Czeskie jednostki wyrażające stany

Czeskie jednostki wyrażające
negatywne stany emocjonalne i ich
polskie ekwiwalenty.
Analiza na materiale z korpusu paralelnego InterCorp
dr Elżbieta Kaczmarska
Instytut Slawistyki Zachodniej i Południowej
Wydział Polonistyki
Uniwersytet Warszawski
závidět / žárlit
• Strzeż się, panie, zazdrości! O, strzeż się
Tego potwora zielonookiego,
Co pożerając ofiarę – z niej szydzi.
• (William Shakespeare, Otello)
Motywacja
Kontakt z językiem obcym…
 Konieczność rozumienia i przekładu
 Nieoczekiwane trudności podczas konfrontacji języków blisko
spokrewnionych
 Fałszywi przyjaciele tłumacza
 Nieprzetłumaczalność (również leksyka bezekwiwalentna)
 Niemożność wyrażenia dokładnie tego samego
 Szczególnie ryzykowne – czasowniki wyrażające stan psychiczny
 Słowniki klasyczne / słowniki elektroniczne / translatory online
Cel
• Analiza dwóch fraz czeskich oraz próba ustalenia ich polskich
ekwiwalentów
• Badanie na podstawie korpusu równoległego [porównywalny /
subkorpus (?)]
• Znaczenie słownikowe badanych czasowników
• Jakie jest znaczenie badanych czeskich jednostek i jak może je
rozumieć osoba, dla której językiem ojczystym jest język polski?
Czasowniki wyrażające stany
psychiczne




... są często wieloznaczne
... ile tracimy w przekładzie
... jak trudno je przełożyć
... co właściwie znaczą (niektóre z nich)
InterCorp – źródło danych
• …
KonText (InterCorp, wersja 7)
Słownik
Narzędzia:
o word-to-word alignment: GIZA++
o tagging: Morfeusz+TakIPI, Hajič+morče
Teksty:
o korpus InterCorp wersja 6, tylko beletrystyka
o bez rozróżnienia na czeskie/polskie/obce oryginały
o tylko wiązanie 1:1
o czeskie teksty: 11 885 KW
o polskie teksty: 11 860 KW
Wyniki:
• wyekstraktowane pary lematów: 8 651 K
• wyekstraktowane hasła dwujęzyczne: 528 K
Automatyczna ekstrakcja – dr inż. Alexandr Rosen (FF UK, Praha)
záviděti
• (komu; komu co, koho, †čeho) pociťovat závist k někomu
nepřát (komu co, koho):
o z. boháčům, šťastným lidem; lidé si navzájem závidí; z.
mladé dívce krásu, ženicha; mnozí mu té slávy záviděli
(Prav.); tu funkci ti nezávidím nechtěl bych ji; je hoden
závidění (Mach.) závisti; záviděná dívka (Pujm.) budící
závist; místečko tak krásné a tak lahodné, že až k závidění
(Ner.) vzbuzovalo závist;
Elżbieta Kaczmarska 30.03.2015
závidět
závidět
• závidětimpf, závidívatiter
• 1 ≈ pociťovat závist; nepřát
• -example: záviděl jí její vzdělání / rozhled / že je chytrá;
závidí i nos mezi očima; závidí mu, co všechno má
• -diat:
deagent: v naší vesnici se závidí i nos mezi očima
• -rcp:
ACT-ADDR: Jan a Marie si záviděli
• -class:
mental action
Elżbieta Kaczmarska 30.03.2015
• frame: ACT1oblADDR3obl PAT obl4, že, cont
závidět
188
závidět
zazdrościć
26
závidět
zazdrość
16
závidět
pozazdrościć
7
závidět
zazdrosny
4
závidět
zawiść
1
závidět
darzyć
1
závidět
straszliwie
1
závidět
współzawodniczyć
1
závidět
zwyknąć
Elżbieta Kaczmarska 30.03.2015
https://trnka.ff.cuni.cz/~vavrin/ic_slovnik/index.php
• Agnes záviděla Paulovi, že žije, aniž si musí stále
uvědomovat, že má tělo.
• Agnes zazdrościła Paulowi , że może żyć bez ciągłej
świadomości własnego ciała. [Kundera-Nesmrtelnost]
• ...a já vůbec nezávidím budoucím badatelům při
textologické práci na Dopisech Dubence.
• ...a ja wcale nie zazdroszczę przyszłym badaczom pracy
tekstologicznej nad Listami do Kwiecieńki. [HrabalRuzovy_kavalir]
Elżbieta Kaczmarska 30.03.2015
• Tu jejich zjevnou pohodu a bezstarostnost jim upřímně
záviděl.
• Szczerze im zazdrościł pogody ducha i beztroski.
[Viewegh-UcastniciZajez]
ekscerpcja / beletrystyka / cz – pl
(analiza manualna)
závidět
50
zazdrościć
45
pozazdrościć
3
być zazdrosny
1
inne
1
• … spokojen , že mu nemá co závidět…
• …zadowolony , że nie potrzebuje być zazdrosny…
žárliti
• 1. (na koho, co; ~; †s kým) pociťovat nelibost, bolest, zlost vůči
někomu milovanému, protože má rád někoho jiného; pociťovat
nelibost, bolest, zlost vůči někomu, koho má ráda milovaná
osoba:
o ž. na svou ženu; ž. bez příčiny; ž. jako Othello; milovník s
milenkou žárlí (Klác.); – žárlila na všechny ženy v jeho
blