působí tím silněji čím rychleji točíme kouli. U: A co by se stalo, kdyby tam nebyla koule? Ž: Voda by stříkala ve všech směrech. Vozíky na kolejnicích: Experiment 9: U: Potřebuji dva dobrovolníky, jeden si sedne na prvním vozíku, další na druhým a začne tahat lano, co vidíme? Ž: Oba vozíky se pohybují. U: Ale proč? Koneckonců, jen jeden žák tahá lano. Ž: ? U: Existuje jeden zákon, který zavedl Isaac Newton (je to ten, který definoval gravitační sílu), což v našem případě říká, že pokud žák 1 působí sílou na žáka 2, pak automatický žák 2 působí stejnou sílou na žáka 1. 204 Akustický telegraf: Experiment 10: U: Díky tomu zařízení poznáme velmi zajímavou vlastnost zvukových vln - ohyb vlnění. Mnohokrát, pravděpodobně mluvili jste do svého kamaráda, kterého jste neviděli (pro příklad, byl v jiné místnosti). On vás slyšel, protože zvuk se odrazí od stěny a ohybuje se. Na tom příkladě uvidíte, zda je to skutečně tak. Akustický telegraf jsou to prostě dva konce spojene rourou pod zemí. Jestli budeme křičet při jednom konci, zvuk se bude odrážet v rouře až nakonec dosáhne druhého konce. Je to mnohem efektivnější než prosté volání v otevřeném prostorů. Vyberte si dvojice, a postupně přistupujte k zařízení, aby zjistit, zda to, co již bylo řečeno, je pravda. Závěr (15 minut) Učitel vybere žáky, kteří čtou odpovědí na jednotlivé úkoly pracovních listů, doplňuje případné nedostatky. Karta pracy 1. Nezkušený pilot vybral směr na jih. Po mnoha hodinách letu, se ukázalo, že je v docela jiném místě, než by měl. Vysvětlete, proč se tak stalo ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. 2. Ocelový sud plovoucí na vodě. Najednou se proděraví a začne se topit. Proč? ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. S jakým experimentem pozorovaným na Zahradě můžete to spojovat? ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. 3. Na výkrese je pozorovatel, který se díva přes periskop na Slunce. Nakreslete zrcadla v periskopu (ujistěte se, že jsou správně uloženy) 205 4. Nakreslí další průběh paprsku hranolem 5. Jste na klouzavce s mnohem větším než vy kamarádem, snažíte se ho tlačit, ale nemůžete Proč? ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. Proč když projíždíte tunelem, je tak hlasitě slyšet ostatní auta kolem vás? ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. Když jedete autobusem doporučuje se držet zábradlí. V opačném případě je snadné spadnout. Jaká síla s tím souvisí? ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. Zaznamenej na výkrese 1 polohu vody v kouli, která se neotáčí, a na obrázku 2, zaznamenej vodu, kdy se koule otáčí s maximální rychlostí 6. 7. 8. Výkres 1 206 Výkres 2 Exkurze na výstavu kamenů a minerálů Elżbieta Gorgoń Vyučování se skládá ze dvou částí: 1. Úvodní hodina - během které žáci dostanou informace o horninách, minerálech a drahých kamenech vyskytujících se v životním prostředí. 2. Muzejní lekce, během níž se žáci seznámí prakticky se sbírkami připravenými vystavovatelem. Časový rozsah výuky v muzeu: 1 vyučovací hodina a jedna 60 minutová lekce muzejního vyučování Ročník: první ročník střední školy stavební Předmět: chemie Obsah výuky: vlastnosti anorganických sloučenin Téma 1: Horniny a minerály. Obecné cíle: Seznámení žáků s minerály, drahokamy a zdobenými kameny Dílčí cíle: • • • žák ví, co to jsou nerosty a horniny, zná složení zemské kůry a umí definovat krystaly, zná parametry určující vlastnosti nerostů, zná obecné rozdělení minerálů podle jejich významu v přírodě a toho, k čemu jsou využívány člověkem, zná rozdělení minerálů podle chemického složení; žák je schopen uvést příklady minerálů, stručně charakterizovat jejich vlastnosti (štěpnost, tvrdost, hustota, barva), a popsat jejích použití, dovede vyhledávat informace na internetu a použít počítač, rozvíjí dovednosti analyzovat a vyhodnocovat fakta, využívat různé zdroje; probouzení přírodovědné orientace a sběratelských zájmů, spolupráce ve skupině, kamarádství. Výukové metody: komplexní, na základě samostatné práce žáků. Organizační formy: odborné skupiny. Materiální didaktické prostředky: fotografie a kresby hornin a minerálů, fotografie budov (různé stavební materiály), sbírka minerálů, tabule: složení zemské kůry, minerály tvořící horniny - chemické složení, počítač s přístupem na internet. 207 Průběh výuky: Úvod: Úvodní etapa: • Na základě prezentace tabulek znázorňujících složení zemské kůry, si žáci připomenou, co se učili na hodinách zeměpisu a chemie o výskytu různých prvků v jednotlivých geologických vrstvách; • Ve třídě zůstaly shromážděné fotografie, kresby, ilustrace z časopisů a literatury: R. Hochleitner „Minerály a krystaly”, Nakladatelství MUZA,2003; O. Medenbach, C.Sussieck – Fornefeld „Minerály - přírodní slovník”, Nakladatelství GeoCenter, 1996; E. Szeląg „Atlas nerostů a hornin”, Nakladatelství Pascal, 2007; J. Żaba „Ilustrovaný slovník hornin a minerálů”, Nakladatelství Videgraf II, 2003; • Žáci mohou využívat počítač s přístupem k internetu a ve škole shromážděné úkázky hornin a minerálů; • třída je náhodně rozdělená do skupin, každá skupina dostane pracovní listy, poznává principy práce odborných skupin; Provedení: 1. Další práce ve skupinách. Třída je rozdělena do skupin, a jejích přínos přispívá k zpracování tématu celé třídy: • Během 10 minut žáci shromažďují informace a materiály týkající se přiděleného tématu; • Výměna členů odborných skupiny tak, aby se všichni žáci seznámili se všemi tématy; – Metamorfované horniny (mramor, břidlice, rula), stavební kámen (vápenec, žula, pískovec, mramor). – Sedimentární horniny (křemen, vápenec, sádrovec, pískovec), minerální barvy (barevné variace v minerálech, hlavní barva). – Vyvřelé horniny (žula, čedič) a vulkanické (čedič, pemza, sopečný popel) 2. Výměna členů odborných skupiny tak, aby se všichni žáci seznámili se všemi tématy; 3. Prezentace informací shromážděných ve formě vyplněných pracovních listů na viditelném místě (příloha - pracovní list). Závěr: 1. Úkoly prověřující znalosti hornin a minerálů, hodnocení žáků. • Na demonstračním stole se nachází 8 různých vzorků minerálů (mramor, vápenec, jíl, pazourek, sádrovec, žula, pemza, písek), stačí se na ně podívat a popsat jejich vlastnosti. 208 Žáci odpovídají na otázky a uspořádají získané informace ve formě tabulky: Číslo ukázky 1 2 3 4 5 6 7 8 Název hornin, minerálů Vlastnosti (štěpnost, tvrdost, hustota, barva Význam v přírodě Využití člověkem 2. Domáci úkol: Najděte a přineste na příští hodinu tiskové materiály, fotografie drahokamů nebo drahokamy. Poznejte techniky opracování kamene. 3. Přílohy – pracovní listy pro všechny skupiny. Téma 2: Drahokamy Obecné cíle: Seznámení žáků s minerály, drahokamy a zdobenými kameny Dílčí Cíle: • • • Vědomosti: Žák zná kritéria pro rozdělování kamenů, ví, jak se kámen zpracovává, zná použití drahokamů. Dovednosti: Žák je schopen charakterizovat skupiny kamenů, a uvede správně příklady, je schopen porovnat elementární složení hornin a tak vyjasnit vlastnosti a použití. Postoje: probuzení zájmu, společná zodpovědnost, kamarádství, příprava k týmovému řešení problémů, naučení se respektu k partnerům a spolupracovníkům. Metody práce: pozorovací metody ,otázky expertům, práce ve skupinách. Materiální didaktické prostředky: výstavní exponáty, materiály přinesené žáky, pracovní listy, hodnotící plakáty, fixy. Průběh výuky: I. Úvod 1. Úvodní etapa: • Vyučování se bude konat na veletrhu minerálů a drahých kamenů. Můžete si vzít s sebou kameru a blok na poznámky k doplňování zajímavých informací. Budete 209 mít možnost koupit exempláře, které se mohou stát cenným suvenýrem z výstavy, nebo se stanou začátkem vaší vlastní sbírky. • Poté, co se vrátíme ze školního výletu, uspořádáte výstavu minerálů a drahokamů, na které vy budete odborníky, prezentující nádherný svět minerálů dalším žákům. 2. Je možné se předem domluvit a odborníci na výstavě budou představovat drahokamy podle připraveného programu, žákům bude k dispozici připravena dokumentace. 3. Rozdělení do tříd, skupin, přidělování úkolů podle pracovních listů. Provedení 1. Práce v soupeřících skupinách. Skupiny řeší stejný problém, navzájem soupeří. Seznámí se s exponáty a třídí je podle pracovních listů - rozdělení drahokamů (I část pracovního listu) • Okrasné kameny: rozdělení podle tvrdosti, průhlednost a povrchu. • Dekorativní kameny: rozdělení podle opracovatelnosti a tvrdosti. • Drahokamy: vzhledem k transparentnosti, lesku a barvě. 2. Pro určené kameny je uvedeno chemické složení, popsat jejich barvu podle vzorce v části II pracovního listu. Závěr Diskuse: které kationy v minerálech a drahokamech, jsou zodpovědné za barvu, a které anionty, jsou zodpovědné za průhlednost a tvrdost? Hodnocení (evaluace) výuky: (graffiti) Vedoucí výuku rozdává účastníkům několik plakátů s větami: Dosud se mi líbilo, že ... Vadilo mi, že ... Kdybych mohl změnit formu nebo část vyučování, tak ... Osobně bych přispěl k vyučování takovým způsobem, že ... Účastníci individuálně doplňují věty na plakátech. Vedoucí žádá o zapisování vět v dolní části plakátu, a zahnutí papíru. Prohlášení účastníků na plakátech může být podnětem pro ověření, formy práce, atmosféru ve skupině. 210 Přílohy PRACOVNÍLIST–SKUPINA1 Vyhledejteinformaceometamorfovanýchhornináchavypltenásledujícíschémapodlenávodu: METAMORFOVANÉ HORNINY podmínkyprovytvoení hlavnísložky místavýskytu MRAMOR RULA BIDLI STAVEBNÍKAMEN–JAKÉVLASTNOSTIROZHODUJÍOJEHOVHODNOSTI? VÁPENE ŽULA PÍSKOVEC MRAMOR 211 PRACOVNÍLIST–SKUPINA2 Vyhledejteinformaceosedimentárníchhorninách,apakvypltenásledujícíschémapodlenávodu:podmínkypro vznik,hlavnísložky,místavýskytu; SÁDROVEC PÍSKOVEC KEMEN SEDIMENTÁ SKAY RNÍ OSADOWE HORNINY VÁPENEC Odpovztenaotázkytýkajícíseminerálníchbarev: COJSOUTOMINERÁLNÍBARVY? COJSOUTOMINERÁLNÍBARVY? Jakéfaktoryovlivujíbarevnévariaceminerál ? 212 Kemujenutný"barevnýklíminerál" PRACOVNÍLIST–SKUPINA3 Najdteinformaceomagmatickýchhornináchavypltenásledujícíschémapodlenávodu:podmínkyprovznik, hlavnísložky,místavýskytu; ŽULA EDI MAGMATICKÉ HORNINY EDI SOPENÝPOPEL VULKANICKÉ HORNINY PEMZA 213 PRACOVNÍLIST Iást ZNAKY,VLASTNOSTI Charakteristika: hodnotaavzácnost; homogenita; transparentnost; lesk,barva; trvanlivost,tvrdost; Tídy(rozdlenípodlecenyavzácnosti): Itída Drahokamy,šperky Barevné Píklady: Píklady: IItída IIItída Podtypy(podletransparentnosti,lesk a barvy): z Pr hledné; nepr hledné(míhase): homogenní, okrasné; z Polotransparentní(pr svitné) barevné; svýzdobou; bezbarvé; ostatní; z Nepr hledné(matné) obrábníkamenu; pírodní; Podtypy(rozdlenípodlepevnostiatvrdosti): z Kamenysvysokoupevnosti; z Kamenyspr mrnoupevnosti; intenzivníbarvy; svýzdobou; používánybezpovrchovéúpravy; z Kameny,mkkéastedntvrdé: potepelnémzpracování postudenémzpracování 214 DRAHOKAMY Okrasnékameny POLODRAHOK AMY Podtypy(podletvrdostiatechniky zpracování): • Tvrdékameny: homogennípovrch; heterogennípovrch; • Kamenyahorninystednítvrdosti; pr svitnékameny; nepr svitnékameny; Mkkékameny: kamenypr hlednéatransparentní; nepr hlednéamírnpr svitné; Píkladyvyužití: IIást–vypltetabulku,napištebarvykamen ,apakodpovdtenaotázkupodtabulkou. NÁZEVKAMENE BARVA CHEMICKÉSLOŽENÍ Diamant ernéuhlí Rubín Safír Variantakorunduspímsíchromu,oxid hlinitý Oxidhlinitý Smaragd Akvamarín Kemiitanyberyluahliníku,píms chromuaželeza Kemiitanyberyluahliníku Ametyst Oxidkemiitý Opál Oxidkemiitýavoda Turmalín Kemiitanbóru 1. Kterékationyvminerálechadrahokamechjsouzodpovdnézabarvu? ................................................................................................................................................................................. 2. Kteréanionty,jsouzodpovdnézapr hlednostatvrdost? .....................................................………………………………...........…………………………………………………………………………….. 215 ZNAKY,VLASTNOSTI DRAHOKAMY POLODRAHOK AMY Drahokamy,šperky, mimoádnkrásnéavzácné, isté,homogenní,silnýlesk,výrazné barvynebobezbarvé, vysokáodolnostatvrdost; Barevné, méncenné,barevnénebo transparentní,heterogenní, ménatraktivnívzhled,snižší tvrdostíatrvanlivostí; Tídy(rozdlenípodlecenyavzácnosti): Itída diamant,safír,rubín,smaragd nefrit,jadeit,lazurit,malachit, jaspis IItída topaz,akvamarín,ametyst malachit,jaspis obsidián,onyx,grafit,s l granát,tyrkys,kišál,achát ametyst,jantar,perly,korály; sádrovec(alabastr),mramor, porfyr, diamant(10stupeMohse) korund,granát,kemen,topas(7) chryzolit,obsidián(57),fluorit(>5) Charakteristika: hodnotaavzácnost; homogenita; transparentnost; lesk,barva; trvanlivost,tvrdost; IIItída Podtypy(podletransparentnosti,leskua barvy): z Pr hledné; nepr hledné(míhase): homogenní, okrasné; z Polotransparentní(pr svitné) barevné; svýzdobou; bezbarvé; ostatní; z Nepr hledné(matné) obrábníkamenu; pírodní; Podtypy(rozdlenípodlepevnostia tvrdosti): z Kamenysvysokoupevností; z Kamenyspr mrnoupevností; intenzivníbarvy; svýzdobou; používánybezpovrchovéúpravy; z Kameny,mkkéastedntvrdé: potepelnémzpracování hematit(krevel) HematitGoethit"Sklennéhlavy" r žovýkemen,jadeit, achát,onyx,bezbarvý chalcedon,opál,msíníkámen; tyrkys,korály, perly; Kamenyozdobné nefrit,jadeit, lazurit, jaspis, pruhovanýpazourek,jaspis, sokolíatygíoko,akvamarín,perlovámasa, nefrit, stíbroam, jantaryagagáty; malachit,zdobenýserpentinit(hadec) postudenémzpracování obsidián,jaspis(5) kemenec, Podtypy(podletvrdostiatechniky zpracování): • Tvrdékameny: homogennípovrch; heterogennípovrch; z Kamenyaskálystednítvrdosti; pr svitnékameny; nepr svitnékameny; Mkkékameny: kamenypr hlednéatransparentní; onyx,fluorit, mramor,vápenec,anhydrit alabastr,seleniitan,s l; grafit nepr hlednéamírnpr svitné; Píkladyvyužití: 216 Klenotnictví,dekorativní umní Klenotnictví,ozdoby,umlecké doplkyprovnitnívybavení, Výroba jednosytných alkoholů Elżbieta Gorgoń Místo kde se koná vyučování: Muzeum pivovaru Żywiec Časový rozsah výuky v muzeu: 2 hodiny vyučování v muzeu (120 minut) Ročník: II Ročník střední technické školy, předmět: chemie Obsah programů: Hydroxylové deriváty uhlovodíků - alkoholy. Obecné cíle: Co je to vlastně pivo a jak vznikají jeho různé druhy? Seznámení žáků s 150 letou tradicí pivovaru Zywiec Dílčí cíle: vedomosti: seznámení se s historii pivovaru, tradičním postupem výroby piva, s vybavením a dokumentaci popisující 150 leté změny v jeho výrobě; vlastnosti piva, jako alkoholu; škodlivé účinky alkoholu na zdraví a život; dovednosti: žák je schopen prezentovat zjednodušené schéma technologického postupu výroby piva; vidí změny, ke kterým došlo v průběhu staletí v technologii výroby piva; vysvětlí, jak fungují vybrané exponáty; prezentuje stručné historické změny na základě expozice, makety, videa a další dokumentace; postje a zájmy: probuzení zájmu o přírodu, dějepis, sběratelství; spolupráce ve skupině, soupeření mezi skupinami, kamarádství, zodpovědnost, zájem a správna dokumentace (pracovní listy); uvědomění zdravotních a sociálních důsledků zneužívání alkoholu. Výukové metody: komplexní, založená na nezávislé práci žáků ve skupinách, výzkum - organizace poznávacích procesů v uměle vytvořeném prostředí. Materiální didaktické prostředky: pracovní listy, indikátorové papírky, teploměr, zkumavky s vodním roztokem K2Cr2O7 s H2SO4, barevné papírové ubrousky. 217 Průběh výuky: Úvod: 1. Úvodní fáze: • seznámit žáky s cílem exkurze do muzea; • rozdělení tříd do skupin, rozdělení pracovních listů 1 a 2, objasnění pravidel práce a hodnocení; Každá skupina si vybere průvodce, který bude koordinovat práci skupiny žáků. Skupiny pracují paralelně, a jejich úkolem je důkladná a aktivní prohlídka muzea pod vedením průvodce, tak aby po ukončené exkurze mohly všechny skupiny předložit výsledky své práce. Seznámit žáky s systémem hodnocení: Maximální počet bodů k pro jednotlivé skupiny: 28; návrh známek v 6-bodové stupnici: 27 -30 bodů - výborně 22 -26 bodů - chvalitebně 17 -21 bodů - dobře 12 - 16 bodů - dostatečně méně než 11 bodů - nedostatečně Nr grupy, skad grupy: Zadania podlegajce Nr zadania ocenie Schemat technologiczny Zadania i polecenia Quiz 7 1 3 2 3 3 3 1,2,3,4,5,7,8,9,10, 11 6 Suma punktów Ilo punktów 10 4 30 Ocena Provedení: 1. Všichni žáci navštíví muzeum s průvodcem, který podrobně popisuje jak historické události, tak technologický proces výroby piva. Muzeum Zywieckého pivovaru se nachází ve starých, v pevné skále vytesaných, ležáckých sklepích. V 18 sálech o celkové ploše 1,6 tis. m2 byly shromážděny unikátní exponáty ilustrující dlouhou historii pivovarnictví, a zejména pivovaru Zywiec. Interiér muzea, projektovaný týmem architektů atéliéru Modulor a grafického studia Pirus MTL - zobrazuje proces výroby piva v pivovaru. Návštěvu začíname z místnosti, kde si můžeme prohlédnout komponenty, ze kterých se dělá pivo, pak 218 sledujeme detailní model pivovaru, cestujeme do Zyvce v devatenáctém století - kde vidíme ateliér architekta, dílnu tesaře, starý výčep a můžeme se leknout virtuálního psa. Atrakcí je také místnost ve stylu art-deco, kde se může hrát bowling, sály ukazující proces výroby piva od starověku až po současnost. Vše je protkané multimediálními expozicemi (fotografie, video, zvuk, projekce), kde každý se může dotknout exponátů a také je fotografovat. Návštěvu v muzeu končíme v bludišti plném desítek fotografií, z kterého si musíme najít cestu ven. Po prohlídce si návštěvníci mohou zajít na degustaci piva (nebo šťávy) ve vyhrazené místnosti. 2. Druhá fáze v je poslední místnosti muzea – útulné hospůdce, kde si studenti, kteří končí svoji práci ve skupinách, mohou dát skleničku džusu, řešíúlohy s pracovních listů: • doplňuji zjednodušené schéma technologie výroby piva; • připravuji si odpovědi na otázky 1. a 2. části úkolů a pokynů; • provedou prakticky úkol 3 na malým množstvím piva, určeného pro analýzu; 3. v třetí fázi prezentuji studenti výsledky všech úkolů, srovnávají zjednodušené technologické schéma (příloha 3) se schématy ostatních studentů, diskutují o odpovědích naotázky 1 a 2, získávají body za každý splněný úkol. Závěr 1. Na závěr kurzu je připraven kvíz shrnující a utřidující znalosti získané během vyučování v muzeu. Žáci ve skupinách zodpovídají otázky a tím získávají další body. 2. Vedoucí skupiny počítají body, které získala jejich skupina a podle klasifikační stupnice navrhují celkovou známku pro skupinu. Hodnocení výuky: Žáci odpovídají písemně na otázky učitele: • Kdybyste měli zhodnotit svou náladu na stupnici od 0 do 10, bylo by to ................................................................................................................................. • Jaký suvenýr bys si vzal z výletu do muzea? ................................................................................................................................. • Je hodnocení vaší práce adekvátní k vašemu zapojení a angažovanosti do činnosti v mezeu ? ano / ne • Vzal bys kamaráda na výlet do muzea nebo doporučil kolegům prohlídku toho muzea? ano / ne Během práce s pracovními listy se žáci soustředí na úkoly a aktivně se účastní vyučování. Evaluace výuky dává odpověď, zda intensivní práce jim dala spokojenost a satisfakci. To že si žáci vezmou suvenýry a chtějí se vrátit do muzea, poskytuje představu o jejich zájmu a atraktivitě výuky v muzeu. 219 Příloha Pracovní list - skládá se ze 3 částí: 1. Technologické schéma procesu výroby piva - k vyplnění; 2. Otázky a úkoly; 3. Kviz - co jsme se dozvěděli o Zywieckem pivovaru? ÚKOLYAINSTRUKCE PRACOVNÍLIST2 1. prvky technologickéhoschematu: 2. Poadové íslo 3. ŠROTOVÁNÍSLADU RMUT 4. VÍIVÁKÁ 5. ZELENÉPIVO (MLADINA) Popištestrun,jaksezmnilživotvposledních150 letechnayveckémúzemínazákladdokumentárního filmuapelivrekonstruovanýchuliek,ateliéru architekta,tesae,výepu,fotografiíarzných dokument. Jaksemnilytradicepitípivaporovnejtehaliskou hospoduzXIX.století,restauracesinteriéremstyluArt Decozmeziválenéhoobdobí,hospoduspost válenéhoobdobísocialismuamodernípub. Coobsahujepivo? Analyzovattytoparametrypiva: Teplotunápoje(teplomr) Prhlednost Vni,chu(jentrošku) pH(indikátorovýpapírek) Potvrditobsahalkoholu(nabarevnýpapírovýubrousek obarevnýbarvivem,kteréserozpouštívalkoholunalít malémnožstvítekutinyazkontrolovatvýsledek) Obsahalkoholu(dopedempipravenézkumavky obsahujícíoranžovývodnýroztokK2Cr2O7spídavkem H2SO4,pidejteástzkoumanéhopivaasledujtezmnu barvyinidla). FERMENTANÍTANKY KVASNÉKÁD KVÍZ Cojsmesedozvdlioywieckémpivovaru? PASTERIZACE JEMENNÝSLAD DROŽDÍ LAHVE PLECHOVKY VODA CHMEL 1.Vyjmenujzákladnísurovinyprovýrobupiva. 2.KterýkomponentpivaZywiecrozhodujeojehokvalit? 3.Zjakýchfázíseskládávýrobapiva? 4.Vývojtechnologiívpivovarnictvíumožnilsníženíasvýroby piva,vjakéfázidošlokzávažnýmzmnám? 5.Proseprovádípasterizacepiva? 6.Vjednéástimuzea,vnovanévýrobpivajsouzajímavé exponáty.Vysvtlete,kemusepoužívalanížeuvedená zaízení,ajakfungují: Vakuovápumpa Pístrojmícíkolikjetekutiny Ká"Granda" Izobarickýpístroj 7.Jakouprácivpivovarzastávalsladovník? KÁD 8.VekterémrocebylzaloženýpivovarvZywciarciknížetem AlbrechtemFriderikemHabsburkem? 9.Cosenacházelovbudov,vekteréjenynímuzeum pivovaru? 10.Kdomžekonzumovatpivoavjakémmnožství? 11.Mžebýtkonzumacepivapíinoualkoholického onemocnní? 220 Městská doprava Maria Gręplowska Spolupracující osoby (podpora učitele): průvodce muzea, rodiče Místo kde se koná vyučování: Muzeum městského inženýrství v Krakově, (ul. sv. Wawrzyńca 15), školní sál. Časový rozsah výuky v muzeu: 120 min. Ročník: III. ročník základní školy Obsah výuky: Degradace přírodního prostředí a její závislost na lidské činnosti. Ovzduší a jeho ochrana. Vliv každodenní činnosti a lidského působení na stav přírodního prostředí. Obecné cíle : poznávací žáci poznávají různé druhy vozidel, s kterými se člověk mohl setkat ve městě před léty, poznávají také dopravní značky. vzdělávací žáci zdokonalují své výtvarné schopnosti.. výchovné žáci se seznámí s chováním v městské dopravě. Dílčí cíle: Na závěr cvičení žák: • vypravuje o dřívějších prostředcích veřejné dopravy, • o tom, jakým způsobem by se mělo chránit přírodní prostředí volbou forem masové veřejné dopravy, • jaký je správný způsob chování v tramvaji a v autobuse, • dovede vysvětlit pojmy: masová komunikace, veřejná doprava. Výukové metody: pozorování, vzdělávací hry, řízený rozhovor, dramatické hry, výtvarná práce. Organizační formy výuky: forma poznání – exkurze, společná práce (v muzeu), skupinová práce ve školních prostorech. Materiální didaktické prostředky: Lístky v šesti barvách (každá pro jednoho žáka), puzzle znázorňující tramvaje a autobusy krakovské městské dopravy (příloha 1.) – na protější stránce fragment hesla 221 a číslo slovosledu ve větě, lepidlo, nůžky, magnetická tabule, 12 malých a 12 velkých obrázků s připevněním na tabuli (příloha 2.), krabice, barevné papíry, hliníkové fólie, různobarevné knoflíky rozlišné velikosti, karty s pokyny pro žáky s domácími úkoly Průběh výuky: Úvod: Výlet do Muzeum městského inženýrství v Krakově (ul. św. Wawrzyńca 15). Prohlídka výstav Z dějin polské motorizace a Tramvaje na krakovské ulici sv. Wawrzyňca (Laurence), potom návrat do školy. Provedení: 1. U vchodu do třídy učitel rozdává žákům předem připravené lístky v šesti barvách a následně rozděluje třídu do šesti skupin podle barvy lístků. Skupiny obdrží puzzle, znázorňující tramvaje a autobusy (Příloha 1.). Hotové puzzle upevňují lepící páskou, a tak se na protější stráně objeví slova a jejich pořadí ve větě. Vzniká heslo: Volbou hromadné dopravy chránit životní prostředí. 2. Učitel vede rozhovor se žáky, jehož cílem je vysvětlení pojmů: co je to masová doprava, veřejná doprava, proč volba veřejné dopravy chrání přírodní prostředí a jakým způsobem to děláme. Může je doplnit vhodnými příklady a informacemi o znečistění ovzduší vyfukovacími plyny. Luští zkratku MKP – Miejskie Przedsiebiorstwo Komunikacyjne – Podnik městské dopravy. 3. Skupiny volí jednu z dvanácti karet s obrázky z městské dopravy a mají 8 minut, aby připravili krátkou scénku znázorňující význam těchto značek, úkolem ostatních skupin je luštit význam značky. Po rozluštění učitel upevní na tabuli zvětšenou značku. Tím způsobem se prezentují i ostatní značky. Na závěr učitel upozorní na správný způsob chování, nutnost uvolnit vchod lidem vystupujícím z vozidla, uvolnit místo osobám starším, postiženým a těhotným ženám. 4. V návaznosti na exkurzi učitel sdělí: Viděli jste dnes, jak vypadaly tramvaje a autobusy před léty. Ze současného života víte, jak vypadají dnes. Představte si, jak by mohly vypadat za sto let... Měli by se snad lidé v té době přemisťovat ve městě jiným způsobem? Z připravených materiálů (uvedených výše) vybudujte dopravní prostředky budoucnosti. Závěr: Učitel klade žákům otázky o dnešním vyučování, o významu volby veřejné dopravy pro přírodní prostředí a jeho ochranu, o způsobu chování ve vozidlech městské dopravy. Hodnocení výuky: Učitel rozdává žákům pracovní listy pro vyplnění doma. Na další hodině o přírodním prostředí kontroluje úkoly. 222 Evoluce člověka (fylogenetický vývoj) Jana Jandová Místo kde se koná vyučování: Hrdličkovo muzeum člověka PřF UK v Praze, Viničná 7, 128 00 Praha 2, ČR http://www.natur.cuni.cz/~hmc/ Podmínky návštěvy muzea: • otevřeno každou středu od 10:00 do 17:00, po předchozí dohodě lze muzeum navštívit i mimo tuto dobu • exkurze – objednat 10 dní předen na tel: +420 724 039 933; 724 039 933 nebo e-mailem: [email protected], max. 25 žáků (malé prostory muzea), cena exkurze od 100 do 500 Kč (cena je dle počtu studentů) - cena zahrnuje vstupné a odborný výklad, jednorázové vstupné 50Kč/osoba, děti 20 Kč (děti do 10 let, handicapovaní, Studenti UK vstup zdarma), exkurze v anglickém a německém jazyce – cena od 400 do 1000 Kč (dle počtu studentů) • popisky exponátů v českém a anglickém jazyce Časový rozsah výuky v muzeu: 2 VH – 90 min Ročník: 8. – 9. třída ZŠ, 3. - 4. ročník gymnázia či střední školy, výklad lze uzpůsobit i mladší věkové skupině a lze ho zaměřit pouze na vybranou oblast v muzeu Podtéma: Ontogenetický vývoj člověka; Kulturní antropologie; Nejpříbuznější primáti; Frenologie a trepanace, mumifikace. Obsah programu: Žáci se seznámí s jednotlivými sbírkami v muzeu, poslechnou si odborný výklad, vyplní pracovní listy a dostanou možnost zeptat se průvodce na zajímavosti z jednotlivých okruhů prohlídky. Obecné cíle: Žáci rozpoznají ve výkladu podstatné informace a na jejich základě vyplní pracovní listy; používají odbornou terminologii a zhodnotí postavení antropologie s ostatními biologickými obory; posoudí důsledky svého vlastního jednání a chování v nejrůznějších situacích, své jednání a chování podle toho korigují; se orientují v hlavním městě Praze a navrhnou cestu ze své školy k Hrdličkovu muzeu člověka. Dílčí cíle: Žáci • vyjmenují předchůdce člověka a charakterizují postup vývoje a vývojové novinky u jednotlivých typů člověka; 223 • • • • porovnají kostru člověka a primáta a napíší rozdíly mezi nimi; zopakují nejdůležitější informace o Aleši Hrdličkovi; doplní stádia ontogenetického vývoje člověka a tato stádia charakterizují; vysvětlí pojmy frenologie a mutilace, studenti vyjmenují příklady mutilací; vysvětlí rozdíl mezi přirozenou a umělou mumifikací a uvedou příklady s ohledem na historické kontexty. Výukové metody: výklad, pozorování a porovnávání exponátů (badatelská metoda), Organizační formy výuky: exkurze, samostatná práce, skupinová práce (použita hlavně při závěrečném hodnocení exkurze ve třídě). Průběh výuky: Úvod 1VJ (45 min) - ppt prezentace (viz příloha Exkurze do Hrdličkova muzea člověka), motivační test (viz příloha Úvodní testík). Studenti dostanou nejprve test, který zkusí vyplnit. Učitel podle prezentace ukáže žákům, kam půjdou na exkurzi a co na exkurzi uvidí, zároveň opraví test (ppt prezentace obsahuje správné odpovědi). V úvodní prezentaci seznámí učitel žáky se životem Aleše Hrdličky. Provedení vlastní exkurze v muzeu, pracovní listy pro žáky Závěr kontrola pracovních listů ve třídě Hodnocení výuky: učitel projde se žáky správné odpovědi na otázky v pracovním listu, učitel pracovní listy oznámkuje či slovně ohodnotí Pracovní listy s doporučením úkolů pro žáky: viz příloha „Pracovní list pro žáky + autorské řešení“, odborný výklad pro učitele pro samostatné vedení exkurze – viz příloha „Výklad k exkurzi“ a „Mapka HČM“, v muzeu provádí více průvodců a výklady se liší dle zaměření průvodce, proto jsem se pokusila sestavit stručný přehled informací od více průvodců, který případně může sloužit učiteli a žákům k nalezení správných odpovědí do pracovního listu Objekt pozorování – např. muzejní exponáty, řízené pozorování, výsledky pozorování: Zhlédnutí muzejních exponátů – kosti a sádrové odlitky předků člověka, kostra gorily a člověka, trepanované lebky, poškozené kosti (nemoc, úraz, nádor), Šebestova sbírka pygmejů, odlitky deformovaných lebek amerických indiánů, mumie, Haecklovo schéma podobnosti vývoje, posmrtné masky významných českých osobností, Foitova sochařská sbírka. 224 Použitá literatura a zdroje: výklad průvodců v Hrdličkově muzeu (není v písemné formě) SMS Biologie – přeložil Blatný, M., Praha, Albatros 2006 http://blog.genyes.com http://frenologie.wbs.cz Pracovní list pro žáky + autorské řešení HRDLIKOVO MUZEUM LOVKA Hrdlikovo muzeum lovka je pojmenováno po svém zakladateli, významném antropologovi, Dr. Aleši Hrdlikovi. Dr. Aleš Hrdlika se narodil v Humpolci v r. 1896, vystudoval medicínu v USA, ale po krátké lékaské praxi se vnoval výhradn antropologii. Významné jsou hlavn jeho práce vnované studii severoamerických indián a otázkám o pvodu a vývoje lidstva. Hrdlika svou prací a skromným zpsobem života získal velké finanní prostedky, které vnoval na rozvoj vdy o lovku u nás. Z jeho podpory byl založen asopis Antropologie, založil nadace na podporu studia chudých student a na vdecké výpravy. Karlov univerzit vnoval velkou ást své knihovny a založil fond na zízení Muzea lovka. Vyvrcholením jeho kariéry bylo udlení zlaté Huxleyovy medaile, které se udluje nejvtším antropologm za mimoádné úspchy. Hrdlikovy zpopelnné ostatky byly na jeho vlastní pání smíchány s popelem jeho ženy, jsou uloženy v humpoleckém Muzeu Dr. Hrdliky. ím se zabývá antropologie a jaká jsou její odvtví? ..…………………………………………………………………………….…………………… …………………………………………………… FYLOGENEZE „Fylogeneze je ást antropologie zabývající se vývojem lovka od opic po souasného lovka. V muzeu jsou k vidní ásti lebek a koster pedchdce dnešního lovka.“ Spojte pojmy s pravého a levého sloupce tak, aby vznikly hlavní rysy postupného vývoje lovka. a) Zvtšování b) Vtší lenitost c) Pestavba d) Jedinená uchopovací schopnost e) Vývoj lidské ruky f) Vzpímená chze g) Zmenšení h) Zvtšení 1) hmotnosti 2) kry mozku 3) se schopností dokonalé opozice palce 4) obliejové ásti lebky 5)výhradn po dvou konetinách 6) mozkové ásti lebky 7) lebky 8) umožující výrobu stále dokonalejších nástroj Které klimatické zmny pravdpodobn vedly k evolunímu vývoji lovka, k jakým evoluním zmnám došlo a jaké to mlo výhody? 225 226 Homoerectus esky: Homoneanderthalensis esky: Homohabilis esky: Kdyžili? Australopitekus lovk Kdežili? Znakyspolenés opicemi Znakyspolené slovkem Nástroje,rituály Zajímavost,nco navíc Napište pedchdce lovka dnešního typu (Homo sapiens sapiens) a doplte základní údaje do tabulky. 227 Co zajímavého jste se o frenologii dozvdli? Má nkdo z vás za uchem dva hrbolky? Zaškrtnte správná tvrzení o trepanaci a vyjde vám tajenka. „Frenologie nebo-li lebosloví je pavda o vztahu duševních vlastností lovka a tvaru lebky. Zakladatelem této teorie je F. J. Gall (1758 – 1828). Tato vda byla velmi rozšíena na pelomu 18. a 19. století. Frenologie miln usuzovala, že s tvaru lebky a nepravidelnosti mozkovny lze usuzovat na mentální a povahové vlastnosti lovka.“ I) Pi ošetování bojových zranní a zlomenin lebeních kostí se úlomky kostí v rán nechávaly. Y) Technika používaná k odstranní bolestí hlavy, ošetení bojových zranní, k dokázání statenosti. V) Pokud je otvor na lebce ostrý, jedinec zákrok pežil. N) Tato technika se používala již v paleolitu. A) Trepanaci pežívá asi 75 – 80% operovaných. K) K trepanaci se používá pouze technika škrabací a vrtací. P) Pokud je otvor na lebce zahlazený, jedinec operaci pežil. O) V dnešní dob se již trepanace neprovádí. E) Dodnes se provádí nap. u Afrických kmen. A) Trepanace se provádla/provádí pouze u zranných i nemocných jedinc. R) Trepanace dala základ neurochirurgii. T) Trepanace je zámrné odstranní kostí lebky. J) Pi trepanaci se vždy používala narkóza – byliny, alkohol, opiáty. V ímské íši a ve stedovku se k trepanaci používaly rzné kovové nástroje, tzv. ……………..., s tmito nástroji se mžeme setkat v obmnné podob dodnes. TREPANACE FRENOLOGIE 228 Czaszka Miednica Kobieta Uzupenij tabelk wpisujc cechy charakterystyczne dla miednicy i czaszki kobiety oraz mczyzny. Mczyzna Czowiek Goryl oraz najbliszych mu naczelnych w muzeum. Porównaj rónice w budowie szkieletu. Dlaczego ludzki krgosup jest wygity podwójnie w ksztacie litery S? Spróbuj narysowa krgosup czowieka oraz innego osobnika z rzdu naczelnych. Krgosup Najdusza ko Klatka piersiowa Miednica Cecha Wszystko zapisz w tabeli poniej: Przygldnij si szkieletowi czowieka „Ró nice midzy pciami nazywamy dimorfizmem pciowym. Cechy dimorfizmu pciowego mo emy podzieli na 3 kategorie: pierwszorzdowe (narzdy pciowe), drugorzdowe(owosienie) oraz cechy trzeciorzdowe (inny sposób mylenia oraz zachowania)“ Jeli chcemy okreli pe wedug szcztków szkieletu, moemy wykorzysta czaszk oraz miednic, ewentualnie koci dugie. NAJBLI SZE NAM NACZELNE DIMORFIZM PCIOWY 229 Achondroplazie Nanismus Gigantismus 1) Geneticky podmínná 2) Herec Jií Krytiná 3) V dosplosti se projevuje pouze rstem okrajových orgán – uši, nos 4) Brzy umírají na poruchy orgán 5) Dožívají se vysokého vku 6) Nadmrný rst 7) Postižení rstových chrupavek dlouhých kostí 8) Zvýšená sekrece rstového hormonu 9)Snížená sekrece rstového hormonu 10) Vrst a stavba tla pipomíná dít 11)Lze poznat podle dentice Mutilace Poslechnte si výklad a podívejte se na kostry lidí s rstovou poruchou. Následn piate k jednotlivým nemocem správná tvrzení. Severoamerití a jihoamerití indiáni si mnili tvar lebky obvazováním a stahováním pomocí pruh látek. Jak se lišily tvarem lebky severoamerických a jihoamerických indián? Vyberte si jedno mutilaní chování a zamyslete se nad pozitivními i negativními dsledky tohoto chování pro zdraví lovka? Jaké mutilace mžeme dnes nalézt v naší kultue (dob)? doasná – trvalá – Uvete píklady trvalé a doasné mutilace: „Výsledkem mutilaního chování je zmna tvaru, velikosti i barvy ástí tla. Tyto zmny mohou vyjadovat spoleenské postavení, postoje a názory jedince, mohou však být i výsledkem patologického jednání. Zmny se provádjí jak na tvrdých tkáních (kosti, zuby), tak na mkkých tkáních, a lze je nalézt v každém kulturním prostedí.“ KULTURNÍ ANTROPOLOGIE RSTOVÉ PORUCHY 230 Doplte následující schéma ontogenetického vývoje lovka. Doma s literaturou a internetem zjistte: Kdy a kde se narodila a zemela, ím se proslavila + významné dílo, zda trpla bhem života zajímavou nemocí, jak zemela novorozenec (0 – 4 …………) Vdli byste, kterému obratlovci je lidské embryo nejpodobnjší? V které dob prenatálního vývoje se vytváí všechny orgánové soustavy? kmetský vk (nad ………….. let) ………………….. (nad ………… let) dosplost (…………….. - ……………….) ……………………………….. (15 – 18 let) ……………….. školní vk (……….. - ……… let) mladší školní vk (6 - ……. let) ………………………. vk (3 – 6 let) ………………….. ( do …………………….) …………………. (1. msíc - ……………) postnatální období plod (………….) (9 týden – 40 týden) Uvete zdroje, z jakých jste erpali „Ontogeneze je název pro vývoj jedince od oplozeného vajíka až po smrt. V muzeu je k vidní i slavné Haeckelovo schéma podobnosti vývoje zárodk obratlovc.“ Vyberte si jednu z osobností, které má v muzeu posmrtnou masku období ………………… (0 – ….. týden) ONTOGENEZE POSMRTNÉ MASKY Vylušti kížovku a dozvíš se jména dvou muž, kteí se zasloužili o tento významný objev. Tutanchamon byl faraón ve starovkém Egypt pibližn v letech 1333-1323 p. n. l. Jeho hrobku plnou cenností a sarkofág s mumií objevil roku 1922 archeolog Howard …………… (tajenka 1) za finanní podpory lorda ……………… (tajenka 2). Mumifikace Co víte o velké fontanele (kde se nachází, co to je, k emu ji máme a v jaké dob živote)? 231 2 8 1 7 9 3 10 4 11 5 12 6 13 14 15 9. …………………………… nebo-li zmýdelování nastává pi rozkladu tla za nepístupu vzduchu. Mezi obinadla pi balzamování byly vkládány pergameny z 8. ……………………………………… s návodem, jak projít podsvtím. Do hrobek spolen s faraony byla ukládána i zvíata. Které zvíe bylo ve starém Egypt nejvíce cenno? 7. ……………… Které orgány zstávaly v tle a nevyndávaly se ani k balzamování? 6. ……………………… Jak se jmenovaly sošky, které sloužily faraonovi v posmrtném život? 5. ……………………… Jaká látka se používala k vysoušení mrtvých tl? 4. ………………… 2 9. 16 6 5 8. 7. 6. 5. Jak se jmenovaly nádoby, do kterých Egypané ukládali nabalzamované orgány? 2. ……………………. V kterém orgánu podle Egypan sídlila duše? 3. V …………… 4. 2. 1. 3. 16 Kolik mumií pivez Dr. erný z Egypta? 1. ……………………………… Dopl do kížovky správné odpovdi na otázky a písmenka v oíslovaných rámecích ti prozradí tajenku. tajenka 2 tajenka 1 15 12 13 9 1 14 11 X 10 4 7 3 8 Život dr. Emila Holuba a jeho cesty do Afriky Jana Jandová Místo kde se koná vyučování: Africké muzeum – památník dr. E. Holuba v Holicích www.kd.holice.cz Podmínky návštěvy muzea: • otvírací doba: od 1. dubna do 31. října 8:00 – 12:00 a 13:00 – 16:00, v květnu – srpnu prodloužena otvírací doba do 17:00, v pondělí zavřeno • vstupné: dospělí 20 Kč, 3 – 18 let 10 Kč, skupiny dětí 10 Kč/ dítě, fotografování 20 Kč, osoby s příjmením Holub či Holubová mají slevu 50%, osoby nesoucí jméno Emil Holub nebo Růžena Holubová mají vstup zdarma Časový rozsah výuky v muzeu: 2 – 3 VJ Ročník: pro všechny věkové kategorie Podtéma: • • Fauna a flora Afriky Etnografická sbírka znázorňující život afrických kmenů Obsah programu: Žáci se seznámí díky exponátům a audio výkladu s průběhem cest dr. Emila Holuba v Africe a prohlédnou si vycpané exponáty afrických zvířat. Žáci vyzkouší svůj hmat v 8 tajných skříňkách a pokusí se říci, jaký předmět se ve skříňce nachází. Obecné cíle: • • • • Žáci diskutují o africké fauně a floře. Žáci kriticky hodnotí nově získané informace při návštěvě muzea, tvořivě je zpracovávají a využívají při dalším studiu. Žáci posoudí názory na kulturní a duchovní hodnoty a tradice, spoluvytváří je a chrání Žáci reflektují způsob svého chování a adekvátně se chovají při návštěvě muzea. Dílčí cíle: • • • • 232 Žáci vyjmenují a poznají zvířata, která žijí v Africe a uvedou jejich stručnou charakteristiku. Žáci srovnají rozdílnost a podobnost kultury, ve které žijeme s kulturou afrických kmenů. Žáci vlastními slovy vypráví o životě dr. Emila Holuba. Žáci na mapě ukážou, kde se nachází Holice a spolužákům popíší kraj, ve kterém se Holice nachází. Výukové metody: výklad, metody rozvíjející smyslové vnímání (viz Objekt pozorování níže). Organizační formy výuky: exkurze, samostatná či skupinová práce, párová výuka Průběh výuky: Učitel žáky připraví na exkurzi, vysvětlí jim očekávané cíle a požadavky a seznámí je s tím, co v muzeu uvidí Provedení Návštěva muzea, možnost zakoupit si pracovní listy (doporučuji pro 4. – 6. třídu ZŠ), pro starší žáky je vhodné vytvořit aktuální pracovní list Závěr Učitel společně se studenty diskutuje nad exponáty v muzeu a nad přínosem dr. E. Holuba pro Českou republiku Hodnocení výuky: Učitel dle stanovaného cíle provede reflexi a zhodnocení exkurze – ověření získaných znalostí testem, referátem, pomocí soutěží a her mezi žáky nebo vytvořením projektu o cestách Dr. Emila Holuba do Afriky či průzkum veřejného mínění mezi žáky Pracovní listy s doporučením úkolů pro žáky: možno zakoupit pracovní listy v pokladně (cena 15 Kč/ kus, 2 typy – pracovní list vztahující se k 8 tajným skříňkám nebo pracovní list týkající se muzea a exponátů), pracovní list pro II. stupeň ZŠ a gymnázium viz příloha pracovní list „Pracovní list + autorské řešení Holice“ Objekt pozorování: muzejní exponáty, řízené pozorování, výsledky pozorování: pozorování vystavených objektů s možností audio výkladu (zdarma), možnost hledání úlomků vázy v pískovišti, 8 tajných skříněk s předměty, které mají děti poznat podle hmatu (vhodné zakoupit pracovní list). Přes ulici je park s velkým množstvím unikátních dřevin, do kterého je vhodné studenty zavést a dřeviny jim ukázat. 233 Pracovní list pro II. stupe ZŠ 1. Na map Holic vyzna kolekem místo, kde se nachází památník Dr. Emila Holuba – Africké muzeum a místo, kde stál Holubv dm p. 422, který Holub pozdji daroval obci a dnes je na tomto pozemku vystavna Základní škola. 2. Doplte do textu chybjící údaje o život Dr. Emila Holuba. Dr. Emil Holub se narodil 7. …… ……… v ……………, celým jménem Emilián ………… ……… Holub, v rodin lékae Františka Holuba a jeho ženy …………..... Emil Holub navštvoval školu v Holicích, kterou vedl uitel František Lejhanec. Holub byl jedním z ……………………… žák na škole. V roce 1857 se rodina pesthovala do …………… …… ……………………… Stedoškolského vzdlání se mu dostalo na gymnáziu v Žatci a následn vystudoval …………………. na pražské univerzit. 234 Bhem studií na gymnáziu a univerzit se velmi zajímal o ………………………. vdy a …………………. Krátce po promoci v kvtnu 1872 se vydal na cestu do …………… Afriky, kde se v ………………… mst zpoátku vnoval lékaské praxi. Bhem sedmi let v Africe podnikl 3 výzkumné cesty. Cílem jeho bádání byla eka ………………. Své zážitky zachytil v dvoudílném cestopise „……… ……… …… ………… …………..“. Po návratu v roce 1879 poádá v Praze výstavu a etné pednášky po celé vlasti. Navštívil i rodné msteko, kde na jeho poest sehrál Ochotnický spolek ………………. divadelní pedstavení a Holubovi byl udlen Diplom ……………………… …………………... Po ukonení výstavy nabízí Holub své sbírky tehdejšímu zemskému muzeu v Praze, ale tento velkorysý dar byl ……………………! A vtšina sbírka byla rozdána muzeím, školám a obcím. Pi návštv Vídn se seznámil s Rosou …………………….. a 2. listopadu 1883 se s ní oženil, Rosa pevzala eské jméno ……………….. Krátce na to odjeli spolu a 6 prvodci na svou druhou cestu do Afriky. Cílem cesty bylo projít od Kapského msta do Egypta. Druhou cestu provázely etné nesnáze, nehody, malárie i jiné nemoci a pepadení domorodým obyvatelstvem. Z druhé výpravy se Holubova expedice vrátila v roce 1887. Dr. Holub sepsal i o své druhé výprav knihu „Druhá cesta po jižní Africe – …… ………………… …… ……………… …………………………………“. Tato cesta pinesla Holubovi nejen slávu, ale i intriky, ztrátu majetku a zdraví. V echách jsou jeho nabídky exponát zemskému muzeu odmítány a tak je i velká ást sbírek druhé expedice rozdána mezi veejnost, školy, obce a muzea (nap. Náprstkovo muzeum v Praze). A tak zatrpklý Emil Holub odjíždí se svou ženou do …………., kde 21. února 1902 ve vku …………. let umírá. Jeho manželka Ržena Holubová se dožila 93 let, zemela …… ………… ………... Po smrti odkázala Ržena Holubová mstu soubor neocenitelných dokument a pedmt z cestovatelovy pozstalosti, vetn úplné pracovny a ……………… …………….. V roce 1966 byl oteven a dokonen objekt Památník ……… …………… …………………… - ………………… …………….. 235 3. V hlavní místnosti je u vycpaných exponát postaveno 8 tajných skínk. Pokus se po hmatu urit, jaký pedmt se ve skíce nalézá. 4. a) V muzeu si prohlédni mlád slona afrického a porovnej ho s obrázkem slona indického. Do tabulky níže napiš rozdíly. Slon africký Poet prstík na chobotu Uši Hlava Poet neht na zadní noze 236 Slon indický 4. b) Ze skupin písmen sestavte pehled nkterých funkcí sloního chobotu. (CH se považuje za jedno písmeno) A AT I DO DÝ HM CH CHA CHÁ MÍ NÍ PI RO SPR TÍ VÁ ZBR ZU 5. Pi druhé cest napadl Holubovu výpravu africký domorodý kmen …………………………………… (viz. tajenka). K této tragédii došlo 2. srpna 1886 u vesnice Galulonga. Domorodci zniily vtšinu zásob, vdeckých pístroj, ást deník a sbírek, pi souboji zahynul i jeden len výpravy Oswald Sölner. Vylušti kížovku a dozvíš se jméno kmene. 1. Jaký obor E. Holub vystudoval na univerzit 2. Bahnivec velký je 3. Druh antilopy obývající savany poblíž vody 4. V tajné skíce se lvem je. 5. Druh žirafy 6. Druh antilopy se zatoenými rohy a bílými svislými pruhy 7. Rodné msto Emila Holuba 8. Lidé s píjmením …………… mají na vstupném 50% slevu 9. Poet vagón pepravující výstavu z Vídn do Prahy 10. Nejvtší savec v muzeu 11. Savec s dvma rohy na nose 12. Kolik let je mládti slona v muzeu 13. Název afrického msta, ve kterém Holub provozoval lékaskou praxi 237 6. Dr. Emil Holub na svých cestách opravoval a tvoil mapy. Dokonce objevili jedno místo, které v map nebylo zakresleno. Peti si následující tvrzení a rozhodni a do píslušného sloupce zapiš, zda je tvrzení pravdiví i nepravdivé. Pokud správn odpovíš, budeš moci si peíst název místa, které Dr. Holub v Africe objevil a pojmenoval. pravda lež Celé jméno Dr. Emila Holuba bylo Emilián Karel Petr Holub. P H Uchoš je pták. A L O R Í C I N K O R O Á M O K S T A E L D Velký pítel E. Holuba byl Vojtch Náprstek. V muzeu je 6 vycpaných exponát tarbíka. Rosa Hoffmanová pevzala po svatb jméno Ržena Holubová V muzeu jsou vystaveny boty manžel Holubových, ve kterých prošli Afriku. První cestu do Afriky uskutenil E. Holub v letech 1874 – 1880. Kolpík je druh vodního ptáka píbuzného ibism. Impala je druh antilopy. V muzeu je k vidní rostlina citrónovník. Gepard je psovitá šelma lovící asto gazely. Arabská guma je pryskyice získávaná z mízy nkterých druh akácií 7. Pedstavte si, že jste vdci a práv jste objevili nový druh zvíete. Již máte všechny potebné podklady pro pedstavení zvíete svtu a sepsání odborného lánku. Vytvote si dvojice. Spolen s kamarádem si prohlédnte vystavené exponáty zvíat. Jedno zvíe si vyberte a namalujte. Doma zjistte s pomocí literatury a internetu dležité informace o zvíeti (pesné eské a latinské pojmenování, zaazení v systému – kmen, podkmen, tída, ád, ele, výskyt, popis – velikost tla, potrava, rozmnožování) a napište o zvíeti lánek, ve kterém se tyto dležité informace budou vyskytovat. Nezapomete uvést literaturu a internetové zdroje, ze kterých jste erpali. Do tohoto rámeku zvíe namalujte: 238 Vodní, bažinné rostliny a jejich prostředí. Chráněné druhy rostlin Magdalena Jaźwa Spolupracující osoby (podpora učitele): průvodce muzea Místo, kde se koná vyučování: Arboretum Bolestraszyce Časový rozsah výuky v muzeu: 45 minut vyučování s průvodcem, 45 minut práce ve skupině Ročník: III. ročník základní školy Obsah výuky: Ukázání negativních a pozitivních změn v životním prostředí způsobené lidskou činností. Zvýšení ekologického povědomí žáků o životním prostředí a získaní schopnosti jednat v krizových situacích. Utváření společensky přijatelných norem, hodnot a ekologických postojů. Obecné cíle poznávací: • seznámení s vybranými druhy vodních a bažinných rostlin a jejich životním prostředím • seznámení s typy půdy potřebnými pro řádný růst jednotlivých rostlin, • seznámení s ohroženými druhy rostlin vzdělávací: • rozvíjení dovednosti pozorování rostlin, • utváření postoje citlivého příjemce přírodní krásy, • zlepšení zrakového a sluchového vnímání, • zlepšení postřehu, výchovné: • formování pozitivního přírodního a ekologického postoje, • vnímání potřeby ochrany rostlin. Dílčí cíle: žák: • • • • • pojmenuje různé druhy rostlin nacházející se v arboretu, rozpozná různé typy půdy potřebné pro řádný růst rostlin, pozoruje rostliny, je citlivý ke kráse přírody, uznává, že je třeba chránit živočichy a rostliny, kterým hrozí vyhynutí. 239 Výukové metody: sdělovací, praktické. Organizační formy výuky: individuální, skupinová. Materiální didaktické prostředky: Mapy arboreta (příloha č. 2). Pracovní listy - obrázky s rostlinami, názvy těchto rostlin na kouscích papíru. (příloha č. 3). Průběh výuky: Úvod: Ve třídě byly žákům před výletem do arboreta prezentované: krátká definice pojmu “arboretum”, historie místa, kam se vydají a také cíle, které arboretum plní.(příloha č. 1). Provedení: Procházka arboretem Etapy vyučování: 1. Uvítaní průvodcem. 2. Seznámení s tématy vyučování. 3. Procházka arboretem s průvodcem. 4. Pozorování rostlin vyskytujících se v arboretu. 5. Práce ve skupinách (4 skupiny) - řešení úkolů zadaných učitelem. 6. Hodnocení správnosti provedených prací společně s žáky, průvodcem a učitelem (možná úprava) Závěr: Společné vytvoření památečního alba, které se skládá z obrázků rostlin, které lze vidět v arboretu. Rozhovor shrnující výlet do arboreta. • Arboretum - je definované jako izolovaná oblast, kde jsou pěstované stromy a keře pro vědecké a vzdělávací cíle. Název je odvozen od latinského slova ‘arbor’ strom. • Arboretum Bolestraszyce (zal. 1975), se nachází 7 km severo-východně od Przemysli, je cennou přírodní a kulturní památkou Malopolska. V Bolestraszycích se spojuje historie se současnou dobou. Historické zařízení zahrnuje i park a dvůr, ve kterém v polovině devatenáctého století žil a tvořil velký malíř Piotr Michalowski. Areál arboreta zahrnuje také starou pevnost z XIX. století - Przemysl. V arboretu uvidíme staré stromy, bývalé zámecké zahrady, a také druhy stromů cizího původu a původní stromy, keře, vzácné, ohrožené a chráněné druhy rostlin. Arboretum navazuje na starou tradici malopolských zahrad, zejména: Sieniawy Isabelly Czartoryské, Zarzecze Magdalény Morske - Dzieduszycke, Dubiecka Krasickich, Miżyńce Lubomirskich a Medyky Pawlikowskich. Organizátorem 240 • a ředitelem arboreta byl v letech 1975-2001 profesor Jerzy Piórecki. Od roku 2001 je ředitelem Dr. Narcyz Piórecki. V Muzeu přírody jsou pořádány stálé výstavy “Chraňme ptáky” - výstava ornitologická a fotografická výstava prof. J. Pióreckiego “XXV let Arboreta Bolestraszyce.” Prezentovaná bude také expozice nočních motýlů a výstava dendrologická - šišky, profily a zkameněliny. S podporou výstav a shromážděných sbírek rostlin zde uslutečňuje vzdělávací činnost Vzdělávací centrum kulturního a přírodního dědictví. V areále arboreta jsou také prezentované proutěné sochy objekty vytvořené na Mezinárodních uměleckých trzích “Proutění v arboretu”. Areál: Bolestraszyce - 25 ha, včetně 0.87 ha rybníků, Cisowa 283.0 ha. Celkem 308 hektarů. Hlavním cílem Arboreta Bolestraszyce je shromažďování a udržování kolekce rostlin v zahradních podmínkách, zpřístupnování kulturního a přírodního dědictví, vzdělávání a aktivní ochrana vzácných, ohrožených a chráněných druhů polské flory a dendroflory. Příloha 241 242 243 Rozmanitost světa živočichů Ewa Kawka Spolupracující osoby: 4 další vedoucí skupin (mohou to být rodiče nebo průvodci) Místo vyučování: Akvárium, Muzeum přírody v Krakově Časový rozsah výuky v muzeu: 1 - 1,5 hodiny Ročník: III. ročník základní školy Obsah programu: Vzdělávací oblast “Hra na barvy” - Téma: Porozumění a respekt k světu živočichů Obecné cíle: Poznávací: • Utváření koncepce rozmanitosti světa rostlin a živočichů. • Utváření schopnosti vnímaní rozdílů mezi druhy rostlin a živočichů. Vzdělávací: • Zlepšování dovedností v řešení hádanek. • Zlepšování dovedností v používaní mapy. • Zlepšování čtenářské gramotnosti. • Zlepšení schopnosti mluvení na dané téma. • Zlepšení dovednosti vyhledávání potřebných informací. Výchovné: • Rozvoj dovednosti práci v týmu • Formování ekologických postojů • Rozvíjení schopnosti chování se v souladu s předpisy platnými v muzeu Dílčí cíle: • • • • • • • • 244 vyjadřovat se na specifické téma řešit puzzle a hádanky vyjmenovat rozdíly mezi různými druhy zvířat uvádět příklady živočichů, kteří jedí maso, kteří mají dlouhý ocas, krunýř, mění barvu podle - okolí, kteří žijí v různých podmínkách, kteří jsou ohrožení chápat, jak se chovat v muzeu aktivně se podílet na všech hrách pozorně naslouchat projevu jiných skupin umět pracovat ve skupině Výukové metody: Diskuse, ukázka. Organizační formy výuky: skupinová práce. Materiální didaktické prostředky: Mapa muzea Barevné odznaky Pracovní listy Veršované puzzle Muzejní exponáty Průběh výuky: 1. Organizace, představení žákům základních pravidel Zdůraznění, že se žáci musí chovat klidně a zodpovědně a poslouchat průvodce. Žáci si mají být vědomi toho, že živočichové jsou živé bytosti. Takže je nemohou dráždit a vyrušovat. Připomenutí, že by se nikdo neměl dotýkat muzejních exponátů, pokud k tomu nemá svolení. 2. Úvod k vyučování - diskuse o rozmanitosti světa živočichů. Přišli jsme se dnes podívat do magického světa živočichů. Odhaduje se, že jich na celém světě existuje téměř 2 miliony různých druhů. Takže dnes budeme jako biologové a cestovatelé hledat nejzajímavější druhy živočichů a rozdíly mezi nimi. Má někdo nějaký nápad, jak se mohou mezi sebou lišit jednotlivé druhy živočichů? Žáci by měli zahrnout do svých odpovědí rozdíly týkající se: • barvy • velikosti • způsob chování • druhu potravy • místa života • rozmnožování • přizpůsobení se různým životním podmínkám 3. Rozdělení do skupin Než začnete své zajímavé pátrání po informacích, musíme se rozdělit do různých týmů. Žáci se rozdělují losováním barevných odznaků (modrá, zelená, červená, žlutá, fialová - příloha č. 1). Žáci jsou rozdělení do 5 skupin. 245 4. Hádanky o živočiších Jste už rozděleni do týmů, ve kterých budete hledat různé zajímavé informace. Nicméně, žádný cestující se nevydá na cestu bez mapy, bez poznámkového bloku a bez rady. Chce-li je získat,musí každá skupina rozluštit hádanku: • Sám si staví domek • Přestože má tašku, tak, že strom pokácí. není listonošem. Výborně plave. A Ve vaku na břiše umí stavět hráze. vlastní děti nosí. • Je velký, hrbatý • Má kraťounké nohy a může jak nosič a malinký čumák. na zádech velmi Přesto že jehly nosí, těžký náklad nosit.. Šít vůbec neumí. • Díky tomu zvířeti máš šál a čepici. Na pastvině v horách jí brzy uvidíš. Poté, co správně odpoví, obdrží žáci mapu muzea, malý notes a pracovní list (přílohy 2, 3). 5. Práce ve skupinách Žáci mají za úkol, vyplnit pracovní listy. Pomáhá jim v tom prohlídka muzea (neexistuje jediná správná odpověď, takže skupina může připravit různé příklady]. Každou skupinu doprovází vedoucí. 6. Shrnutí výuky Žáci představují jiným skupinám získané informace a diskutují o odpovědích na otázky. Hodnocení výuky Na konci žáci sedí v kruhu. Učitel předá jedné osobě “magickou lupu.” Ta osoba, která ji drží, je oprávněna mluvit. Pak se učitel právě jí zeptá: Jak se Ti líbilo dnešní vyučování? Vysvětli svou odpověď. Možná bys chtěl něco změnit v dnešním vyučování. Jaký je Tvůj návrh? Žáci si předávají magickou lupu a odpovídají na otázky. 246 Příloha č. 1 Příloha č. 2 247 Příloha č. 3 Živočich, který má krunýř:: Živočich, který mění svoji barvu podle okolí: ........................................................... ........................................................... Živočich, který má dlouhý ocas: Druh ohrožený vyhynutím: ........................................................... ........................................................... Živočich, který žije ve vodě: Živočich, který už neexistuje: ........................................................... ........................................................... Živočich, který žije ve vodě i na souši: Velmi malý živočich: ........................................................... ........................................................... Živočich, který žije na souši: Živočich, který je velmi velký: ........................................................... ........................................................... Živočich, který se živí rostlinami: Živočichové, kteří žijí na stromech: ........................................................... ........................................................... Živočich, který se živí masem: Živočich, který se líhne z vejce ........................................................... ........................................................... 248 Kosmická cesta Marta Kluska Spolupracující osoba (podpora učitele): průvodce muzea Místo, kde se koná vyučování: Slezské planetárium v Chorzowie a pokračování ve vyučování týkajícího se vesmíru ve škole po exkurzi v Slezského planetáriu v Chorzowie. Časový rozsah výuky v muzeu: 90 minut výuky, během kterých se žáci seznámí s dnešním vzhledem oblohy, a naučí se rozpoznávat typické objekty - program jednak baví a jednak vyučuje o vesmíru kolem nás; nebo 45 minut výuky - básně pro děti, které zábavnou formou seznámí děti s bází znalostí o viditelných astronomických objektech na obloze. Ročník: III. ročník základní školy Obsah programů: Přírodní jevy a procesy srozumitelné a navazující na zkušenosti dítěte - Sluneční soustava, planety Práce člověka - povolání (profese astronoma). Používání technických zařízení v domácnosti, ve škole, v obci, použití jednoduchých nástrojů, bezpečné použití - technické vybavení, učební pomůcky (dalekohled). Umělecké činnosti - použití různých materiálů, technik a forem - konstrukce, modelování. Různé zdroje informací a informačních technologií - encyklopedie, alba, internet, multimediální prezentace. Konverzace, vyprávění, popis, volný a spontánní, a jiná ústní a písemné sdělení na základě pozorování, činnosi, vědy atd. Obecné cíle: • • • • Seznámení s planetami Sluneční soustavy. Seznámení s vybranými fakty ze života a práce Mikuláše Koperníka Rozvíjení schopnosti kriticky hodnotit a analyzovat shromážděné informace. Rozvoj schopnosti týmové práce. Dílčí cíle Žák • dovede představit (nakreslit) model Sluneční soustavy; • umí poskytnout příklady různých nebeských těles; 249 • • • • • • • • • rozumí, co je Slunce, Země, Měsíc; dovede se vyjadřovat na konkrétní téma; uvede v několika větách informace o planetách shromážděné na základě svých zkušeností a předváděné prezentace; hovoří na konkretní téma ve třídě; pečlivě sleduje a poslouchá předložené prezentace; dovede samostatně odpovídat na otázky; aktivně se účastní vyučování; pozorně naslouchá projevu jiných skupin; spolupracuje ve skupině. Výukové metody: diskuse, ukázka. Organizační formy výuky: práce ve skupinách, individuální práce. Materiální didaktické prostředky: notebook, multimediální prezentace, pracovní listy, alba, informace o Sluneční soustavě, informace a fotografie týkající se Mikuláše Koperníka, materiály potřebné pro umělecká díla Pokračování výuky vztahující se k vesmíru po exkurzi v Slezském planetáriu v Chorzowie. Hlavní prvkem vyučování je výlet do Slezského planetária v Chorzowie, jeho návštěva a účast žáků ve vyučování. Slezské planetárium je největší a nejstarší polské planetárium. Bylo založeno v roce 1955 na památku velkého astronoma Mikuláše Koperníka. Je vybavené promítacím přístrojem pod 23-metrovou kopulí, ktera je plátnem umělé oblohy. V hledišti se může nacházet současně téměř 400 lidí. V planetáriu, pod věrně napodobenou oblohou, se konají populární astronomické přednášky, hodiny astronomie a zeměpisu, jakož i další aktivity a různá kulturní vystoupení. Observatoř je vybavena největším dalekohledem v Polsku, který má 30 centimetrový objektiv, a řadou menších dalekohledů. Za slunných dnů mohou návštěvníci pozorovat Slunce a po setmění zajímavé objekty nočního nebe, a to i při 750násobném zvětšení. Astronomové z planetária používají dalekohledy pro sledování asteroidů a komet. Žáci mohou během prohlídky planetária také navštívit astronomickou observatoř, kde se nachází největší dalekohled v Polsku s 30-centimetrovým objektivem, stejně jako řada menších přístrojů umožňujících pozorování Slunce ve slunečné dny a po setmění - pozorování nejzajímavějších míst na noční obloze, a to i při 750násobném zvětšení. Observatoř pro školní děti je místem, kde pokračuje vyučování v kontaktu se skutečnou oblohou, během něhož se rovněž seznámíme s vybavením a činností hvězdárny. Mohou také vidět, jak vypadal jeden z našich nejskvělejších vědců - Mikuláš Koperník, díky pomníku, který zdraví návštěvníky planetária. 250 Během výletu mohou žáci také pozorovat klimatologické stanice (setkání s meteorologem), seismické observatoře a výstavu “Poklady Země”, což může vést k dalším lekcím týkajícím se životního prostředí. Průběh výuky, který je pokračováním prohlídky Slezského planetária v Chorzowie: Úvod: Multimediální prezentace s obrázky z výletu do Slezského planetária. Rozhovor učitele s žáky o výletu do Planetária. Otázky týkající se výuky organizované muzeem a práci astronoma a nástrojů potřebných k pozorování vesmíru. Provedení Žáci připraví dalekohledy z kartonu a barevné průsvitné fólie. Pozorování oblohy “magickým dalekohledem”, který udělaly dětí. Žáci popisují své dojmy a zkušenosti z pozorování oblohy pomocí svých dalekohledů. Promítání multimediální prezentace týkající se Země ve Sluneční soustavě a planet, které v ní existují. Diskuse o prezentaci. Žáci připraví ve dvojicích (skupinách), prezentaci osmi planet - “průvodce planetami” podle určitého vzoru na pracovních listech (příloha č. 1), na základě prezentace a informace uvedených v albech a jiných materiálech připravených učitelem. Prezentování práce. Žáci tvoří model Sluneční soustavy z modelíny a dostupných materiálů (zavěšený na dřevěné desce), s ohledem na velikost a barvu planety a vzdálenost od Slunce. Hodnocení modelů vytvořených žáky, jejich umístění na dobře viditelném místě v hale. Žáci hlasitě přečtou životopis Koperníka připravený učitelem: “Rozpohyboval Zemi a zastavil Slunce...” Žáci vyplní pracovní listy (příloha 2) - individuální práce. Závěr: Luštění křížovky - individuální práce žáků (příloha 3). Vyluštění tajenky křížovky. Přečtení odpovědi žáků na otázky týkající se Země. Rozhovor s žáky o vyučování, co si zapamatovali, co bylo nejzajímavější, co bylo nové. Vyplnění hodnotícího listu (příloha 4), poděkování za vyplnění. Poděkování za společně strávený čas. 251 Příloha 1 „PRŮVODCE PLANETAMI” a) Název planety: ................................................................... b) Pořadí této planety ve Sluneční soustavě: ................................................................... c) Velikost planety: ................................................................... d) Vzhled planety (vlastnosti): ................................................................... e) Doba otočení kolem své vlastní osy: ................................................................... f) Doba oběhu kolem Slunce: ................................................................... Příloha 2 „ROZPOHYBOVAL ZEMI A ZASTAVIL SLUNCE...” Odpovězte na otázky: - Kdo to byl Mikuláš Koperník? ........................................................................ - V jakých letech žil? ........................................................................ - Kde se narodil? ........................................................................ - Se kterou teorií nesouhlasil? ........................................................................ - Jaký byl název jeho nejlepší práce? ........................................................................ - Pokuste se dokončit citát: „Rozpohyboval Zemi a zastavil Slunce... ........................................................................................” Příloha 3 Vylušti křížovku 1. Planeta - sladká tyčinka 2. Planeta, druhá od konce ve Sluneční soustavě. 3 Je typický pro Saturn 4. Jméno autora díla “O pohybu nebeských těles” 5. Největší planeta Sluneční soustavy 6. Planeta, která je také nazývána Jitřenka Mars Uran Prstenec Mikuláš Jupiter Venuše Tajenka: .......................................................................................................................... Co víš o heslu z tajenky:................................................................................................. 252 1. 2. 3. 4. 5. 6. Příloha 4 Podtrhněte správnou odpověď Dnešní vyučování bylo: Velmi zábavné Průměrně zajímavé Během vyučování jsi se angažoval:: Velmi Trochu Nezajímavé Málo Téma hodiny bylo pro Tebe: Zajímavé Dost zajímavé Málo zajímavé Myslíš, že se Tvůj zájem o vesmír zvětšil díky dnešnímu vyučování? Ano Nevím Ne Jsou informace získané během vyučování důležité? Myslím si, že ano To je těžké říci Asi ne 253 Ryby, plazi, obojživelníci... seznamme se s nimi blíže Ewelina Kopcińska Spolupracující osoby (podpora učitele): průvodce muzea, učitel přírodopisu Místo, kde se koná vyučování: Přírodovědné muzeum Aquarium v Krakově, ul. Sebastiana 9 Časový rozsah výuky v muzeu: 120 minut Ročník: 3. ročník základní školy Obsah výuky: Rozmanitost světa zvířat Obecné cíle: poznávací: • poznání různých druhů ryb, obojživelníků, plazů; • znalost životního prostředí těchto živočichů (vodní, polovodní, souš); • získání informací, čím se živí tito živočichové; • získání informace o stavbě plazů, obojživelníků a ryb; • znalost míst výskytu těchto živočichů; • seznámení s některými druhy jedovatých živočichů; vzdělávací: • vytváření vhodných ekologických postojů vůči živočichům; • vývoj schopnosti identifikovat a pojmenovat živočichy; výchovné: • rozvoj osobních zájmů žáků; • rozvoj schopnosti práci ve skupinách; • rozvoj schopnosti vhodného chování na veřejném místě (muzeum); • výuka chování žáka v úplně jiné realitě, než ve třídě. Dílčí cíle: • • • • • • • žák je schopen nazvat druhy živočichů; žák zná životní prostředí ryb, plazů, obojživelníků; žák ví, kde žijí živočichové poznaní v muzeu; žák zná charakteristické vlastnosti částí těla živočichů; žák umí pozorovat živočichy; žák dovede pracovat ve skupině; žák ví, jak se chovat na veřejném místě (muzea). Výukové metody: pozorování spontánní a řízené, přednáška; praktické jednání. 254 Organizační formy výuky: skupinová, individuální, práce ve skupinách. Materiální didaktické prostředky: živočichové - exponáty muzea (zoo); praktické úkoly pro skupiny; křížovka, shrnutí vyučování. Pro žáky třetího ročníku základní školy probíhá muzejní lekce v Přírodovědném muzeu v Krakově. O den dříve byly žákům uvedeny základní informace o tématech ryby, plazi, obojživelníci. Učitel je obeznámil se základními druhy živočichů (populární ryby, obojživelníci, plazi, jež jsou dětem známy). Cílem této lekce je prohloubit znalosti o vybraných druzích ryb, obojživelníků a plazů. Průběh výuky: Úvod Setkáte se s živočichy, které nemůžeme pozorovat v našem bezprostředním okolí, např. na zahradě, louce. Seznámíte se dnes s živočichy, kteří žijí v Polsku a také ve vzdálených zemích, teplejších, s živočichy, kterým hrozí vyhynutí. Pamatujte si, že budeme hosty muzea, nesmíme porušovat pravidla vhodného chování. Domov těch neobvyklých zvířat nám ukáže průvodce, to je ten, kdo se o ně stará a téměř vše o nich ví. Žádáme vás, abyste soustředěně poslouchali svého průvodce, protože po prohlídce budete řešit několik úkolů. Provedení: 1. Prohlídka s průvodcem začíná u obojživelníků. Průvodce vysvětluje žákům, co je charakteristické pro obojživelníky (jsou to polovodní živočichové, jejich kůže je tenká, bez šupin, jsou čtyřnožci, s výjimkou: beznozí obojživelníci. Někteří mohou být jedovatí, jako např. pralesničky z Jižní Ameriky. Uvádí se, že někteří obojživelníci jsou draví, že se vyskytují na všech kontinentech kromě Antarktidy). Děti znají kontinenty. Žáci pozorují pralesničku modrou, rosničku zelenou, pralesničku žlutou. Průvodce informuje, odkud pocházejí a jak žijí tito živočichové. (V Polsku: žáby a ropuchy). 2. Dále průvodce ukáže žákům ještěrky (plazi), vysvětlí, že mají šupiny, jsou to pozemní živočichové, mají dlouhé tělo a ocas. V Polsku často se setkáme s ještěrkou obecnou, všechny ještěrky v Polsku jsou chráněné. Průvodce ukazuje žákům ještěrky, a pak hovoří, co je ještěrka, co je pro ní charakteristické: agama kočinčinská, vousatá, varan Glaureti, bazilišek, trnorep, korovec jedový, leguán kubánský, teju černo-bílý. Vysvětli odkud pocházejí, jak žijí. 3. Průvodce ukazuje žákům hady: hroznýš, chřestýš brazilský, ploskolebec vodní, krajta ametystová, krajta tygrovitá, krajta zelená, krajta hnědohlavá. Sděluje, že hadí tělo je protáhlé, beznohé a čelisti umožňuji velmi široké otevření tak, že je možné požití obětí vcelku. 4. Želvy: Průvodce vysvětluje, že želvy jedí zároveň rostliny i zvířata, existují vodní a suchozemské želvy. Želva, která se vyskytuje v Polsku, je želva bahenní. 255 Želvy jsou schopny přizpůsobit se různým prostředím: vodnímu a pozemnímu. Pozorování želv žijících v muzeu: mata-mata, stepní želva, obří želva, želva pardálí, želva obrovská. 5. Průvodce vypráví o rybách. Dýchacím orgánem ryb jsou žábry, ryby mají čelisti a pohybují se pomocí ploutví. Jsou velmi různorodé pokud jde o stavbu vnějších a vnitřních orgánů, zbarvení a adaptaci na podmínky prostředí. Na světě existuje asi 28 tisíc druhů ryb. Ryby jsou nejstaršími obratlovci, existuji na světě asi 480 milionů let. V Polsku mámé asi 120 druhů. V krakovském Aquariu se můžete setkat se sladkovodními i mořskými rybami. Mořské: mořský koník, klaun, hvězdice, perutýn ohnivý, čtverzubec a další. Sladkovodní: Skalára amazonská, čichavec dvouskvrnný. 6. Přechod do místnosti připravené pro žáky. Tam se nacházejí krabičky a u nich: barevný papír, pastelky, fixy, lepidlo, bloky. Žáci jsou rozděleni do 3 skupin. Úkoly pro skupinu (další učitelé pomáhají žákům při jejich realizaci) Skupina 1. Vyberte si jednoho obojživelníka, nakreslete jej a upravte a pak o něm sdělte několik vět. Co je charakteristické pro obojživelníky? Skupina 2. Vyberte si jednu rybu, nakreslete ji a upravte a pak o ní sdělte několik vět. Co je charakteristické pro ryby? Skupina 3. Vyberte si jednoho plaza, nakreslete jej a upravte a pak o něm uveďte několik vět. Co je charakteristické pro plazy? Závěr křížovka. 1. Mají dlouhé tělo, na konci ocas. ještěrky 2. Pokryté tenkou kůží, čtyřnohé, chodí po stromech. pralesničky 3. Mořský, malý živočich. koník 4. Druh ještěrky, pocházející z rodiny leguánů. Leguán zelený 5. Tato želva žije na pustém, vyprahlém, kamenitém a zarostlém travnatém území. Želva čtyřprstá 6. Ještěrka chráněná v Polsku. ještěrka obecná 7. Dávejte si pozor na zvířata, která jsou jedovatá 8. Druh ještěrek žijící na stromech. bazilišek 9. Jedovatá ještěrka. korovec 10. Dýchají žábrami. ryby 11. Bytost žijící ve vodě, podobá se hvězdě. hvězdice 12. Mohou být masožravé i býložravé, vodní a suchozemské. želvy 13. Had z čeledi hroznýšovitých. krajta 14. Hady, krokodýli a ještěrky jsou. plazi Hodnocení výuky: • • • • 256 Účelem tohoto hodnocení budou: Účinnost metod a způsobů práce; Praktičnost a využitelnost vyučované látky; Inovativní dosažení cílů. Cestování v čase - v zemi dinosaurů Alicja Kotlarek Spolupracující osoby (podpora učitele): průvodce muzea a ostatní učitelé Místo, kde se koná vyučování: „Zaurolandia” v Rogově – okolí Bydgoště Časový rozsah výuky v muzeu: přibližně 4 hodony Ročník: III. ročník základní školy Obsah výuky: Chraňme naši planetu Zemi - živočichové, kteří vymřeli Obecné cíle: poznávací • seznámení se s prehistorickými plazy: jejich typy, životní prostředí a životní styl; • poznání teorie o vyhynutí pravěkých tvorů (umístění v té době); • seznámení dětí se zkamenělinami z různých geologických období; vzdělávací • vývoj schopnosti porozumění psanému textu; • utváření pojmů: paleontolog, zkameněliny; výchovné • výuka vhodného chování v muzeu. Dílčí cíle: Žák: • Vysvětluje, co dělá paleontolog, a co jsou zkameněliny, a chápe význam těchto pojmů. • Pozoruje modely zobrazující prehistorické plazy. • Vyjmenuje některé názvy jednotlivých druhů dinosaurů. • Samostatně vyhledává zajímavé informace o druzích dinosaurů umístěných na tabulkách. • Správně interpretuje příčiny vyhynutí dinosaurů (různé teorie vztažené k problematice) • Pozorně poslouchá projevy ostatních: průvodce, učitele či spolužáků. • Dovede na “časové ose” ukázat období, ve kterém žili pravěké bytosti. • Vykope kostru dinosaura - popíše činnosti, které provádí paleontolog. Výukové metody: diskuse, ukázka, výstava, praktické vyučování, problémové vyučování. 257 Organizační formy výuky: individuální, skupinová. Materiální didaktické prostředky: exponáty v parku a v muzeu. Průběh výuky: Poznámky Organizacja: Zakoupení vstupenky a rezervace průvodce, který nás provede zemí dinosaurů. Úvod: Průvodce muzea by měl znát věkové složení skupiny účastníků. Prostřednictvím svého úvodu týkajícího se prehistorických plazů, se snaží vzbudit v dětech zájem a přání prozkoumat/dozvědět se o dinosaurech víc a klást řadu otázek, které se jich týkají. Učitel řekne žákům aby: • poslouchali průvodce; • každý si vybral svého “oblíbeného prehistorického plaza” zaznamenal/zapamatoval si nejdůležitější informace a zajímavosti na dané téma, a udělal si s ním potom památeční fotografii (můžete zvolit více dinosaurů, ale nejméně jednoho) Provedení Zastavíme se u každého exempláře. Průvodce vypráví zajímavosti z života jednotlivých druhů. Pokud se chce někdo dozvědět více o dinosaurech - čte informační tabule. (děti si dělají poznámky, pozorují, ptají se na to, co je zajímá, dělají si fotografie) Průvodce vypráví také o životním stylu dinosaurů, čím se živili, o velkých katastrofách, a seznamuje nás s několika hypotézami o příčinách vyhynutí dinosaurů. Po seznámení se s prehistorickými plazy vstupte do paleontologického muzea. Vstup do Paleontologického muzea Prohlížení výstavy zkamenělin z různých geologických období a seznámení se s obyvateli moří a souše, kteří žili před desítkami a stovkami miliónů let. Prohlížení obrázků znázorňující dinosaury. Závěr Ve speciálně navržené místnosti děti vytvářejí dinosaury - dostanou různé materiály, kreslí, nauči se používat techniku origami, složí pravěké plazy z kvádrů nebo vyrobí jednoduché modely. Na konci (na speciálně připraveném prostoru vedle muzea) žáci zůstanou paleontology - výzkumníky obrovské kostry dravého dinosaura na “náměstí” vedle muzea. (poznají zařízení které využívají paleontologové, a dozvědí se, jaké činnosti vykonávají atd.) Volnočasové aktivity: Nákup suvenýrů, procházka k jezeru, v okolí jsou mnohé zábavné atrakce pro děti 258 Hodnocení výuky: Čas strávený v Zaurolandii je velmi atraktivní pro mladší děti. Tato expozice v Rogově je největší svého druhu v Polsku. Všechny modely dinosaurů jsou vyrobeny z polyesterové pryskyřice. Představují pravěká stvoření skutečné velikosti (jejich velikost, tvar, rozměry jsou kompatibilní s nejnovějšími výsledky paleontologického výzkumu). Setkáme se s velkým diplodokem, jsme konfrontováni s hrozivým tyranosaurem, nad našimi hlavami poletuje pterodaktyl. Země té doby se otevře přímo před očima dítěte... Děti získávají nebo rozvíjejí své znalosti o dinosaurech a zkamenělinách z různých geologických období. Zajímavá je také “praktická” část, ve které děti mohou vytvořit pravěkého gada a vykopat jeho ostatky - a tím způsobem poznat práci paleontologa. Myslím si, že všechny tyto zkušenosti se stanou nezapomenutelným dobrodružstvím a zážitkem. 259 Kostra člověka Ivo Králíček Místo kde se koná vyučování: Národní muzeum v Praze – Antropologická expozice Národní muzeum Václavské nám. 68, Praha 1, 115 79 Tel: +420 224 497 111 http://www.nm.cz Časový rozsah výuky v muzeu: 60 minut Ročník: 3. ročník vyššího gymnázia nebo seminář z biologie Obsah programu: Návštěva antropologické expozice Národního muzea v Praze.Tuto lekci je vhodné zařadit po probrání kosterní soustavy v řádných hodinách biologie. Studenty necháme pracovat ve čtyřech pracovních skupinách. Dostanou pracovní listy a samostatně řeší úkoly v antropologické expozici po dobu 30-45 minut. Tématicky jsou pracovní listy zaměřeny na popis kostry, rozdíly na kosterních pozůstatcích mezi mužským a ženským pohlavím a na choroby postihující kosterní soustavu. V závěru návštěvy provedeme společné vyhodnocení pracovních listů, společně se studenty projdeme správné řešení. Návštěvu je možné doplnit prohlídkou zoologické expozice (zejména savců, které předcházejí kapitole, která se týká kosterní soustavy člověka). Obecné cíle (poznávací, vzdělávací, výchovné: • • • • • rozvíjení kompetence k řešení problémů zadáním problémových úloh rozvíjení kompetence k učení vhodnou motivací, zajímavou expozicí a úkoly rozvíjení kompetence komunikativní společným rozhovorem a prací ve skupině, žáci naslouchají promluvám druhých lidí, porozumí jim a vhodně na ně reagují, účinně se zapojují do diskuse, vedeme žáky k vyslovování hypotéz či vlastních názorů, umožníme žákům prezentovat výsledky své práce rozvíjení sociálních a personálních kompetencí vzájemnou tolerancí a respektem, žáci pracují ve skupinách rozvíjení pracovních kompetencí řešením vlastních pracovních listů Dílčí cíle (očekávané znalosti žáků): žáci • • • • • 260 popíší jednotlivé kosti a dokáží je určit na kostře člověka dokáží rozlišit mužskou a ženskou lebku a uvést několik podstatných rozdílů dokáží rozlišit mužskou a ženskou kostru vyjmenují základní rozdíly mezi kostrou novorozence a dospělým člověkem vyjmenují a vysvětlí příčiny některých chorob postihujících kosterní soustavu Výukové metody: rozhovor, práce s pracovními listy. Organizační formy výuky: skupinová práce. Materiální didaktické prostředky: připravené pracovní listy. Průběh výuky: Úvod • seznámení s muzeem, zásady bezpečnosti, časovým harmonogramem akce; • rozdělení studentů do čtyř skupin; • přesun do antropologické expozice. Provedení Studenti pracují samostatně ve čtyřech skupinách s pracovními listy, které jsou tematicky odlišeny • téma 1 – popis lebky a srovnání lebky novorozence s dospělým člověkem • téma 2 – rozdíl mužská a ženská lebka, další rozdíly na kostře mezi mužem a ženou • téma 3 - kostra člověka • téma 4 – choroby, které postihují kosterní soustavu Studenti se v pravidelných časových intervalech (5-10 minut) střídají u jednotlivých exponátů. Učitel dohlíží na pracovní aktivitu studentů, konzultuje s nimi řešení úloh. Závěr učitel prochází se skupinou správnost řešení pracovních listů Hodnocení výuky: učitel vybere a zhodnotí vypracované pracovní listy studentů Objekt pozorování Např. muzejní exponát, řízené pozorování, výsledek pozorování: • různé typy lebek, lidské kostry Pracovní listy s doporučením úkolů pro žáky: 261 Pracovní listy – Kostra lovka A) Lidská kostra Popište lidskou kostru, porovnejte se skuteností 1…………………….. 2.…………………….. 3.…………………….. 8……………………... 14……………………... 15……………………... 17……………………... 21……………………... 23……………………... 24……………………... 25……………………... 26……………………... 27……………………... 32……………………... 33……………………... 34……………………... 35……………………... Jakými zpsoby jsou spojeny jednotlivé kosti na koste. Uvete konkrétní píklady. ................................................................................................................. ................................................................................................................. ................................................................................................................. ................................................................................................................. ................................................................................................................. ................................................................................................................. ................................................................................................................. ................................................................................................................. ................................................................................................................. ................................................................................................................. ................................................................................................................. ................................................................................................................. ................................................................................................................. ................................................................................................................. 262 B) Lebka Popište lebku (doplte názvy jednotlivých kostí do tabulky). 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 Jaký je rozdíl mezi lebkou dosplého lovka a dítte? Zdvodnte tyto rozdíly. 263 C) Kostra muže a ženy Zjistte jaké jsou rozdíly mezi mužskou a ženskou lebkou. Rozhodnte, která z nartnutých lebek (A-B) patí muži. Porovnejte skutené lebky a kostry muž a žen, doplte tabulku jejich podstatných rozdíl. Pokuste se schematicky zakreslit další významný rozdíl na koste, který ženy odlišuje od muž. znak muž A) žena B) D) Choroby postihující kosterní soustavu Zjistte jaké typy chorob mohou postihnout kosterní soustavu lovka. Napište jejich názvy a projevy. 264 Savci Ivo Králíček Místo kde se koná vyučování: Zoologická zahrada Dvůr Králové nad Labem ZOO Dvůr Králové nad Labem a.s. Štefánkova 1029 54401 Dvůr Králové nad Labem http://www.zoodvurkralove.cz/ Časový rozsah výuky v muzeu: 180 minut Ročník: 2. ročník vyššího gymnázia nebo seminář z biologie Obsah programu: Návštěva ZOO ve Dvoře Králové nad Labem. Tuto exkurzi je vhodné zařadit po probrání savců nebo etologie, případně je možné použít návštěvu ZOO jako motivační prvek na začátku tohoto výukového celku. Studenty necháme samostatně pracovat v malých skupinkách (2-4 studenti ve skupině, ). Každý student dostane pracovní listy a společně ve skupině řeší úkoly v ZOO po dobu 150 minut. Tématicky jsou pracovní listy zaměřeny na některé skupiny savců a jejich etologii. V závěru návštěvy provedeme společné vyhodnocení pracovních listů, se studenty projdeme správné řešení. Obecné cíle: • • • • • rozvíjení kompetence k řešení problémů zadáním problémových úloh; rozvíjení kompetence k učení vhodnou motivací (živé objekty pozorování, zajímavé úkoly); rozvíjení kompetence komunikativní společným rozhovorem a prací ve skupině, žáci naslouchají promluvám druhých lidí, porozumí jim a vhodně na ně reagují, účinně se zapojují do diskuse, vedeme žáky k vyslovování hypotéz či vlastních názorů, umožníme žákům prezentovat výsledky své práce; rozvíjení sociálních a personálních kompetencí vzájemnou tolerancí a respektem, žáci pracují ve skupinách; rozvíjení pracovních kompetencí řešením vlastních pracovních listů. Dílčí cíle: Žáci • • • • poznají a charakterizují exotické druhy savců dokáží charakterizovat určité skupiny savců porovnají a uvedou rozdíly mezi některými druhy živočichů vytvoří samostatně jednoduchý etogram Výukové metody: pozorování, rozhovor, práce s pracovními listy. 265 Organizační formy výuky: skupinová práce Materiální didaktické prostředky: připravené pracovní listy Průběh výuky: Úvod Seznámení s plánem ZOO, zásady bezpečnosti, časovým harmonogramem akce; rozdělení studentů do skupin; rozdání pracovních listů, plánu ZOO Provedení Studenti pracují samostatně v malých skupinkách s pracovními listy, které jsou tematicky odlišeny; • téma 1 – šelmy ; • téma 2 – kopytníci; • téma 3 – klasická ZOO ; • téma 4 – etologické pozorování. Studenti se jednou až dvakrát v průběhu samostatné práce sejdou s vedoucím exkurze na předem dohodnutém stanovišti. Učitel dohlíží na pracovní aktivitu studentů, konzultuje s nimi řešení úloh. Závěr Učitel prochází se skupinou správnost řešení pracovních listů Hodnocení výuky Učitel vybere a zhodnotí vypracované pracovní listy studentů Objekt pozorování různé druhy savců Pracovní listy s doporučením úkolů pro žáky: Pracovní listy – ZOO Dvůr Králové nad Labem – savci I. 1. 2. 3. 266 Šelmy K jednotlivým šelmám přiřaďte příslušné číslo (dle schématu, obr. 1): levhart ......... lev ......... gepard .......... tygr ......... puma ......... jaguár ......... Zjistěte, která ze šelem není ve zdejší ZOO ...................................................................................................................... Napište šelmy, které jsou v ZOO, ale nejsou zachyceny na náčrtcích ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. 4. K jednotlivým druhům šelem doplňte: a) místo výskytu b) potrava c) hmotnost, dožité stáří, popř. zajímavosti II. 1. Klasická část ZOO Zjisti, co nejvíce číselných údajů o slonech ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. Objev výběh hrocha a hrošíka, najdi ,co nejvíce znaků kterými se odlišují (způsob života, velikost, potrava,...) ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. Pavilon primátů a) jaké druhy lidoopů jsou ve zdejším pavilonu? b) Odkud jednolivé druhy pocházejí? c) Čím se živí? d) Žijí samotářsky nebo ve skupinách e) vyber si jednoho z primátů a pokus se nakreslit detail jeho obličeje 267 2. 3. III. Kopytníci 1. Zapiš druhy antilop, které cestou uvidíš ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. 2. Která z těchto antilop je největší? ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. 3. a) Kolik druhů nosorožců žije ve zdejší ZOO (vyjmenuj).. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. b) Všimni si různého tvaru tlamy u dvou z nich (viz. obr. A a B). Pokus se vysvětlit, proč tomu tak je (co je hlavní příčinou) a jednotlivé druhy urči. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. 4. Všímej si druhů zeber, pokus se schématicky zachytit pruhování u jednotlivých zeber (na které části těla je třeba se především zaměřit?). Napiš znaky, podle kterých rozeznáš jednotlivé druhy. IV. Vlastní pozorování Vyber si jednoho savce, který Tě nejvíce zaujal, zůstaň před jeho výběhem a pozoruj ho alespoň 30 minut. Snaž se zaznamenat jeho aktivity. Případně doplň obrázkem. 268 Jak vzniklo uhlí - naše přírodní bohatství. Iwona Nowicka Spolupracující osoby (podpora učitele): průvodce v muzeu Místo, kde se koná vyučování: Uhelný důl „GUIDO” v Zabrze Časový rozsah výuky v muzeu: 120 minut Ročník: I. ročník gymnázia Sdružení škol Jana Pawła II. v Rokitnie Obecné cíle: Žák ví, k čemu se používá uhlí, cení si práci horníků; Dílčí cíle: • • žák zná přírodní zdroj - uhlí, původ, nástroje a technoligie horníků, datum 4. 12. - svátek horníků - Barborka - patronka horníků, pozdravy “Bůh vám žehnej” a „Zdař bůh”, některé fráze v nářečí slezském a hornickém, pracovní zvířata, která pracovala pod zemí; žák porozumí, že práce horníků je nebezpečná, těžká a žák si cení jejich práce, pro život má uhlí velký význam, se uhlí používá k růýným účelům, je třeba se chovat ohleduplně k spolužákům během řešení úkolů. Výukové metody: úvodní diskuse, řešení problémů, práce s průvodcem v muzeu, praktické činnosti. Organizační formy výuky: kolektivní, individuální. Materiální didaktické prostředky: muzejní příručka, přírodní uhlí, slavnostní kostým horníka a oblečení pro denní práci Průběh výuky: Úvod Učitel popisuje žákům cíl prohlídky muzea v uhelném dole “Guido” v Zabrze, setkání s průvodcem, který poskytne informace potřebné k bezpečné prohlídce dolu nejen na povrchu, ale především na spodních úrovních dolu. Provedení Příprava žáků k výjezdu na první úroveň 170 m a později 320 m. Oblečení ochranných zástěr, příprava důlních lamp, přilby na hlavě. 269 Připomenutí pravidel bezpečnosti při průzkumu dolu. Během návštěvy průvodce vypráví příběh dolu - historie majitele, začátek těžebního průmyslu, práce koní v dolech, ukázka získaných zkamenělin, pozůstatky zvířat. Setkání s permoníkem, duchem dolů. Chvíle přemýšlení v kapli sv. Barbory patronky horníků. Prohlídka důlních exponátů, pozorování odstřelu uhelné stěny, kombinace práce kombajnů a dalších důlních strojů. Závěr Na závěr průvodce vypráví několik vtipů ve slezském nářečí a žáci musí rozluštit význam slov: např. “gruba” je důl, “fedrovat” znamená dolovat atd. Po návštěvě dolu se vyjede na povrch a začne návštěva dolu zvenku. Poděkování průvodci za zajímavé poučení z historie hornictví, rozdání letáků žákům, povzbuzení k návštěvě webové stránky a sledování vývoje muzea v pozdějších letech. 1. 2. 3. 4. 270 Pracovní listy s úkoly pro žáky Napiš příjmení prvního majitele dolů v Zabrze? ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. Kolik vagónů uhlí bylo určeno pro majitele dolu a kolik pro horníka? ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. Jakým způsobem se zaváděli do dolu koně? ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. Jak se zdraví horníci v dole a zda byl permoník dobrý? ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. Goblény krále Sigismunda Augusta (tzv. arrasy, název pochází od místa vytvoření goblénů) příklad renesančního umění. Proksch Magdalena Učitel vedoucí vyučování: učitel dějepisu. Spolupracující učitelé: průvodce, učitel přírodopisu, učitel náboženství. Místo kde se koná vyučování Královský hrad Wawel. Časový rozsah výuky v muzeu: 90 min. Ročník: VI Obsah programů: 1. Typické črty renesančního umění. 2. Král Sigismund August jako sběratel. 3. Arrasy krajinářsko - zvířecí jako novodobý atlas zvířat. 4. Monumentální arrasy s biblickými výjevy. Obecné cíle: • poznávací – seznámení žáků s typickými črtami renesančního umění na základě goblénů krále Sigismunda Augusta; • vzdělávací – zdokonalení použití nových pojmů o renesančním umění; • výchovné – působení na rozvoj estetického cítění a vnímání přírodní krásy. Dílčí cíle: žák • • • • • • • • • • • zná pojmy: goblén (arras) menažérie, verdiura, bordiura girlanda zná datum a místo vzniku arrasů krále Sigismunda Augusta zná črty renesančního slohu rozumí rozdílům mezi uměním středověku a renesance rozumí významu velkých geografických objevů rozumí významu nových pojmů a symbolickým významům zvířat znázorněných na goblénech rozlišuje mezi středověkým a renesančním uměním umí ukazovat typické znaky renesance na arrasech dovede charakterizovat sběratelskou vášeň krále Sigismunda Augusta a správně používat nové pojmy Výukové metody: vyprávění, popis. 271 Organizační formy výuky: práce skupinová a individuální. Materiální didaktické prostředky: arrasy (goblény) krále Sigismunda Augusta (verdiury a monumentální arrasy), tabule s fragmentem bordiury Mars a Venuše, pracovní listy a barevné lístky. Průběh výuky: Úvod Poschodí - sál I. 1. Učitel vedoucí vyučování: rozdává žákům listy /příloha 1), úkolem žáků je označit písmenem S věty charakterizující znaky středověkého umění. 2. Žáci vyplňují listy, učitel kontroluje správnost řečení úkolu. 3. Učitel vedoucí vyučování: vysvětluje žákům, že všechny ostatní věty jsou příznačné pro renesanční umění a mají se označit písmenem R. 4. Učitel vedoucí vyučování: vysvětluje žákům, že cíl dnešní hodiny je najít znaky renesančního umění na arrasech krále Sigismunda Augusta. Rozvinutí 1. Učitel vedoucí vyučování: položí žákům otázku, jestli něco sbírají. 2. Učitel vedoucí vyučování: vypravuje o sběratelské vášni krále Sigismunda Augusta a zvlášť o proslule sbírce královských goblénu, řečených arrasy, kterou král objednal v XVI. Století v Bruselu. Průvodce vysvětluje význam slova arras. 3. Učitel vedoucí vyučování: rozdává žákům listy (příloha 2), na kterých žáci během prohlídky seřadí určité črty renesančního umění s tituly arrasů. Poschodí - sál II. 1. Průvodce se zeptá žáků, jaká zvířata jsou znázorněna na goblenéch v tomto sále a doplní jejich odpovědi. 2. Učitel vedoucí vyučování: vypravuje žákům, že souběžně s objevy nových zemí na konci XV. století a v XVI. století lidé začali z těchto zemi dovážet kromě různého zboží i nová exotická zvířata, lvy, tigry a opice. 3. Učitel vedoucí vyučování: vypravuje žákům o modě na chov exotických zvířat a zakládání u královských a panských dvorců menažérií (obor) a vysvětluje původ toho slova. 4. Učitel vedoucí vyučování: obrátí pozornost žáků na princip perspektivy, zaveden renesančními tvůrci a na fakt, že umělcům této doby nebyla cizí ani znalost lidské anatomie a fyziologie. 5. Učitel vedoucí vyučování: vysvětlí žákům, že arrasy s výjevy krajiny a zvířat se jmenují verdiury. 6. Průvodce vypraví žákům, jakým způsobem ie lidé v době renesance libovali v povídání o zvířecích nestvůrách, a následně popisuje goblén s výjevem boje draka s panterem a vysvětluje způsob znázorňování zvířat v renesančním umění. 7. Žáci doplňuji obdržené předem listy. 272 Poschodí – Sál Pod zvěrokruhem 1. Všichni projdou do sálu Pod Zvěrokruhem. 2. Průvodce seznámí žáky s dalším druhem královské sbírky goblénů, které patří k nejspanilejším arrasům celé kolekce, totiž s monumentálními biblickými výjevy. 3. Průvodce vysvětlí, že širokému pásu kolem těchto obrazů říkáme bordiura a zeptá se, co znázorňuje této bordiury, napomáha v odpovědích. 4. Průvodce ukazuje žákům tabuli s fragmentem boridury znázorňující antické bohy, Marsa a Venuši, aby obrátil pozornost na mytologické prvky renesančního umění. 5. Učitel náboženství popisuje obsah arrasů serie Dějiny babylonské věže. 6. Učitel vedoucí vyučování: upozorňuje žáky na vzhled a dynamiku postav a také na techniku stavby věže. Sál pod planetami 1. V tomto sále učitel náboženství vypráví výjev o opilém Noemovi. 2. Učitel vedoucí vyučování: obratí pozornost žáků na způsob znázornění krásy lidského těla a na způsob znázornění šatstva hrdinů výjevu. Senátorský sál 1. Učitel vedoucí vyučování: poprosí jednoho žáka aby popsal výjev Východ z Noemovy archy a ukazal na tomto příkladu typické črty renesančního umění. 2. Učitel vedoucí vyučování a učitel náboženství doplňuje žákův popis. 3. Závěr 4. Učitel vedoucí vyučování kontroluje správnost řešení úkolů (příloha 2). 5. Na závěr učitel rozdá žákům křížovku (příloha 3), kterou mají žáci luštit, Hodnocení výuky: Učitel rozdává žákům žluté a modre listy. Na listech žáci hodnotí hodinu: • na žlutých píši o tom, co bylo zaujímavé; • na modrých, co se na dnešní hodině nelíbilo. Pracovní listy s doporučením úkolů pro žáky: Příloha č. 1 Které věty jsou charakteristické pro středověké umění • Umělci tvoří pro chválu boží, jejich díla jsou anonymní. • člověk, jeho každodenní touhy, city a tělo se staly důležitým tématem umělecké tvorby. • Princip perspektivy není cizí umělcům. • Umění starověku jakožto umění pohanů si nezaslouží pozornost • Na obrazech převažují náboženská témata. • Roste zájem o umění a mytologii, řeckou a římskou. • Postavy lidí a zvířat jsou znázorněný v pohybu. 273 Příloha č. 2 Seřaď titul arrasu a typický znak renesančního umění . Typické znaky renesančního umění Princip perspektivy Znalost anatomie Dovednost znázornit lidské a zvířecí postavy v pohybu Výskyt mytologických postav Příloha č. 3 Luštění křížovky 1. Stavba na královském dvoře, ve kterém se nacházela zvířata, hlavně z exotických krajin. 2. Arrasy (goblény) s krajinářskými a zvířecími výjevy 3. Tvoří rámec monumentálních arrasů krále Sigismunda August 4. Objevuje se v bordiurách 5. Princip charakteristický pro renesanční umění 274 Živočichové v přirozeném prostředí Mária Ráceková Místo kde se koná vyučování: Východočeské muzeum v Pardubicích, Zámek č.p.2, 530 02 Pardubice tel.: +420 466 799 240 www.vcm.cz Časový rozsah výuky v muzeu: 60 minut Ročník: 6., 7. třída ZŠ - hodiny přírodopisu, prima, sekunda osmiletého gymnázia - hodiny biologie, zájmový přírodovědný kroužek Obsah programu: Návštěva stálé expozice Příroda východního Polabí ve Východočeském muzeu v Pardubicích je vhodným doplněním látky z přírodopisu v 6. a 7. ročníku základní školy (prima, sekunda osmiletého gymnázia), kdy se probírá zoologie. Žáci pracují samostatně s připravenými pracovními listy po dobu 30 - 45 minut. Procházejí expozici a plní zadané úkoly, které se týkají živočichů v jednotlivých vitrínách, poznávají stupně vývoje hmyzu a seznamují se s přírodním prostředím vodního ptactva. Žáci také poznávají ze značné blízkosti obyvatele dubového lesa. Na závěr hodiny projdou studenti s učitelem správné řešení úkolů Obecné cíle: • • • • • • rozvíjení kompetence k řešení problémů zadáním problémových úloh; rozvíjení kompetence k učení vhodnou motivací, zajímavou expozicí a úkoly; rozvíjení kompetence komunikativní společným rozhovorem a prací ve skupině, žáci naslouchají promluvám druhých lidí, porozumí jim a vhodně na ně reagují, účinně se zapojují do diskuse, vedeme žáky k vyslovování hypotéz či vlastních názorů, umožníme žákům prezentovat výsledky své práce; rozvíjení sociálních a personálních kompetencí vzájemnou tolerancí a respektem, žáci pracují ve skupinách; rozvíjení pracovních kompetencí řešením vlastních pracovních listů; Dílčí cíle: • • • • studenti popíší jednotlivá stádia vývoje vodního hmyzu; studenti vyjmenují základní rozdíly v morfologické stavbě těla jednotlivých larválních stádií hmyzu; studenti rozliší morfologické tvary jednotlivých dospělých stádií hmyzu; studenti poznají a pojmenují druhy ptáků osídlujících rybníky; 275 • • • studenti přiřadí vodního ptáka k místu, kde si shání potravu; studenti popíší přizpůsobení těla vodních ptáků pro lov potravy; studenti rozliší stopy jednotlivých druhů v dubovém lese. Výukové metody: metody slovní – dialogické (závěrečná diskuse), metody názorně demonstrační – pozorování předmětů a jevů, demonstrace statických objektů (zvířata ve svém přirozeném prostředí); metody praktické – grafické a výtvarné činnosti (práce s pracovním listem). Organizační formy výuky: skupinová výuka. Materiální didaktické prostředky: pracovní listy, muzejní exponáty. Průběh výuky: Úvod • seznámení s muzeem, zásady bezpečnosti, časovým harmonogramem akce; • rozdání pracovních listů všem žákům; • základní instrukce k úkolům. Provedení • studenti procházejí výstavu a vypracovávají úkoly v pracovním listě; • první zastavení u vitríny vodního hmyzu – poznávají různá stádia vývoje vodního hmyzu; • přesun k vitríně s ptáky na rybnících – podle exponátů poznávají a vybarvují ptáky na obrázcích v pracovním listě, zapisují hlavní přizpůsobení těl k lovu potravy; • u vitríny s obyvateli dubového lesa pozorují končetiny různých druhů zvířat a přiřazují stopy; • studenti projdou celou výstavu a po celou dobu probíhá diskuse nad poznávanými exponáty; • učitel dohlíží na pracovní aktivitu studentů, konzultuje s nimi řešení úloh. Závěr • společná kontrola vyplněného pracovního listu a diskuse nad nejasnostmi Objekt pozorování • 276 exponáty ve vitrínách v přirozeném prostředí bez rušivých popisků nebo nápisů Załączniki Komentář k pracovnímu listu ke stálé expozici Příroda východního Polabí ve Východočeském muzeu v Pardubicích Pracovní list je určen žákům základních škol, studentům nižšího stupně gymnázia, ale také všem zájemcům o studium biologie, kteří navštěvují různé přírodovědné kroužky a projekty. Je vhodnou pomůckou pro učitele, kteří chtějí svým žákům připravit netradiční a zajímavou hodinu v muzeu. List je připraven pro žáky ke snadnému zopakování učiva, které probírali ve škole a zábavnou formou je provést výstavou, kde mají možnost shlédnout mnoho nového a zajímavého. Žáci při vyplňování pracovního listu přicházejí do kontaktu s obyvateli různých biotopů a výhodou je, že mají možnost pozorovat i detaily stavby těla jednotlivých druhů. Každý úkol je vytvořen tak, aby v žákovi podporoval pozorovací a srovnávací schopnosti. Výhodou této výstavy je, že jsou zde některé exponáty vystavené i před vitrínami, a tak i při vypracovávání pracovního listu se mohou žáci spolehnout na blízký kontakt s divokým zvířetem. Pracovní list je také místem, kde mohou žáci ukázat své výtvarné umění spojené s přesnými pozorovacími schopnostmi, pro tento účel je připraven úkol č. 2, kde musí žáci vypozorovat barevný „šat“ ptáků a následně jej správně zaznamenat do pracovního listu vybarvením černobílých siluet těchto ptáků. Důležitou roli zde hraje i manuální zručnost žáků spojená se správným logickým uvažováním. Opět se to týká druhého úkolu, kdy mají žáci vystřihnout již vybarvené siluety ptáků a podle stavby těla je správně přiřadit na místo do obrázku, znázorňujícího prostředí rybníka. Žáci tedy kromě svých znalostí a vědomostí využívají také dovednosti. 277 Pracovní listy s doporuením úkol pro žáky: 1.Uvitrínysvodnímhmyzempozorujterznástádiavývojehmyzu. Najdtedvojicelarva–dosplecasprávnpojmenujte: A) B) 1) C) 2) 3) D) (vitrína.2) 4) A)................................................................... C)................................................................... B)................................................................... D)................................................................... 2. Vevedlejšívitrínpozorujterznédruhyptákosídlujícíchrybníky. (vitrína.6) a) Dopltedotabulkyjménapták naobrázcích(str.3) b) Znabídkypodtabulkouvyberteapiatepotravu,kterouseživí. c) Prohlédntesidanéptákyvevitrínanaobrázcíchapiatevšempizp sobeníjejichtla prosnadnýlovpotravy. d) Nakonecptákyvybarvte,vystihnteanaleptedoobrázku(str.2)namísto,kdesishánjí potravu,obrázekvybarvte. pták jméno potrava pizp sobení A) B) C) D) E) Nabídkapotravy: Semenaadrobnívodníživoichovévbahn;jiníptáci,ryby;vodníhmyzvhloubce;rybypibehua vbahn;hmyznadhladinou,ervi,rybípotr;rostliny,hlavntrávy;drobníhlodavci,maléryby, vajíka;kvtnínektarvodníchrostlin. 3. Urete,kterýmživoichmzvitrínypatítytostopy: ............................. .............................................................. (ježek,plch,krkavec,dlask,liška,prase,myšice,jezevec,) 278 .......................... C) A) B) E) D) 279 Od alchymie k chemii - starověké lékárnictví v moderní době Natalia Regulska Vyučující učitel: učitel chemie Spolupracující osoby (podpora učitele): učitel biologie Místo, kde se koná vyučování: Muzeum Farmacie Jagellonské Univerzity Collegium Medicum v Krakově Časový rozsah výuky v muzeu: 2 hodiny Ročník: 1. – 3. ročník vyššího gymnázia Obsah výuky: Historie lékárnictví na území Polska (zejména v okolí Krakova), role alchymie v lékárnictví, laboratorní přístroje a zařízení v minulosti a dnes, destilace, frakční destilace, filtrace, typy vah a závaží, Ignacy Lukasiewicz a jeho objevy, léčivé suroviny, prvky latinského pojmenování léků, rostlin a živočichů používaných pro výrobu léků. Obecné cíle: znalost hodnocení jevů a metod používaných v chemické laboratoři, vliv a užitečnost objevů lékárníků a chemiků pro moderní farmacii, znalost a schopnost používat latinské názvy, znalost termínu “alchymie” a její srovnání s dnešní chemii, vývoj postojů pozorovatele. Dílčí cíle: žák prezentuje, popisuje a srovnává vybavení používané v chemické laboratoři kdysi a dnes, vysvětluje a rozlišuje proces destilace, frakční destilace a filtrace, vyjmenuje slavné chemiky a lékárníky, a interpretuje jejich příspěvky pro moderní dobu, zná a umí vysvětlit pojem alchymie a odlišuje ji od moderní chemie, umí pojmenovat alespoň několik druhů živočichů a rostlin, používaných kdysi v lékárnictví a k výrobě léků (polské a latinské názvy). Výukové metody: diskuse, demonstrace, stručný popis u vchodu do každé z místností muzea. Organizační formy výuky: Skupinová. Materiální didaktické prostředky: pracovní list. 280 Průběh výuky: Úvod Seznámení žáků s vyučovaným tématem cíli lekce a znalostmi, které by měli získat během vyučování, prezentace etap vyučovaní a připomenutí pravidel chování a prohlídky podle Řádu Muzea farmacie. Provedení Připomenutí a prezentace pojmů a obsahu týkající se vyučovací hodiny: vyjmenování nástrojů a vybavení laboratoře, pojem destilace, frakční destilace, filtrace, vliv alchymie na farmacii, Ignacy Lukasiewicz a jeho úspěchy, druhy živočichů a rostlin používané v lékárnictví (názvy polské a latinské). Závěr Zkouška před a po návštěvě Muzea farmacie a po provedeném vyučování, porovnání výsledků. Hodnocení výuky: Co se Vám nejvíce líbilo? Co Vás překvapilo? Jaké jste si zapamatovali laboratorní přístroje a k čemu ty přístroje slouží? Čím se proslavil Ignacy Lukasiewicz? Jaká zvířata a rostliny byly používány pro výrobu léků? Pracovní list pro žáka Úkol 1. Po pozorování předmětů v sále 1 vyjmenuj některé prvky prezentovaných lekárenských erbů, doplň schéma a pojmenuj (polský a Latinský název) ve středu schématu představeného živočicha a také popiš jeho symboliku. 1. ................................................................................................................................ 2. ................................................................................................................................ 3. ................................................................................................................................ 4. ................................................................................................................................ 5. ............................................................ ............................................................ ............................................................ ............................................................ ............................................................ ............................................................ 281 Úkol 2. Pojmenuj nádobu, která je uvedena na obrázcích níže a popiš k čemu se používala. ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ Úkol 3. Uveď jména slavných lékárníků a profesorů z Krakova. 1. ................................................................................................................................ 2. ................................................................................................................................ 3. ................................................................................................................................ 4. ................................................................................................................................ Úkol 4. Po návštěvě v pracovně Ignaceho Lukasiewicze napiš, jak se nazývá objekt (vlevo dole), který Lukasiewicz jako první sestrojil, a napiš, co je ve třech skleněných retortách na obrázcích vpravo ............................ ............................ ............................ ............................ Úkol 5. Zadej dva názvy (polský a latinský) vybraných léků a doplň k nim živočišné a rostlinné druhy, používané při jejich výrobě. 1. . .................................... 1. .......................................... 1. ...................................... 2. . .................................... 2. .......................................... 2. ...................................... 282 Obratlovci – a jejích adaptace na různé podmínky životního prostředí Teresa Smoleń Spolupracující osoby (podpora učitele): Průvodce muzea Místo kde se koná vyučování: Zoologické Muzeum Jagellonské Univerzity v Krakowie, ul. Ingardena 6 Časový rozsah výuky v muzeu: 150 minut (kolem 30 minut vyučování ve škole, 120 minut vyučování v muzeum). Ročník: III ročník základní školy Obsah programů: Živočichové z různých prostředí Obecné cíle: poznávání charakteristických znaků obratlovců, které jim umožnuji přizpůsobení k životu v různých podmínkách, zlepšení účinnosti vnímání vlastnosti a znaků jednotlivých zvířat, účinnost projevu na¨toto téma, formování pozitivního postoje - poznávání světa skrze muzea, Dílčí cíle: Žák : • popíše charakteristické znaky obratlovců; • je schopen vyjmenovat znaky umožnující život v dané krajině a vyjmenovat příklady živočichů; • je schopen vnímat vztah mezi stavbou živočicha a životním prostředí, v němž ono žije; • ví, co to je kamufláž a v čem pomáhá živočichům; • rozlišuje živočichy žijící v oblasti; • klasifikuje živočichy, do tříd k nimž náleží; • ví, jak se chovat v muzeu; • pozná hodnotu vyučování prostřednictvím muzejní lekce; • umí pracovat v týmu; • dodržuje pravidla. Výukové metody: mnohostranné metody vzdělávání: hledání, hodnocení, praktické metody. 283 Formy práce: individuální (práce s knihou), kolektivní (přednáška v muzeu), skupina (turnaj) Materiální didaktické prostředky: • • • • • • • pracovní listy pro žáky: hra - “najdi zvíře” 3 kousky (příloha 1), křížovka 3 kousky (příloha 3); tabulky ABC k vybíraní odpovědi 3 kusy; karty s otázkami pro žáky (příloha 2); volné listy na poznámky; propisovací tužky; list na kterým se zaznamenává pořadí týmů; barevné fixy. Bibliografie: • Wojciech Czechowski i inni „ Biologia” , Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa 1992 • Časopis „Świat wiedzy” stránky týkající se obratlovců, • Zoologické alba, • Internet, • Beiersdorf Krzysztof „Dzieje Muzeum Zoologicznego Uniwersytetu Jagiellońskiego.” Kraków 2000. Žákům se oznámí cíl muzejní lekce a jejich úkolem je získat informace týkající se tématu vyučovaní a vlastního muzea (příloha 2). Žáci s učitelem tvoří pravidla chování v muzeu se zvláštním zdůrazněním takových chování, jako jsou: • zákaz dotýkat se exponátů a vitrín, • zákaz vstupu pod police z exponáty, • zákaz běhaní, postrkovaní atd. Návštěva muzea. Komentovaná prohlídka muzea kvalifikovaným průvodcem týkající se tématu vyučovaní. Po tuto dobu nejsou další exponáty osvětleny. Týmový turnaj. Žáci jsou rozdělení do družstev, kde pracují u stolů, které se nacházejí v muzeu. Během toho se nemůžou libovolně pohybovat po muzeu. Průběh vyučování: Úvod - přibližně 30 minut část uskutečněná ve škole Asi týden před výletem do muzea, prezentujeme dětem téma vyučovaní v muzeu - prezentujeme obecnou klasifikaci obratlovců. Úkolem žáků je získání informaci o nich, ne jen o konkrétním živočichovi – at’ se žáci sami angažuji a hledají informace. Informujte také, v jakém místě bude se konat vyučování, uvádíme základní informace o tomto místě, např: druhy exponátů, umístění, atd. Požádáme žáky, at’ najdou zajímavosti o tomto místě, a at přemýšlí o tom, jak se chovat v muzeu. 284 Učitel píše na tabuli heslo: “PRAVIDLA CHOVÁNÍ V MUZEUM”. Žáci mají plnou důvěru, jde-li o návrhy pravidel, ale návrh musí být ověřen učitelem. Učitel sdlí specificut Zoologického muzea (Muzeum - příloha). Je dobré připomenout, že existuje mnoho knih a zoologických atlasů. Předchozí znalost tématu umožní dětem snadněji pochopit to co prezentovat průvodce, a může být také zdrojem zajímavých otázek. Porozumění povaze místa vám pomůže formulovat pravidla chování v muzeu. Je důležité dětem připomenout, že se nesměji dotýkat exponátů, vzdálit se od skupiny a pokusit se schovat např. pod vitríny s exponáty nebo se o ně opírat (jsou prosklené, a pod nimi jsou prováděny různé elektrickérozvody). Je nutné vysvětlit dětem, že v muzeu musí poslouchat příkazy učitele a průvodce. Na každé porušení pravidel je třeba poukázat a ihned nápravu. Provedení: Část realizovaná v muzeu kolem 70-90 minut. Muzejní lekce. Příklady exponátů, které budou prezentovány: • NOSOROŽEC SRSTNATÝ (jediný kompletní exponát na světe), • PLEJTVÁK MALÝ, • ŽELVA OBROVSKÁ, • JEŽURA, • PTAKOPYSK, • TULEN, • ŽIRAFA, • HROZNÝŠ, • KROKODÝL, • MEDVĚD, • KRÁLÍK, • MRAVENEČNÍK, • PAPOUŠCI, • NETOPÝR, • SUP. Seznam ten může se měnit, co závisí na tom, o co se budou zajímat děti. Při návštěvě, která je zaměřena na konkrétní aspekt - můžeme poprosit průvodce, aby nechal vypnuté osvětlení dalších exponátů, které mohou rozptytlovat pozornost dětí. V tomto muzeu je taková možnost. Komentáře k provedení vyučovaní. V Zoologickém muzeu jsou tisíce exponátů, takže je těžké vybrat ty nejdůležitější, ale mějte na paměti, že průvodce v muzeu velmi dobře zná každý z nich, takže můžete snadno změnit navrhovaný seznam. Je jasné, že děti se budou zajímat také o další zvířata, která uvidí. 285 Objeví se mnoho různých běžných otázek a problému, které bude nezbytné vyjasnovat. Je třeba si uvědomovat, že děti mají už nějaké informace a vědomostí. To, co se dozvědí na této hodině, je pro ně také častečně nové a tyto informace by měly nahradit staré, proto je důležité mluvit s dítětem na jeho úrovni, aby nějakým způsobem dokazálo „nahraditt nebo doplnit”své znalosti. Závěr Týmový turnaj: kolem 20-30 minut. Po návštěvě výstavy si žáci sednou u stolů ve výstavní síni. Jsou rozděleni do 3 skupin - v každé je 4-5 osob. Turnaj má 4 kola, v každém jsou otázky poněkud rozdílné povahy a týkají se jak nově nabytých znalosti, tak i toho, co děti znaly předem. I KOLO: Přiřazení popisu zvířete a jeho názvu / Příloha 1 / (počíta se čas, je možné získat 1,2,3 body. Nejvyšší počet bodů získává nejrychlejší tým, atd.) II KOLO: Co je pravda? / Příloha 2 / Žáci poslouchají věty či otázky, ke kterým jsou uvedeny 3 možné odpovědi. Hráči po chvilce přemýšlení zvednou tabulku s číslem odpovědi, kterou považují za správnou. Za správné rozhodnutí každý obdrží bod. Pouze jedna odpověď je správná. III KOLO: Křížovka. / Příloha 3/ Každý tým dostane list s křížovkou. Otázky přečte vedoucí hry. Zodpoví ten, kdo se bude hlásit první. Za správnou odpověd obdrží bod. Každý tým vyplní všechny rubriky křížovky. IV KOLO: Týmy musí vypsat 10 exponátů - názvy zvířat, které uviděli v muzeu. Získají body v závislosti na správnosti a pořadí ve kterém se budou hlásit: 1, 2, 3. Na konci turnaje sečteme body a oznamíme výsledky. Odměníme týmy tleskáním a dáme možnost prohlédnout si exponáty, které dosud nebyly osvětlené, mimo jiné, nádhernou sbírku motýlů, nebo měkkýšů. Pravidla které musejí být vysvětleny účastníkům muzejní lekce 1. Pamatujte si že se počítá čas vaši odpovědi: “Rychlejší je lepší”. 2. Bod obdržíte pouze za správnou odpověď. 3. Jestli odpovíte špatné, druhý tým získá právo odpovídat. 4. Vaše body se zapisuji na tabuli. Zvítězí tým, který získá více bodů. Hodnocení výuky Vyhodnocení provedené práce, předání diplomů a možnost prohlédnout si další muzejní exponáty. Załączniki 286 PÍLOHA 1 Který je to živoich? Jeho název je z doby, kdy byl považován za obrovskou rybu. Je to však savec, i když je velmi podobný velkým rybám. Po celá staletí byl loven pro své maso a pedevšímpro tuk. Na rozdíl od ryb, jejichž ploutve jsou horizontální, má ploutve vertikální, takže dovede plavat rychleij. HI Je to druh dravého savce. Je od 1,5 do 3 m dlouhý, do 1,25 m vysoký a jeho tlesná hmotnost to 130-700 kg. Jeho srst je hustá, rudé, hndé, erné nebo stíbrné barvy. Na zimu upadá do zimního spánku, ze kterého se mže obas zbudit. Ke spánku si pipraví místo, kterému se íká brloh. Žije sám, se svým druhem pouze v období páení. Bhem zimy samice rodí 2 až 3 mláata a stará se o n až do píštího vrhu. Samice s mladými jsou velmi nebezpené. V celém Polsku je to chránný živoich. HI Moský savec. Má srst, dlouhou, úzkou tlamu, dlouhé vousy, tvrdé drápy, ostré zuby pizpsobené pro konzumaci ryb a korýš, a chlupaté, krátké ploutve. Studiem tchto savc se zabývá Moská stanice Gdaské univerzity. HI Býložravý savec, sudokopytník, nejvyšší z dnes žijících zvíat. Žije v afrických savanách jižn od Sahary. Samci jsou vtší než samice, dosáhnou výšky až 5 metr a hmotnosti více než 1300 liber. Jeho pední nohy jsou velmi tenké a dlouhé, delší než zadní. Barvu má hndou, tmav rudou až bílou, na tle se vyskytují také tmavé skvrny rzné velikosti a tvaru - je to jeiích specifický znak, konstantní po celý život. Odstín barvy je závislý na roním období a stavu zvíete. Barva žiraf je maskovací „kamufláž” a napodobuje rozptýlené svtlo savany. HI Vyskytuje se v Austrálii a v Tasmánii. Vede osamlý život. Je naprosto dokonale pipravený k plavání - ma plochý, široký ocas a plovací blány mezi prsty na všech konetinách. Charakteristickým rysem, unikátním ve svt savc, krom gumového enichu, je umístní konetin na stran tla, nikoliv pod ním, což se odráží v "plazí" chzi tohoto zvíete. HI Jsou to zvíata mající ještrovitý tvar tla, které je pokryté kostnými štíty, s elistmi plnými zub, které jsou uloženy v zubních lžkách. Tlo je zakonené velmi vyvinutým a svalnatým ocasem. Má dva páry krátkých, silných nohou, pední prsty jsou volné, zadní prsty jsou zcela nebo ásten spojené plovací blánou. Žije ve vod a na souši. Mže, na rozdíl od jiných plaz, emitovat hlasité zvuky. Jsou vejcorodné. Vejce kladou na souši. KROKODÝL TULE PTAKOPYSK ŽIRAFA VELRYBA MEDVD HNDÝ 287 PÍLOHA 2 Oznaená správná odpov je k dispozici pouze pro uitele,. Vysvtlujeme žákm obtížná slova. Otázky mžete upravit a pidat své vlastní tak, aby vyhovovaly vašim potebám. 1. Charakteristické znaky pták nezahrnují? a) tlo kryté peím b) vejcorodost c) velmi tžké kostry a siluety, které nejsou aerodynamické 2. Velryba nap. plejtvák malý je: a) obojživelník b) savec c) plaz 3. Letka je: a) druh ptaího peí b) moský savec c) divoký pták 4. Brloh je to místo zimního spánku: a) medvda, b) zajíce, c) lišky, 5. Krtek je savcem, který se prohrabává pdou. Usnadují mu to : a) dokonalý sluch, ich a hmat a také dlouhé pední konetiny se silnými drápy. b) výborný zrak a velké tlo c) velmi dobrá schopnost pohybovat se po zemi, rychlost. 6. Mraveneník nemá: a) jazyk b) zuby c) drápy 7. Ježura australská svým vzhledem pipomíná: a) krtka b) ježka c) rejska 8. Echolokaci používají: a) ryby b) vlci netopýi 9. Teplokrevní živoichové nejsou: a) ryby b) savci c) ptáci 10. Živoich pizpsobený k žití na stromech, živí se lísty, nkteré jeho další charakteristické znaky jsou:: palec a ukazováek ruky jsou umístné naproti ve srovnání s ostatními prsty, nemá ocas. Je to: a) opice b) koala medvídkovitý c) panda 288 1. Ospalé zvíe žijící na strom. LENOCHOD 2. Muzeum Zoologické ...................................... JAGELLONSKÉ Univerzity. 3. Kope podzemní tunely. KRTEK 4. Zvíe které ma ostny. JEŽURA 5. Kladou je ptáci. VEJCE 6. Ozdobný pták. PÁV 7. To co dlají zvíata, aby se skrýt ped predátory. KAMUFLÁŽ 8. Všem známý vanatec . KLOKAN 9. To co mají nkteí obratlovci ze pedu np. ptáci. ZOBÁK 10. Mže být hndý ale i lední. MEDVD 11. Nosorožec ............... v muzeu nachází se jeho kompletní kostra. SRSTNATÝ 12. Hroznýš ............. KRÁLOVSKÝ 13. Nachází se v muzeu. EXPONÁTY 14. Ma jí želva. KRUNÝ 289 Od zrníčka do bochníčka Barbara Świątek Spolupracující osoby (podpora učitele): Piotr Mankiewicz – majitel, zakladatel a konzervátor muzea Místo, kde se koná vyučování: Muzeum chleba v Radzionkowie, ul. Z. Nałkowskiej 5 Časový rozsah výuky v muzeu: 120 minut Ročník: lekce přírodovědy a biologie, všechny etapy vyučování Obsah výuky: Během vyučování je představen proces zpracování zrn od zasetí až po finální produkt, jakým je chléb. Žáci se seznámí s obilím pěstovaným v Polsku, a to zejména ve Slezsku (na nádvoří muzea se nachází “minipole” nejčastěji pěstovaných obilovin v Polsku), nástroje a vybavení sloužící k zpracování obilí a pečení chleba, a také zvyky a rituály doprovázející výrobu chleba. Žáci se seznámí také ze starými tisky, pohlednicemi, výstřižky z novin a časopisů, a obrazy vztahujícími se k pečení chleba, stejně jako s “chlebovými penězy”, které existovaly v době těžké krize. Obecné cíle: úroveň znalosti • zopakování a utřídění vědomostí o obilovinách a pracech spojených se zpracováním zrna a pečením chleba; • vyhledávání, shromažďování, organizování a využívání informací z různých zdrojů, včetně muzejních sbírek; • vzbuzení zvědavosti prostřednictvím přímého kontaktu žáka s muzejními exponáty; úroveň dovednosti • obohacení slovní zásoby žáka; • příprava mladých lidí podílet se na vytváření a užívání kulturního dědictví; • vývoj osobních zájmů žáka; • vzbuzení úcty k tradici, práci a polské kultuře; úroveň postojů a názorů • efektivní způsoby komunikace; • formování představ a postřehů žáků; • učení příslušnému chování; • rozvíjení úcty k hodnotě chleba; • rozvíjení úcty k tradici; • vývoj schopnosti používaní a vytváření kulturního dědictví. 290 Dílčí cíle: žák: • • • • • • • • • • • • • • • zná obiloviny pěstované v Polsku a ve Slezsku; zná řadu činností týkajících se zpracování obilí a výroby chleba; zná pojem “chlebové peníze” a rozumí jejich roli v životě lidí; rozumí pojmům souvisejícím s pečením chleba; dovede ukázat základní činnosti spojené se zpracováním obilí - práce v terénu a práce spojené s pečením chleba; rozpozná základní nástroje pro zpracování obilí a pečení chleba; je schopen posoudit význam chleba a jeho hodnot; je schopen analyzovat úkoly; vyhledávat, uspořádat a využívat informace z různých zdrojů; kombinovat znalosti získané v muzeu s poznatky získanými při výuce ve škole; rozpoznat základní druhy obilovin pěstovaných v Polsku a ve Slezsku; správně používat svůj mateřský jazyk; aktivně pracovat ve skupině; využívat muzejní sbírky; dělat si poznámky Výukové metody: přednáška, výklad, demonstrace. Organizační formy výuky: individuální cvičení a skupinové aktivity. Materiální didaktické prostředky: sbírka Muzeum chleba v Radzionkově, videozáznamy, pracovní listy, klasy obilí. Průběh výuky: Úvod Seznámení žáků s místem vyučování - Muzeum chleba. Prezentace majitele a konzervátora Petra Minkiewicze. Prezentace historie a idejí muzea. Seznámení s předmětem vyučování, hlavní témata a cíle lekce. Provedení Seznámení žáků s hlavními druhy obilovin pěstovaných v Polsku a ve Slezsku, pozorování rostlin a klasů obilovin na “minipolích”. Prezentace základních vlastností druhů a toho jak rostou. Seznámení žáků s prací spojenou s přípravou chleba a nástroji používanými při této práci. Projekce filmu “Chléb” - historie, kultura a tradice chleba Těsto a pečivo připravené žáky Přednáška - “Příběh chleba”, v kombinaci s prezentaci starých výkresů, pohlednic, fotografií, výstřižků z novin a časopisů, malých přístrojů, nástrojů a vybavení souvisejícím s pečením chleba. 291 Ochutnávka svého upečeného pečiva. Prohlídka muzea s průvodcem. Závěr Návštěva staré třídy a účast v hodině, během které jsou prezentovány staré psací přístroje, a staré knihy. Žáci sedí v rekonstruované třídě z první poloviny dvacátého století. Prezentace pravidel a řádu školy z devatenáctého a dvacátého století. Žáci představují přísloví vztahující se k chlebu, básně a literární prvky. Žáci píší přísloví perem na tabulkách a ponoří jej do normálního inkoustu. Žáci obdrží svůj domácí úkol a kartu hodnocení. Hodnocení výuky: Hodnocení a diskuse pracovních listů Diskuse s žáky o vyučování prováděném v muzeu PRACOVNÍ LIST (domácí úkol) TÉMA: Od zrníčka do bochníčka ÚKOL 1: Odpovězte na níže uvedené otázky: 1. Vyjmenujte známé druhy chleba ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. 2. Vyjmenujte známé obiloviny pěstované ve Slezsku. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. 3. Popište vlastnosti rozlišující druhy obilovin pěstovaných ve Slezsku. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. 4. Vyjmenujte hlavní činnosti uskutečňované během práce na poli vztahující se k pěstování obilovin. Seřaďte je chronologicky. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. 292 5. Co je to “vojenský chléb”? ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. 6. Co jsou “chlebové peníze”? Za jakých podmínek se používaly? ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. 7. Co jsou “Slezské oblaty” Jak se je pekly? ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ÚKOL 2: Najděte v přístupných zdrojích informace, které máte k dispozici, včetně informace o chlebovém stromě. Připravte krátkou informaci v podobě portfolia ÚKOL 3 Na konci práce odpověz: a) Líbila se Ti tato forma vyučování? ANO NE b) Co se Ti na ní líbilo? Nejvíce:: ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. Nejméně: ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. 293 Největší skupinou obratlovců jsou ryby Maria Tempka Spolupracující osoby (podpora učitele): průvodce muzea Místo, kde se koná vyučování: Přírodovědné muzeum –Aquarium, Kraków, Sebastiana 9 Časový rozsah výuky v muzeu: 90 minut Ročník: VI. ročník základní školy Obsah výuky: Rozmanitost obratlovců - Ryby. Obecné cíle: poznávací: Pochopení vnější stavby těla ryb. Určení druhů ryb. vzdělávací: Zdokonalení schopnosti pozorování. Využití pozorování k vysvětlení přírodních jevů. Utváření postoje badatele. výchovné: Utváření správného chování v muzeu. Dílčí cíle: Žák: • • • • • • • • • Uvádí příklady živočichů patřících do třídy ryb. Určuje vybrané druhy ryb. Uvádí vlastnosti ryb. Rozděluje známé ryby na sladkovodní a mořské. Na základě pozorování vysvětluje pohyb a dýchání ryb. Nakreslí a popíše tělo ryby. Pracuje ve skupině. Cítí potřebu prohloubit své znalosti. Chová se správně v muzeu. Výukové metody: diskuse, práce pod vedením učitele, příběh Organizační formy výuky: skupinová, individuální 294 Materiální didaktické prostředky: muzejní exponáty, chov mořských a sladkovodných ryb, pracovní list Průběh výuky: Úvod 1. (První hodina) Učitel rozdělí žáky do 4 skupin, v každé je 5-6 osob. 2. S odkazem na předchozí lekci učitel kontroluje stupeň zvládnutí učiva týkající se životního prostředí a výstavby ryb. 3. Učitel uvede téma vyučování. Provedení 1. Žáci během rozhovoru s učitelem zjistí, že ryby jsou rozmanitou skupinou živočichů. 2. Učitel distribuuje pracovní listy, žádá žáky, aby přečetli zadané úkoly. 3. Připomíná zásady chování během pozorování živých tvorů. 4. Žáci si vyberou vedoucího skupiny, pracují ve skupinách dle pokynů. 5. Zpracování úkolu prezentuje vedoucí skupiny. Učitel kontroluje správnost projevu a eventuálně doplňuje prezentaci (úkol 1 - část 1 a 2 představuje pouze jedna skupina). 6. (Druhá hodina) Žáci pod vedením pracovníka muzea navštíví Přírodovědné muzeum, zvlášť část týkající se ryb. Závěr Žáci s učitelem shrnují to, co se naučili. Hodnocení výuky Zaškrtněte kroužkem na stupnici 1. Poutavost vyučování 1 2 3 4 5 6 2 3 4 5 6 2 3 4 5 6 2. Stupeň znalosti látky 3. Efekty vaší práce 1 1 Pracovní list č. 1 Vyplň tabulku; 1. 2. 3. 4. Jak se jmenuje muzeum které jste navštívili? Napiš adresu muzea Vyjmenuj, které expozice jsi viděl Které expozice bys chtěl ukázat kamarádovi (kamarádce) Pozor: Úkol 2 a úkol 3 dokončete po návštěvě muzea pod vedením průvodce. 295 Pracovní list č. 2 Pozoruj: Podívejte se pozorně na akvarijní ryby plovoucí v akváriu. Věnujte zvláštní pozornost: a. způsob pohybu ryb b. výměně plynů u ryb Pozorování zapište: 1. Na základě dostupných informací (etikety na akváriích), určete druhy pozorovaných ryb ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. 2. Popište způsob pohybu ryb ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. 3. Popište výměnu plynů u ryb ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. Nakresli obrázek a popiš ho 1. Nakresli barevný obrázek představující pozorovanou rybu. 2. Nakresli šipky a popiš části těla ryby. Pracovní list č. 3 Vyber tři druhy mořských (slanovodních) ryb a vyplň tabulku krátkými informacemi o nich. Druh ryby Místo výskytu: (kontinent, moře, oceán, teplota vody) Vlastnosti stavby těla (tvar, barva, velikost, atd.) 1. 2. 3. Pracovní list č. 4 Vyber si tři druhy sladkovodních ryb a vyplň tabulku krátkými informacemi o nich. Druh ryby 1. 2. 3. 296 Místo výskytu: (kontinent, moře, oceán, teplota vody) Vlastnosti stavby těla (tvar, barva, velikost, atd.) Geologický vývoj ČR, chráněná území ČR, chráněné druhy rostlin a živočichů ČR, Nerostné suroviny ČR Veřmiřovský Jan, Vrkočová Martina Podpora učitele: průvodce muzea Místo kde se koná vyučování: Hornické muzeum OKD Landek v Ostravě Hornické muzeum OKD, Pod Landekem 64, 725 29, Ostrava - Petřkovice Časový rozsah výuky v muzeu: individuální, podle volby učitele – při prohlídce s průvodcem a návštěvě vnitřních a důlních expozic až 3 hodiny Ročník: určeno pro 9.ročník ZŠ, 2.ročník gymnázií Obsah programu: Trasa Nápl Cena Velká trasa Výstavní budova + dl + expozice Dosplí 150 K dlního záchranáství Dti (6 – 15 let), dchodci, 75 K vojáci: 75 K Dti do 6 let zdarma Stední trasa 0 K 120 K 3 varianty: Dosplí 1) Výstavní budova + dl Dti (6 – 15 let), dchodci, 60 K vojáci: 75 K 2) Výstavní budova + expozice dlního záchranáství Dti do 6 let zdarma 0 K 3) Dl + expozice dlního záchranáství Malá trasa 2 varianty: 1) výstavní budova 2) expozice dlního záchranáství Dosplí 60 K Dti (6 – 15 let), dchodci, 30 K vojáci: 75 K Dti do 6 let zdarma 0 K 297 Možnosti program pro školy Název programu Pro koho je program uren Cesta do pravku Pro žáky 1. – 3. tídy ZŠ Za prací báských záchraná Život v dole Bez omezení Bez omezení Nápl - Cena procházka po nauných stezkách svaina program v lanovém centru návštva Expozice dlního záchranáství možnost vyzkoušení polygonu svaina program v lanovém centru fárání do dolu Anselm seznámení se s razící a dobývací technikou svaina program v lanovém centru 155 K/os. 225 K/os. 255 K/os. Alternativní návrh aktivit v Hornickém muzeu Hornické muzeum nabízí široké využití, a pokud školy nechtějí z jakéhokoliv důvodu investovat do exkurze vnitřních prostor dolu, lze využít i povrchových exponátů, které jsou umístěny po areálu Hornického muzea. Náklady na exkurzi jsou v tomto případě nulové, jelikož vstup do areálu bez návštěvy vnitřních expozic je zdarma. V Hornickém muzeu se také konají doprovodné programy, jako např. akce ke Dni Země, které byly realizovány pedagogy a studenty z Ostravské univerzity. Vhodné je také propojení návštěvy Hornického muzea s návštěvou Národní přírodní památky Landek, kde lze provést biologickou vycházku, jelikož se zde vyskytují významné a někdy i chráněné druhy rostlin a hub. V následující části bychom chtěli navrhnout možné návrhy pracovních listů pro návštěvu Hornického muzea zahrnující úkoly pro žáky. Realizace úkolů může být před vlastní exkurzi (např. s využitím Internetu nebo publikací) nebo během exkurze (žáci využívají poznatků získaných přímo v lokalitě Hornického muzea a Landeku). Obecné cíle: Žák: • • • • vyjmenuje alespoň jednu Národní přírodní památku Ostravska; popíše vznik černého uhlí; charakterizuje oblast Landeku a okolí; vysvětlí, jak se dostane do oblasti Landeku a Hornického muzea. Dílčí cíle: Žák: • vysvětlí, jak vzniká černé uhlí; • popíše vývoj důlního záchranářství na Ostravsku; • popíše, jak probíhala ražba uhlí; 298 • • • vyjmenuje významné druhy rostlin a živočichů rostoucích a žijících na Landeku; popíše, jak probíhal život v pravěku; vysvětlí pojem Národní přírodní památka. Výukové metody: výklad; vyprávění; vysvětlování; diskuse. Organizační formy výuky: dle vztahu k osobnosti žáka: individuální, skupinové, hromadné i samostatné práce; dle charakteru výukového prostředí: výuka v muzeu, exkurze. Materiální didaktické prostředky: originální předměty a přírodniny: • přírodniny – minerály, horniny, rostliny; • výtvory a výrobky – dobové oblečení horníků, vybavení horníků, technické vybavení ražební technikou; • jevy a děje – fyzikální, chemické, geologické; • textové pomůcky: • pracovní listy pro žáky; • metodická příručka pro učitele. Průběh výuky: • exkurze do výstavní budovy Hornického muzea (1 hod.); • exkurze do podpovrchové expozice „sfárání“ (1 hod.); • expozice důlního záchranářství (1 hod.); • prohlídka povrchových expozic a okolí Landeku (až 2 hod.). Úvod Muzeum se nachází u soutoku Odry a Ostravice. Jedná se o největší podnikové muzeum v České republice. Nachází se v Petřkovicích u Ostravy pod vrchem Landek. Areál má rozlohu 10 hektarů, což z něj dělá největší muzejní areál v celé republice. Muzeum je otevřeno od 4. prosince 1993 (symbolicky bylo zvoleno toto datum na svátek svaté Barbory – patronky horníků). Lokalita je navržena na zařazení do seznamu 299 UNESCO. V areálu lze nalézt nejen Důl Anselm, ale také povrchové expozice strojů a zařízení, podzemní expozice, expozice báňského záchranářství a řetízkových šaten, součástí areálu je ale také rekonstrukce sídliště lovců mamutů. Hornické muzeum však obsahuje nejen expozici historii hornictví na Severní Moravě, ale je také významným místem sportovního vyžití, lze zde nalézt četná sportoviště – otevřené i uzavřené tenisové kurty, hřiště pro plážový volejbal, cyklokrosové dráhy i vodácké nebo lanové centrum. Hornické expozice jsou využívány nejen jako místo zobrazující historii hornictví, ale konají se zde také kulturní akce a koncerty (např. koncert J.Nohavici v Kompresorovně). Areál je otevřen denně od 9:00 do 19:30. Expozice jsou přístupné denně od 9:00 do 18:00, kdy vstupy jsou umožněny každou celou hodinu (poslední prohlídka začíná v 16:00). Hornické muzeum nabízí také po předchozí dohodě prohlídku s průvodcem v cizím jazyce (němčina, angličtina, polština, španělština). Další kulturně-společenské možnosti v areálu: • „Skok přes kůži“ – symbolické přijímání adeptů do cechu hornického. • Projížďka historickým kočárem okolo areálu do nedaleké obce Šilheřovic. 300 Provedení exkurze do výstavní budovy Hornického muzea (1 hod.) • Promítnutí filmu s obsahem hornictví na Dole Anselm. • Prohlídka expozic k hornictví vč. hornické výbavy a modelu Dolu Anselm. • Expozice je komentována průvodcem. exkurze do podpovrchové expozice „sfárání“ (1 hod.) • Sfárání skutečnou důlní kleci do „dolu“ (důl je umístěn cca 3 metry pod povrchem). • Prohlídka důlní štoly s odborným výkladem průvodce vztahujícím se k rubání, strojům pro získávání uhlí a částí štol. expozice důlního záchranářství (1 hod.) • Prohlídka vývoje záchranářských oděvů a vybavení minulosti a dnes. • Možnost absolvování modelových situací důlních záchranářů na trenažérů. • Vedle expozice důlního záchranářství je také expozice skutečných řetízkových šaten a sprch vč. obrazové dokumentace a popisů. prohlídka povrchových expozic a okolí Landeku (až 2 hod.) • Prohlídka povrchových expozic Hornického muzea zahrnující rubací techniku, důlní vlaky a instruktážní tabule související s výstavbou Dolu Anselm a vzniku Hornického muzea. • Prohlídka pravěkých obydlí a „mamuta“ umístěného v areálu Hornického muzea. • Prohlídka NPP Landek, vycházka do okolí, dle počasí a ročního období je možnost i nálezu chráněných rostlin jako např. Hvězdnice chlumní. Závěr Varianty v Hornickém muzeu jsou různorodé a záleží na učiteli, škole a časových možnostech, kterou část expozice navštíví. Jestliže navštíví např. celou expozici, bude to pro žáky zážitková forma vyučování, jelikož budou mít možnost zažít, jaký je to pocit sjíždět do dolu i vidět naturalistický pohled na šatny horníků. Mezi suvenýry, které si žáci odnesou může být také opravdový kousek vytěženého černého uhlí ve zkumavce s logem Ostravy. Hodnocení výuky Evaluaci výuky můžeme provést např. písemným sdělením žáků na volné téma: „Jaký přínos pro tebe měla návštěva Hornického muzea“? Popř. interdisciplinárně spojit s výukou českého jazyka a využít tuto exkurzi jako jedno z témat slohových prací. Popř. zvolit jednoduchý evaluační dotazník. 301 Exkurze v Hornickém muzeu OKD Hodnocení výuky Pohlaví: Tída: 1) Která ást expozice se Ti nejvíce líbila? 2) Kterou ást expozice považuješ naopak jako nejhorší? 3) Zhodno prvodce exkurze stejn jako ve škole známkou 1 – 5 (1 – nejlepší, 5 – nejhorší): 4) Která ást výkladu prvodce byla nejpoutavjší? 5) Která ást výkladu byla nejmén poutavá? 6) Co sis zapamatoval z výuky v Hornickém muzeu? 7) Chtl by ses do Hornického muzea zase podívat? 8) Navštívil bys i nkteré doprovodné akce, které jsou poádány v Hornickém muzeu? Pokud ano, které? Pracovní listy s doporuením úkol pro žáky: Jméno a píjmení: Tída: Datum: Téma: Úvodní seznámení s Hornickým muzeem a lokalitou Landek Pomcky: nauná literatura, Internet Postup práce: Hornické muzeum OKD je významnou památkou Ostravska, díve, než se do nj vypravíme, pokuste se nalézt odpovdi na níže uvedené otázky: Otázky a úkoly: 1) které základní expozice tvoí Hornické muzeum OKD Ostrava? 2) od kterého roku probíhala v Dole Anselm tžba uhlí štolováním a od kterého hlubinným dobýváním? 3) napiš alespo 3 dobové názvy Dolu Anselm 4) ve kterém roce byla ukonena tžba uhlí na Dole Anselm? 302 5) jaká je celková délka štol v Dolu Anselm a jak se nazývají ásti slojí, které jsou pístupné 6) co všechno si mžete vyzkoušet ve cviném záchranáském polygonu? 7) v expozici dlního záchranáství je také památník obtí len báské záchranné služby, kteí zahynuli pi výkonu svého povolání, kolik jmen má tento památník? 8) ve které ásti Hornického muzea se konají koncertní pedstavení, nap. lze zmínit koncert J.Nohavici v tomto objektu 9) Ve kterém roce byl Landek uznán jako Národní pírodní památka? 10) do jaké hloubky lze sfárat pod zem v Dole Anselm 11) napiš pesné datum, kdy bylo otevené Hornické muzeum veejnosti, a pro bylo vlastn toto datum vybráno?! Jméno a píjmení: Tída: Datum: Téma: Exkurze do lokality Hornické muzeum a Landek Postup práce: Bhem exkurze si všímejte okolních pírodnin, nauných stezek, informaních tabulí a otevených expozic. Zodpovzte následující otázky dle vašeho pozorování! Otázky a úkoly: 1) které horniny tvoí pevážn oblast Hornického muzea? 2) Území Landeku bylo v 18.století souástí jiného státního zízení než eských zemí, o který stát šlo? 3) Ve kterých štolách zaalo probíhat dolování uhlí jako první a kdy pesn k tomuto dobývání došlo? 303 4) Jaká byla a je funkce tzv. drapáku? 5) Ve kterém roce bylo objeveno sídlišt pravkých lovc na Landeku? 6) Jaký významný archeologický objev byl uskutenn 14. ervence 1953? 7) pokuste se najít a napsat alespo 4 sportovní atrakce, které jsou v areálu Hornického muzea 8) které druhy zvíat jsou zapjeny areálu Hornického muzea ostravskou zoologickou zahradou? • Exponáty: • informaní tabule – získání pedstavy o tžb uhlí na Ostravsku; • tžební technika – ražební pístroje, dlní vozíky a vláky, apod; • skutené podpry dolu; • model dolu Anselm; • dobové exponáty horník (pilby, kahany, obleení); • tžní vž, výtah, dl a modely ražební techniky uvnit dolu; • oživovací pístroje a obleení dlních záchraná; • etízkové šatny a sprchy; • modely mamuta a pravkého obydlí; • chránné druhy rostlin (dle roního období). 304 Zoologická zahrada Ostrava – dravci a sovy České republiky Veřmiřovský Jan, Vrkočová Martina Místo kde se koná vyučování: Zoologická zahrada Ostrava Michálkovická 1137/197, 710 00 Ostrava-Slezská Ostrava, Telefon: +420 596 241 269 Časový rozsah výuky v muzeu: individuální, rozsah stanoví učitel, popř. při volbě výukového programu, který lze zajistit v Zoologické zahradě trvá program 60 minut Ročník: variabilně od žáků 1. stupně ZŠ, přes 2. stupeň ZŠ po gymnázia Témata: • • • • Možnost zoologických i botanických exkurzí. Příklad zoologických exkurzí s využitím programů zoologické zahrady: Programy pro 1. stupeň ZŠ: opice, mláďata v zoo, medvědi a velké šelmy, zvířata v zimě, sloni Programy pro 2. stupeň ZŠ (a odpovídající ročníky gymnázií): plazi, dravci a sovy, obojživelný není jen hroch Programy pro SŠ: etologie (chování zvířat, život zvířat v zoologických zahradách, program „enrichment“). Individuální zoologická exkurze dle požadavků učitele. Individuální botanická exkurze dle požadavků učitele – „Cesta vody“, „Cesta stínu“, „Cesta lesa“. Možnost exkurze do pavilonů slonů a „seznamování se slony“, (foto: J.Veřmiřovský, M.Vrkočová) 305 Téma Dravci a sovy České republiky využitelnost ve výuce • Ptáci (se zaměřením na dravce a sovy) • Ekologie (potravní pyramidy, potravní řetězce) • Ochrana životního prostředí Organizační informace – doprava do zoo, otevírací doba, ceník vstupného a dalších aktivit: Otevírací doba zoologické zahrady listopad, prosinec, leden únor březen, září, říjen duben – srpen 9,00 h – 16,00 hod. 9,00 h – 17,00 hod. 9,00 h – 18,00 hod. 9,00 h – 19,00 hod. Pavilony a pokladny se zavírají hodinu před uzavřením zoo Doprava do zoologické zahrady: Trolejbus č. 101 (z výchozí stanice Hlavní nádraží) Trolejbus č. 104 (z výchozí stanice Náměstí republiky) Cena vstupného: Plné vstupné Zlevněné vstupné Zdarma Dospělí Děti (3 – 15 let) Studenti, učitelé (s ITYC) Starobní důchodci Držitelé ZTP-P (starší 15 let) Děti (3 – 15 let) Studenti, učitelé (s ITYC) Starobní důchodci Držitelé ZTP-P (starší 15 let) 80 Kč 50 Kč 0 Kč Parkovné: • Autobus: 120 Kč • Osobní automobil: 40 Kč • Zdarma mají parkovné držitelé ZP, ZTP, ZTP-P Ceník jízdy vláčkem: • Plné jízdné: 30 Kč • Držitelé ZTP: 10 Kč • Držitelé ZTP-P: zdarma Charakteristika V ostravské zoologické zahradě je chováno celkem 11 druhů dravců (kondor havranovitý, kondor královský, kondor andský, sup hnědý, orel stepní, orel mořský, orlosup bradatý, sup bělohlavý, sup kapucín, sup mrchožravý, karančo 306 Vláček ostravskou zoologickou zahradou, (foto: J.Veřmiřovský) Mapa ostravské zoologické zahrady, (foto: J.Veřmiřovský) jižní) a 7 druhů sov (sova pálená, sýček obecný, výr velký, sovice sněžní, puštík vousatý laponský, puštík bělavý pobaltský a sovice krahujová). Na území České republiky existuje pouze deset druhů sov a 36 druhů dravců, kdy nejznámějšími projekty jsou návrat orla skalního do Beskyd a návrat puštíka bělavého na Šumavu. Neméně významná je problematika dravců a sov z hlediska ekologického, kdy obě skupiny plní klíčovou úlohu v ekologické rovnováze krajiny a likvidaci přemnožených druhů různých hlodavců. Je však smutnou skutečností, že v otevřené krajině jsou dravci a sovy ničeni jedovatým pesticidem karbofuranem, který již byl zakázán a i přesto se často objevují smrtelné otravy. Obecné cíle: Žák charakterizuje řády sov a dravců definuje potravu dravců a sov vysvětlí ekologický význam dravců a sov v přírodě Dílčí cíle: Žák: • jmenuje významné druhy dravců a sov vyskytující se v ostravské zoologické zahradě a žijící zároveň i ve volné krajině České republiky • popíše reintrodukci významných druhů dravců a sov do volné přírody České republiky • srovná vybrané zástupce sov a dravců v rámci skupiny i mezi skupinami navzájem • vysvětlí, jak můžeme pomoci sovám ve volné přírodě Výukové metody: výklad, vysvětlování, diskuse. Organizační formy výuky: • • dle vztahu k osobnosti žáka: individuální, skupinové, hromadné i samostatné práce dle charakteru výukového prostředí: výuka v zoologické zahradě, exkurze 307 Materiální didaktické prostředky: • • originální předměty a přírodniny: – přírodniny – živé exponáty ptáků, pravé vejce, peří a vývržky ptáků – výtvory a výrobky – doprovodné cedule k tématům dravci a sovy, model průzoru pro vyzkoušení si, jak vidí sovy textové pomůcky – pracovní listy pro žáky – metodická příručka pro učitele Průběh výuky: • příprava exkurze ve škole (1 vyučovací hodina) – seznámení s problematikou, charakteristika obou skupin, základy ekologie a etologie dravců a sov • exkurze v Zoologické zahradě Ostrava s tématem Dravci a sovy (2 hod.) • exkurze ostatních částí Zoologické zahrady Ostrava (2 hod.) • zhodnocení exkurze, kontrola pracovních listů žáků ve škole (1 hod.) Úvod Historie Zoologické zahrady v Ostravě spadá do období konce 40.let minulého století, kdy spolupráci horníků a veřejnosti, zejména školní mládeže, začal vznikat 6ti hektarový sad, který původně sloužil k rekreaci a odpočinku. V roce 1951 byla vybudována provizorní zoologická zahrada a o dva roky později již začala výstavba nové zoologické zahrady v oblasti dnešní Stromovky. V roce 1962 byl vystavěn pavilon pro medvědy. Později byly vystavěny i ostatní pavilony a výběhy, jejichž výstavba a renovace probíhá dodnes. Od roku 2007 byla Zoologická zahrada rozšířena o 3 botanické stezky – stezku stínu, vody a lesa, které jsou z větší části přístupné i pro tělesně postižené. Zoologická zahrada klade také důraz na přímé poznávací činnosti, kdy si zájemci mohou vyzkoušet na modelech, jak vypadá ve srovnání s jejich rukou ruka šimpanze, jak dlouho vydrží stát na jedné noze stejně jako plameňák nebo jaké zorné pole mají sovy. Součástí zoologické zahrady je také výukové centrum, které se nachází v centrální oblasti zoo a nabízí širokou škálu výukových programů, soutěží, přednášek a dalších aktivit dětí ve všech věkových Modelové exponáty pro prožitkové aktivity žáků, (foto: J.Veřmiřovský) 308 kategoriích v průběhu celého roku. Ostravská zoologická zahrada nabízí aktivní odpočinek pro děti i relaxaci pro dospělé. Provedení příprava exkurze ve škole (1 vyučovací hodina) – seznámení s problematikou, charakteristika obou skupin, základy ekologie a etologie dravců a sov • základní charakteristika dravců a sov • nejznámější zástupci dravců a sov – např. sova pálená, výr velký, puštík obecný, káně lesní, orel skalní, sokol stěhovavý • ekologie a etologie dravců a sov exkurze v Zoologické zahradě Ostrava s tématem Dravci a sovy (2 hod.) • prohlídka živých exponátů, modelů a naučných tabulí v zoologické zahradě se zaměřením na dravce a sovy • pozorování základních morfologických znaků spojených s vysvětlováním a zajímavostmi vztahujícími se k našim i zahraničním druhům (např. proč mají supi holou hlavu?) • srovnání dospělých jedinců s mláďaty (pokud se mláďata ve výběhu vyskytují) • charakteristika záchranných projektů souvisejících se sovami a dravci České republiky • vyplňování pracovních listů sněžná a orlosup bradatý – exempláře Zoo Ostrava, (foto: J.Veřmiřovský, P.Vlček) exkurze ostatních částí Zoologické zahrady Ostrava (2 hod.) • komentovaná procházka po zoologické zahradě s návštěvou pavilónů kopytníků, slonů a primátů; • (dobrovolná) návštěva dětské zoo; • prohlídka významných druhů rostlin v botanické části zoologické zahrady; zhodnocení exkurze, kontrola pracovních listů žáků ve škole (1 hod.) • kontrola pracovních listů žáků; • celkové zhodnocení, popř. doplnění exkurze učitelem. Závěr Možnosti, které nabízí zoologická zahrada, jsou obrovské, ať už se jedná o zoologickou část nebo o část botanickou. V příspěvku je popsána varianta 309 Doprovodné tabule k tématu dravci a sovy (foto: J.Veřmiřovský) exkurze se zaměřením na téma dravci a sovy, avšak učitel může zaměřit pozorování žáků i na jiné skupiny živočichů, jako jsou např. šelmy, kopytníci, primáti, atd. Exkurze do zoologické zahrady je velice vhodná, jelikož žáci získávají přímou zkušenosti – vidí, jak ve skutečnosti vypadají zvířata, která žáci většinou vidí pouze na obrázcích a v zoo pozorují i chování těchto zvířat, tím si upevňují znalosti o etologii vybraných druhů. Hodnocení výuky Evaluaci výuky můžeme provést např. písemným sdělením žáků na volné téma: „Jak se ti líbila návštěva zoologické zahrady a kterou skupinu zvířat bys chtěl podrobněji pozorovat příště“? Popř. interdisciplinárně spojit s výukou českého jazyka a využít tuto exkurzi jako jedno z témat slohových prací. Hodnocení lze provést také jednoduchým evaluačním dotazníkem. Exkurze v zoologické zahrad Hodnocení výuky zamené na dravce a sovy Pohlaví: Tída: 1) Která ást expozice se Ti nejvíce líbila? 2) Kterou ást expozice považuješ naopak jako nejhorší? 3) Zhodno celou exkurzi stejn jako ve škole známkou 1 – 5 (1 – nejlepší, 5 – nejhorší): 6) Co sis zapamatoval z výuky v zoologické zahrad (vztahující se k tématu dravci a sovy)? 7) Chtl by ses do Zoologické zahrady Ostrava zase podívat? 8) Jestliže by byla exkurze opt zamena na urité téma, které by ti nejvíce vyhovovalo? 310 Pracovní listy s doporuením úkol pro žáky (s využitím otázek ze zoologických soutží poádaných ostravskou zoologickou zahradou): Jméno a píjmení: Tída: Datum: Téma: První setkání se zoologickou zahradou v Ostrav, dravci a sovami Pomcky: nauná literatura, Internet Postup práce: Ostravská zoologická zahrada je významným kulturn-spoleenským místem Ostravy, proto díve, než se do ní vypravíme, se seznámíte s její historií a aktivitami. V zoologické zahrad budeme studovat zejména dravce a sovy, i s nimi se nejdíve seznámíme teoreticky. Pokuste se zodpovdt níže uvedené otázky. Otázky a úkoly: 1) Z uvedených rod pták podtrhnte zástupce z ádu dravci: velojed moták chástal uhýk výr krkavec kulíšek luák lumík raroh kalous kán výreek kulík demlík dytík sup kondor harpyje hadilov výík jestábník motolice kvakoš ketupa sovka sýc kavka 2) Dravci jsou za letu dobe rozeznatelní podle obrysu tla (siluety). Napište pod siluetu rodový (1.) název dravce: ____________________ _____________________ ______________________ 311 3) Oznate v tabulce kížkem, která skupina pták (dravci nebo sovy nebo ob) má vtšinou uvedenou vlastnost nebo znak: DRAVCI SOVY Loví pevážn ve dne Mají výborný zrak Mají ob oi namíené dopedu Mají ostré drápy a silný zobák Loví pevážn v noci Pera v letkách mají porostlé hustým chmýím, což zajišuje neslyšný let Mají 2 prsty smující dopedu, 1 dozadu a 4. mohou otáet dopedu i dozadu Mají 3 prsty smující dopedu a 1 dozadu 4) Vidí sovy dobe ve dne? Zakroužkujte správnou odpov. ANO NE 5) Napište rodový a druhový název nejmenší sovy žijící v R: 6) Napište rodový a druhový název nejvtší sovy Evropy: 7) Napište rodový a druhový název 2 druh dravc, kteí žijí v R a loví ryby: 8) a) Který africký dravec se živí vejci velkých pták? b) Jak rozbíjí velká vejce se silnou skoápkou? 9) a) Který dravec má nejvtší rozptí kídel? b) Ve kterém svtadíle žije? 312 Pracovní list pro žáky – exkurze v Zoo Ostrava (vlastní realizace exkurze) Jméno a píjmení: Tída: Datum: Téma: Exkurze do zoologické zahrady – téma: dravci a sovy Postup práce: V zoologické zahrad si všímejte exemplá dravc a sov. Pro zodpovzení otázek budou nemén dležité také informaní tabule vztahující se k tématu! Otázky a úkoly: 1) Které dva druhy sov rozmnožuje ostravská zoo pro vypouštní do volné pírody? 2) Obsahují vývržky dravc celé kosti? Zakroužkujte správnou odpov: ANO NE 3) Jakou barvu mají vajíka vtšiny druh sov? 4) který druh sovy chovaný i v Zoo Ostrava je kosmopolitní (tzn. že se vyskytuje tém ve všech svtadílech)? 5) sovy loví pevážn v noci: ANO NE 6) Napiš, jak jsou sovy adaptovány k lovu: a) b) c) 7) Soví hlava je velice pohyblivá, o kolik stup dokážou sovy otoit hlavu? 8) Staví si sovy hnízda? ANO NE 9) Která naše sova je jako jediný druh tažný? 10) Vysvtli pojem vratiprst! 11) Které druhy sov R jsou kriticky ohrožené? 12) Zoo Ostrava se podílí na návratu jednoho dravce do volné pírody R, o kterého dravce se jedná? 313 Objekt pozorování Exponáty: • informační tabule – o ekologii, etologii, morfologii a anatomii dravců a sov • vybraní zástupci dravců: – Kondor havranovitý – Kondor královský – Kondor andský – Sup hnědý – Orel stepní – Orel mořský – Orlosup bradatý – Sup bělohlavý – Sup kapucín – Sup mrchožravý – Karančo jižní • vybraní zástupci sov: – Sova pálená – Sýček obecný – Výr velký – Sovice sněžní – Puštík vousatý laponský – Puštík bělavý pobaltský – Sovice krahujová • exponáty ryb, obojživelníků, plazů, ptáků a savců – uplatnitelné ve druhé části exkurze v Zoologické zahradě Ostrava • botanické expozice zoologické zahrady – uplatnitelné ve druhé části exkurze v Zoologické zahradě Ostrava 314 Krátká historie džbánu piva Beata Wołos Spolupracující osoby (podpora učitele): průvodce muzea Místo, kde se koná vyučování: Tyskie muzeum pivovarnictví v Tychách, Tyskie knížecí pivovary Časový rozsah výuky v muzeu: 3 hodiny Ročník: žáci gymnázia v rámci vyučovaní biologie nebo mimoškolníaktivity. Obsah výuky: • • • • • Historie pivovarnictví ve světě, Etapy technologie výroby piva, Kultivace zemědělských plodin: chmele a ječmene, Vývoj technologií pivovarnictví v průběhu staletí, Historie pščinské krajiny. Obecné cíle: • • • • • • rozvíjení osobních zájmů, objevování nových zdrojů informací (muzejní sbírky), posílení biologické a technické odborné slovní zásoby, příprava mladých lidí na vytváření a využívání kulturního dědidctví, utváření přesvědčení o vhodnosti vlivu moderní techniky na lidský život vyvolání respektu k historii regionu. Dílčí cíle: Žák: • • • • • • • • • • • • • popisuje historii pivovarnictví ve světě, vysvětluje starověké recepty a metody vaření piva, vyjmenuje bednářské nástroje a obaly používane po staletí, charakterizuje etapy výroby piva, popisuje fungování moderního systému kontroly kvality piva, vysvětluje význam piva: výživový a zdravotní v životě dospělého člověka, ukazuje přínos pščínských knížat k vývoji polského pivovarnictví, používá různé zdroje vědomostí (muzejní sbírky) používá odborné technické termíny, spojuje své biologické znalosti s úspěchy moderní techniky, rozpozná souvislosti mezi zemědělskou výrobou a průmyslovou výrobou, rozpozná styly různých epoch na základě staré fotografie, dokumentů a pamětihodností, uznává potřebu spolupráce obecních úřadů, krajské a státní správy v rozvoji pivovarnictví jako významného domácího průmyslu, 315 • • • • zvyšuje svůj zájem o výzkum a poznání, snaží se sám poznat historii regionu a krajiny, prokazuje ukázněnost při práci, demonstruje úctu k vytvoření, uložení a ochraně hmotného a nehmotného dědictví lidstva. Výukové metody: domácí příprava, přednáška, ukázka. Organizační formy výuky: individuální, skupinová Materiální didaktické prostředky: muzejní sbírky, film, vybavení pivovaru Průběh výuky: Úvod Seznámení žáků s cíli vyučování (hala muzea). Promítání filmu o historii pščinké krajiny a tyských pivovarů v tří-dimenzionální technologii (kinosál). Provedení: • Zahájení prohlídky muzea s průvodcem. • Seznámí s historií vaření piva od doby sumerské civilizace (dnešní Irák) v roce 6500 př.n.l. přes Babylon, Egypt, Čínu, a středověkou Evropu (kdy se do piva přidal chmel) až po moderní dobu s využitím automatizace a komputerizace výrobních technologií. • Prohlížení výstavy s historickými bednářskými nástroji, dubovými sudy, lahvemi, čepicemi a označeními jako charakteristickými znaky Knížecích pivovarů Tychy (historie - 400 let). • Poznávání a pozorování etap technologie výroby piva: Technologie výroby: I: křišťálová voda, chmel, sladovnický ječmen (fáze kombinací přísad); II: vaření (rmutování komponent); III: vaření (fáze tvorby rmutu); IV: kvašení; V: stárnutí (fáze získavaní chuti a vůně); VI: plnění; Návštěva pivovaru jako objektu moderní výrobní technologie: • prohlídka sklepů s fermentačními tanky a sklepů k stárnutí piva • pozorování práce na plnicích linkách Seznámení s různými druhy piv vyráběných v pivovaru (Pilsner, Lager, Dry Stont, Weißbier) a vhodnými podmínky skladování piva. Seznámení s vlastnostmi piva a jejich vlivem na organismus dospělého člověka. Výživové vlastnosti: pivo obsahuje: vitaminy skupiny B, málo bílkovin, postrádá soli, tuky a cholesterol, povzbuzuje chuť k jídlu a usnadňuje trávení tučných jídel. 316 Kosmetické vlastnosti: používané k mytí vlasů (posilující účinek na vlasové folikuly a dává lesk vlasům). Kulinářské vlastnosti: používané pro vaření omelety a palačinek, a také pro přípravu ryb a jiných pečených mas). Zdravotní vlastnosti: snižuje výskyt diabetu 2. typu, stařecké demence, kardiovaskulárních chorob Zneužívání konzumace piva vede k alkoholismu. Alkohol má škodlivé účinky na lidský život a zdraví! Závěr Žáci diskutují zážitky z lekce v muzeu. Obdrží pracovní listy, ve kterých budou odpovídat na otázky a také dotazníky k hodnocení vyučování. Žáci, kteří chtějí, mohou použít “mailovou káď”, ze které mohou poslat e-mail přátelům. E-mail jako spojení “mezi starou a novou” érou obsahuje fotografii osoby, která ho posílá, v technologii Blue Boxie vloženou do pozadí vybraného muzeálního objektu. Hodnocení výuky: Ověřování a diskuse řešených úloh z pracovních listů. Hodnocení muzejní lekce. Pracovní list pro žáka I. a) b) c) d) e) f) g) h) Odpovězte na otázky: Odkud pochází první dokumentované zmínky o výrobě piva? ................................................................................................................................. Ve kterém roce byl založen Tyski pivovar? ................................................................................................................................. Z čeho se dělá pivo? ................................................................................................................................. Z jakých etap se skládá výroba piva? ................................................................................................................................. Pro jaké účely se chladily dubové sudy? ................................................................................................................................. Jaký postup rozhodoval o prodloužení trvanlivosti piva? ................................................................................................................................. Jak funguje moderní systém kontroly kvality piva? ................................................................................................................................. Která z komponent piva rozhoduje o jeho výživových a kosmetických vlastnostech? ................................................................................................................................. 317 II. Hodnocení muzejní lekce: 1). Líbila se ti lekce v muzeu? a) ano b) ne Pokud ne, tak proč? ................................................................................................................................. 2). Co se Ti líbilo: • nejvíce ................................................................................................................................. • nejméně ................................................................................................................................. 318 Poznávání lesa a jeho obyvatel Anna Zalewska Spolupracující osoby (podpora učitele): zaměstnanec Lesní rady, lesní Místo, kde se koná vyučování: Lesní Rada v Niepolomicích Časový rozsah výuky v muzeu: 120 min Ročník: III. ročník základní školy Obsah výuky: žák popisuje život ve vybraných ekosystémech: v lese, poznává svoje okolí. Obecné cíle: poznávací • zvířata žijící v lese • význam lesního prostředí pro člověka • způsoby ochrany lesa, • jak se vhodně chovat v lese, • zimní návyky zvířat, • význam krmení zvířat v zimě, • základní informace o práci lesníka, vzdělávací • rozvíjení pozorovacích dovedností v přírodních vědách, • rozvíjení dovedností práce ve skupině , • rozvíjení schopnosti vyjadřovat svůj názor, • rozvoj manuální zručnosti, výchovné • uvědomění si lidské závislosti na přírodě, • účast v ochraně životního prostředí, • aktivní práce a spolupráce v týmu, • citlivost na potřeby zvířat v zimě • uvědomění si nutnosti chránit přírodu Dílčí cíle: žák: • • • • vyjmenuje pojmy, spojené se slovem LES, ví, jak se chovat v lese, dovede vyjmenovat příklady rostlin a živočichů žijících v lese, zná definici lesa, 319 • • • • • popiše význam lesů pro život člověka, zná zimní zvyky zvířat, postaví krmítko pro ptáky, ví, jak krmit zvířata v zimě, ví, jaká je práce lesníka. Výukové metody: brainstorming, diskuse, metoda praktického vyučování Organizační formy výuky: skupinová, individuální. Materiální didaktické prostředky: pracovní list: “LES”, karty s otázkami o významu lesa, materiály pro stavbu krmítka (prkna, hřebíky, kladivo), ilustrace krmítek pro ptáky, krmivo pro zvířata (seno, zelenina, semena). Průběh výuky: Úvod Úvod do tématu vyučování. Vedoucí informuje žáky, čím se budou zabývat: Dnes navštívíme Lesní radu, seznámíme se s panem lesníkem, dozvíme se mnoho zajímavého o lese, jeho obyvatel, a jak můžeme pomoci zvířatům v zimě. Brainstorming. Žáci odpovídají na otázku: Jaké asociace u vás navozuje les? Napíší odpovědi do tabulky zavěšené na zdi (příloha 1). Pak se snaží formulovat svou vlastní definici lesa. Připomenutí pravidel chování v lese. Víte, jak se chovat v lese? Co se nesmí? Žáci odpovídají na otázky učitele. Provedení Setkání se zaměstnancem Lesní správy. Zaměstnanec Lesní správy diskutuje s žáky o lese. Žáci na základě svých vědomostí vypráví o tom, co je to les, jaké rostliny a zvířata je tam možné najít. Učitelka rozdělí žákům karty, na kterých mají popsat jaký význam má v životě člověka les (příloha 2). Žáci přečtou to, co napsali a vedoucí shrnuje jejích odpovědi a zdůrazňuje hodnotu lesa pro lidský život. Žáci navštíví Lesní správu. Zaměstnanec ukazuje žákům exponáty, rozpráví o životě zvířat žijících v lese, o jejich zvycích a jak se připravují na zimu. Diskuse. Žáci odpovídají na otázky průvodce: Která zvířata potřebují naši pomoc v zimě? Čím se živí zvířata v zimě? Jak můžeme pomoci obyvatelům lesa v přežití zimy? Průvodce stručně hovoří o potřebě krmení zvířat v zimě. 320 Společná stavba krmítka. Žáci s pomocí učitelů a zaměstnance Lesní správy staví krmítko pro ptáky - vedoucí ukazuje žákům, jak může vypadat krmítko (příloha 3). Potřebné materiály byly již předem připraveny. Po práci se žáci vydají do lesa, vezmou s sebou krmítka a jídlo pro zvířata. Procházka lesem. Žáci s lesníkem navštíví pastvinu, nechají tam seno a zeleninu. S pomocí lesníka připojí krmítka, naplní je obilím. Závěr Vedoucí povzbuzuje žáky, aby pokládali otázky lesníkovi. Lesník hovoří o své práci, o významu ochrany lesa. Shrnutí získaných informací. Vedoucí klade žákům otázky: Co jsme se dnes dozvěděli o lese? Vyjmenujte několik zvířat žijících v Niepolomické poušti? Jak se zvířata připraví na zimu? Jak lidé mohou pomoci zvířatům přežít zimu? Líbilo se vám dnešní vyučování? Co se vám nejvíce líbilo? Hodnocení výuky: Vedoucí rozdává žákům hodnotící listy (Příloha č. 4) Pracovní listy: příloha č. 1 a 2 Karty pracy uczniów: Jakie Twoim zdaniem znaczenie w życiu człowieka pełni las? ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. LES 321 1. • • 2. 3. 4. 5. 322 HODNOTÍCÍ LIST Chtěli byste raději, aby se dnešní vyučování konalo ve třídě v muzeu (a v lese) Co se Ti nejvíce líbilo? Co Ti připadalo nejtěžší na dnešním vyučování? Co Ti udělalo největší radost v dnešním vyučování? Chtěli byste se ještě jednou zúčastnit takové lekce? ano ne ne vždye Optické jevy ve světě kolem nás Zimak Paulina Učitel vedoucí vyučování: učitel fyziky Podpora učitele: učitel biologie, učitel chemie, instruktor Zahrady Experimentů, student fyziky. Místo kde se koná vyučování: Zahrada Experimentu Stanislava Lema v Krakově. Časový rozsah výuky v muzeu: 1h 30 minut. Ročník: II nebo III gymnázium (třída, ve které se učí optika). Obsah programů: Paprsek bílého světla, hranol, rovinné zrcadlo, index lomu světla, zákon odrazu, zákon lomu, zdánlivý obraz, skutečný obraz, přímý, převrácený, zvětšený, zmenšený, vlnová délka a frekvence, anatomie oka. Obecné cíle: Pozorování a identifikování optických jevů v okolním světě, využití práv a fyzických záležitosti k opisů těch jevů a podle jejich tělesné znaky, provádění experimentů a vyvozování závěrů ze získaných výsledků, formování postoje pozorovatele. Dílčí cíle: Žák je schopen popsat průběh světelných paprsků v centrech s rozdílnou optickou hustotou, popisuje jev štěpení světla po průchodu hranolem, popisuje světlo jako směs barev, vysvětluje vznik zdánlivého obrazu v rovinném zrcadle, používa zákon odrazu a zákon lomu, rozlišuje mezi obrazy: zdánlivý, skutečný, přímý, převrácený, zvětšený, zmenšený, popisuje anatomii oka, popisuje průběh a výsledek experimentu, vysvětlí určení, stavbu a praktické využití použitých nástrojů, nakreslí schéma. Výukové metody: diskuse, rozhovor, experiment, ukázka Organizační formy výuky: individuální, skupinová 323 Materiální didaktické prostředky: pracovní listy, barevné tužky, propiska, přístroje v Zahradě Experimentů Průběh výuky (etapy): Úvod Seznámení žáků s předmětem výuky, prezentace trasy prohlídky a míst zastávek, povědomí žáků o cílech lekce a dovedností, které by měly být dosaženy po návštěvě Zahrady Experimentů, připomenutí bezpečnostní pravidel podle řádu Zahrady Experimentů. Provedení Připomenutí a zavedení pojmů nutných pro pochopení experimentů a jevů na jednotlivých zastávkách: bílé světlo, vlnová délka, frekvence, index lomu, základní barvy, totální vnitřní reflexe, princip přímočarého šíření světla, odraz vlnění, anatomie lidského oka, setrvačnosti oka 1. Prezentace žákům fenoménu štěpení světla v glycerínovým hranolu. 2. Seznámení žáků s výstavbou, provozem a využívání periskopu. 3. Experiment s “rotující barevnými sektory” - směs všech elektromagnetických vln různých délek - bílé světlo elektromagnetických vln různých délek (opačný účinek než štěpení), stavba lidského oka a diskuse o jeho setrvačnosti. Závěr: Který z přístrojů se vám nejvíce líbil? Co jste se nového dozvěděli během návštěvy Zahrady Experimentů? Jaké optické jevy jste poznali a jakými způsoby mohou být přezkoumány? Je vše, co naše oči vidí, pravda? Hodnocení (evaluace) výuky Otázky kladené žákům po návštěvě Zahrady, zkouška ve třídách, které se účastnily vyučování v muzeu a porovnání s výsledky žáků, kteří se neúčastnili na muzejní lekci. Pracovní listy pro žáky 324 Úkol . 1 Na základ pozorování štpení sluneního svtla v glycerinovým hranolu dopl obrazek. Dej si pozor na úhel lomu rzných barev. Kde se setkáte ve svém každodenním život s tímto jevem a jak k nmu dojde? Výkres 1. Rozklad svtla hranolem Odpovd:........................................................................................................................................................ Úkol . 2 Na ponorkách je asto používán periskop pro pozorování objekt nepístupných. Je to pístroj skládající se z zakivené trubky a dvou rovinných zrcadel nebo hranol. Zaznamenejte na diagram vedle prbh svtelných paprsk v periskopu a úhel dopadu paprsk na každém zrcadle. Jaký je úhel odrazu paprsku? Jaký je to zákon fyziky? Jaký obraz vzniká? Úhel dopadu paprsku ......................................................................... Úhel odrazu paprsku ........................................................................ Zákon fyziky, který je splnný .......................................................... Obraz ten je ....................................................................................... Výkres 2. Schéma stavby periskopu Úkol . 3 Jakou barvu má duhový disk, když jej otáíte rychle? :................................................ ....................... Co to znamená? ............................. Úkol . 4 Následující obrázek zobrazuje anatomii lidského oka. V míst šipky napište co je to za ást oka. Popište, jakou plní funkci. 12. 1. 11. 2. 3. 10. 4. 9. 8. 5. 7. 6. *Výkres 3.Prez pravého pi pohledu shora výkres (anatomie oka - www.swiatlo.tak.pl/pts/img/oko-budowa.jpg) 325 Nazwa muzeum: Zahrada Experiment Stanisawa Lema v Krakov Logo muzeum Adresa: Stát: Polsko Msto: 31-530 Krakov woj. maopolskie Ulice: Aleja Pokoju 67 Park Lotników Polskich Kontakt: Mail: [email protected] 012 686-11-60 Telefon: **Rezervace pro zorganizovaných skupin, muzejní lekce: 012 346 12 85 (9:00 - 18:30 ) Stránky WWW: www.ogroddoswiadczen.pl Otevíraci doba: od 20 dubna do 25 íjna 2009 * (v íjnu do 17:00 hod.) pondlí úterý steda tvrtek pátek sobota nedle 9:00 - 19:00* 9:00 - 19:00* 9:00 - 19:00* 9:00 - 19:00* 9:00 - 19:00* 9:00 - 19:00* 9:00 - 19:00* Vstupné: Celé: 6,50 z Slevnné: 4,50 z (studenti, dchodci) Skupinové: pedškolní skupiny - 2 z od dítte Rodinné vstupné – 20 z (2 dosplé osoby i 4 dti) Další: Školní – 3 z; Dti do 7 let: volné vstupné (výjimka: pedškolní skupiny); Vstupenka do Zahrady a Muzeum mstského inženýrství: Celé vstupné: – 8 z, Slevnné vstupné – 6 z instruktoi Prvodce Jazyk: polský Cena: zdarma Velikost skupiny: individuální návštvníci; zorganizované skupiny (více než 10 osob) prosíme o telefonickou rezervaci** as: - Program pro individuální návštvníky - asi 1h Pondlí-pátek: 14:00, 15:00, 16:00, 17:00 (ped 14:00, jestli prvodci neprovází skupiny) víkendy a svátky od 9:00 do 17:00 každou hodinu - Program pro skupiny - asi 1,5 h 9:00 - 10:30, 10:30 - 12:00, 12:00 - 13:30, 14:00 - 15:30, 15:30 - 17:00, 17:00 -18:30 Ekspozycje stae Kdo je šéf? Fyzika! Muzejní lekce Cena lekce Ureno pro rzné vkové skupiny - 6 témat - požadovaná telefonická rezervace ** 50 z Historie muzeum Zahrada Experiment v Krakov je první smyslový vzdlávací park v Polsku, po vzoru parku v Norimberku. Slavnostní otevení se konalo v ervnu 2007. Sbírka muzeum 60 edukaních pístroj týkajících se optiky, akustiky a mechaniky Oddlení muzeum ------------- 326 Svět savců Baltského moře Vyučující učitel: učitel biologie v gymnáziu Spolupracující osoby (podpora učitele): vedoucí skupin (učitelé jiných předmětů), pracovník mořské stanice. Místo, kde se koná vyučování: Fokarium Mořské stanice Časový rozsah výuky v muzeu: 45 min. Ročník: I. Ročník gymnázia Obsah programů: charakteristické znaky savců, rozmanitost druhů savců, přizpůsobení savců k různému životnímu prostředí, jako je např. voda, krytí těla, výměna plynů, rozmnožování a vývoj, vztah stavby zvířete se stravou, oblasti výskytu, ochrana ohrožených druhů, ekologie a život zvířat. Obecné cíle: Poznávací: poznání stavby savců a prokázání jeho vztahu k životnímu prostředí a životnímu stylu. Vzdělávací: • charakteristika stavby savců; • srovnání biologie savců s jinými obratlovci; • identifikace druhů savců na území stanice. Výchovné: • rozvíjení zájmu v oblasti biologických věd; • spolupráce s ostatními členy skupiny; • zodpovědnost za řešení svých úkolů; • utváření správného proekologického postoje. Dílčí cíle: • žák vyjmenuje přizpůsobení stavby savců k žití např. ve vodném prostředí; • žák uvádí příklady druhů savců na území stanice; • žák si uvědomuje konstrukční prvky stavby savců; • žák zkoumá způsoby výživy a dýchání savců; • žák analyzuje reprodukci a rozvoj savců; • žák popisuje formy ochrany vodních savců; • žák analyzuje vliv životního prostředí na život zvířat. Výukové metody: diskuse, přednáška, prohlídka Mořské stanice, křížovka. 327 Organizační formy výuky: individuální, skupinová, kolektivní. Materiální didaktické prostředky: Fokarium a jeho zařízení, tabulky, stalé přípravky, puzzle, křížovky Průběh výuky: Úvod: 1. Organizační činnosti (pozdravení skupin, představení zaměstnance Fokária, ověření přítomnosti žáků). 3 min. 2. Učitel provede přednášku “Svět savců v Baltském moři,” 10 min. Provedení: 1. Prohlídka zařízení Fokarium Mořské stanice (pozorování shromážděných exemplářů v muzeu, morfologie a anatomie savců) - 10 min. 2. Přechod do přednáškového sálu - 5 min. 3. Řešení křížovky - 7 min. Závěr: 1. Shrnutí vyučování - hodnocení - řešení křížovky. 5 min. Hodnocení výuky: Evaluační anketa: Shromážděné exempláře byly: a) zajímavé b) hezké c) nezajímavé 2. Uvedené informace byly: a) srozumitelné b) zajímavé c) nesrozumitelné 3. Hodnotím tuto lekci jako: a) dostatečnou b) dobrou c) velmi dobrou Pracovní listy s úkoly pro žáky: Hesla křížovky: 1. Savec Baltského moře je ... ... ... ... .. 2. Pokrm mláďat savců. 3. Ploutve savců jsou ekvivalentem ... ... ... ... .. 4. Na místo rozmnožování přichází jako první ... ... ... ... ... ... ... 5. Potravou tuleňů je ......... 6. Samice tuleně je ... ... ... ... od samce. 7. Párový organ tuleňů. 8. Zárodek se vyvíjí v... ... ... ... ... ... ... 1. 328 Rozmanitost fauny Baltského moře Vyučující učitel: učitel Mořské stanice Spolupracující osoba (podpora učitele): učitel biologie Místo, kde se koná vyučování: pláž – Pucká Zátoka vedle Fokária Časový rozsah výuky v muzeu: 45 min. Ročník: I. ročník gymnázia Obsah programů: mořští bezobratlí a obratlovci, stavba organismu - přizpůsobení k životu v moři, jak se pohybují organismy, druhová rozmanitost organismů. Obecné cíle: Poznávací: poznání rozmanitosti druhů fauny Baltského moře. Vzdělávací: rozlišování charakteristických druhů. Výchovné: • podpora proekologického chování mladých lidí; • zvyk spolupráce; • rozvoj vzájemného respektu při práci. Dílčí cíle: • • • • • žák definuje přizpůsobení organismů na základě jejích stavby správně třídí organismy identifikuje způsoby stravování organismů chápe potřebu ochrany vody, která ma velký význam pro Zemi správně kreslí obrázky, zdůraznuje typické vlastnosti organismů Výukové metody: makroskopické a mikroskopické pozorování, praktické - úlovek, diskuse, určení druhu. Organizační formy výuky: skupinová, kolektivní. Materiální didaktické prostředky: souprava pro lovení, ochranná obuv, kelímky, lupy, papír A4, tužky, schematické nákresy, klíče k určování, evaluační ankety. 329 Průběh výuky: Úvod: 1. Stručný úvod pro skupinu, organizační činnosti, zdravotní a bezpečnostní předpisy při vyučování v terénu - 3 min. 2. Příchod k moři pod dozorem učitelů a zaměstnanců Fokária - 6 min. 3. Výběr dobrovolníků pro rybolov (4 žáci), nasazení ochranné obuvi - 6 min. Provedení: 1. Úlovek exempláře v pobřeží Pucké zátoky - 8 min. 2. Přelití obsahu sklenic (1 sklenice pro skupinu) - 4 min. 3. Pozorování pomocí lupy a přípravě schematického náčrtku ulovených exemplářů – 8 min. Závěr: 1. Klasifikace ulovených exemplářů pomocí pracovníka Mořské stanice a používání klíčů pro jejich stanovení - 6 min. Pracovní listy s úkoly pro žáky: schémata ulovených exemplářů. Hodnocení výuky: Evaluační anketa: - 4 min. 1. 2. 3. 4. 330 Evaluační anketa: Vhodnot a atraktivita výuky: a) zajímavé; b) velmi zajímavé; c) nudné. O žáky bylo pečováno: a) dostatečně; b) nedostatečně. Na konci vyučovaní je žák: a) spokojen; b) nespokojen; c) lhostejný Pozorování zvířat bylo pro mě: a) zajímavé; b) nudné; c) atraktivní. Spis treści Skarby Ziemi Anna Banasik ....................................................................................................... 11 Dinozaury i inne wymarłe gady mezozoiczne Agnieszka Chmielowska-Marmucka .......................................................................... 15 Wśród skał i minerałów Lucyna Chmiest ..................................................................................................... 20 Wyprawa w krainę fizyki Małgorzata Drop, Anna Motyka ................................................................................ 23 Skały, minerały i kamienie szlachetne. Elżbieta Gorgoń ..................................................................................................... 29 Otrzymywanie alkoholi jednowodorotlenowych. Elżbieta Gorgoń ..................................................................................................... 39 Komunikacja miejska Maria Gręplowska .................................................................................................. 45 Ewolucja człowieka (rozwój filogenetyczny) Jana Jandová ........................................................................................................ 48 Życie doktora Emila Holubaoraz jego podróże do Afryki Jana Jandová ........................................................................................................ 56 Rośliny wodne, bagienne i ich środowisko; Gatunki roślin objętych ochroną Magdalena Jaźwa ................................................................................................... 63 Różnorodność świata zwierząt Ewa Kawka ........................................................................................................... 68 Kosmiczna podróż Marta Kluska ......................................................................................................... 73 Ryby, gady, płazy... poznajmy je bliżej Ewelina Kopcińska ................................................................................................. 78 Wycieczka do Muzeum Żup krakowskich w Wieliczce – sól kamienna w życiu człowieka Agata Kotarba ....................................................................................................... 82 Podróże w czasie – w krainie dinozaurów Alicja Kotlarek ....................................................................................................... 86 Szkielet człowieka Ivo Králíček .......................................................................................................... 89 Ssaki Ivo Králíček .......................................................................................................... 94 Spotkanie z dinozaurami Alicja Krańska ....................................................................................................... 98 Sekrety ula Joanna Kurasz ......................................................................................................105 Jak powstawał węgiel - nasze bogactwo naturalne Iwona Nowicka .....................................................................................................110 Poznajemy walory przyrodnicze Muzeum Puszczy Kampinoskiej Dorota Otczyk ......................................................................................................112 W chacie krakowskiej Iwona Piróg .........................................................................................................115 331 Arrasy Zygmunta Augustajako przykład sztuki renesansowej Magdalena Proksch ...............................................................................................118 Zwierzęta w ich naturalnym środowisku Mária Ráceková ...................................................................................................123 Od alchemii do chemii – dawna farmacja w ujęciu współczesnym Natalia Regulska ...................................................................................................128 Kręgowce – ich przystosowanie do życia w różnych warunkach środowiskowych Teresa Smoleń .....................................................................................................131 Od ziarenka do bochenka Barbara Świątek ...................................................................................................143 Najliczniejszą grupą kręgowców są ryby Maria Tempka ......................................................................................................147 Ewolucja geologiczna Czeskiej Republiki, obszary chronione na terytorium Czeskiej Republiki, chronione gatunki flory i fauny w Czechach, surowce mineralne w Czechach Jan Veřmiřovský, Martina Vrkočová .........................................................................151 ZOO w Ostrawie - Ptaki drapieżne i sowy w Republice Czeskiej Jan Veřmiřovsky, Martina Vrkočová .........................................................................159 Krótka historia kufla piwa. Beata Wołos ........................................................................................................169 Poznajemy las i jego mieszkańców Anna Zalewska .....................................................................................................173 Zjawiska optyczne w otaczającym nas świecie. Paulina Zimak ......................................................................................................178 Świat ssaków Morza Bałtyckiego ..........................................................................................................................182 Zróżnicowanie fauny Morza Bałtyckiego ..........................................................................................................................184 Dinosauři a jiní vyhynulí mezozoičtí plazi Agnieszka Chmielowska-Marmucka .........................................................................193 Kameny a minerály Lucyna Chmiest ....................................................................................................198 Výprava do Krajiny Fyziky Anna Motyka, Małgorzata Drop ...............................................................................201 Exkurze na výstavu kamenů a minerálů Elżbieta Gorgoń ....................................................................................................207 Výroba jednosytných alkoholů Elżbieta Gorgoń ....................................................................................................217 Městská doprava Maria Gręplowska .................................................................................................221 Evoluce člověka (fylogenetický vývoj) Jana Jandová .......................................................................................................223 Život dr. Emila Holuba a jeho cesty do Afriky Jana Jandová .......................................................................................................232 Vodní, bažinné rostliny a jejich prostředí. Chráněné druhy rostlin Magdalena Jaźwa ..................................................................................................239 332 Rozmanitost světa živočichů Ewa Kawka ..........................................................................................................244 Kosmická cesta Marta Kluska ........................................................................................................249 Ryby, plazi, obojživelníci... seznamme se s nimi blíže Ewelina Kopcińska ................................................................................................254 Cestování v čase - v zemi dinosaurů Alicja Kotlarek ......................................................................................................257 Kostra člověka Ivo Králíček .........................................................................................................260 Savci Ivo Králíček .........................................................................................................265 Jak vzniklo uhlí - naše přírodní bohatství. Iwona Nowicka .....................................................................................................269 Goblény krále Sigismunda Augusta (tzv. arrasy, název pochází od místa vytvoření goblénů) příklad renesančního umění. Proksch Magdalena ...............................................................................................271 Živočichové v přirozeném prostředí Mária Ráceková ....................................................................................................275 Od alchymie k chemii - starověké lékárnictví v moderní době Natalia Regulska ...................................................................................................280 Obratlovci – a jejích adaptace na různé podmínky životního prostředí Teresa Smoleń .....................................................................................................283 Od zrníčka do bochníčka Barbara Świątek ..................................................................................................290 Největší skupinou obratlovců jsou ryby Maria Tempka ......................................................................................................294 Geologický vývoj ČR, chráněná území ČR, chráněné druhy rostlin a živočichů ČR, Nerostné suroviny ČR Veřmiřovský Jan, Vrkočová Martina .........................................................................297 Zoologická zahrada Ostrava – dravci a sovy České republiky Veřmiřovský Jan, Vrkočová Martina .........................................................................305 Krátká historie džbánu piva Beata Wołos ........................................................................................................315 Poznávání lesa a jeho obyvatel Anna Zalewska .....................................................................................................319 Optické jevy ve světě kolem nás Zimak Paulina .....................................................................................................323 Svět savců Baltského moře ..........................................................................................................................327 Rozmanitost fauny Baltského moře ..........................................................................................................................329 333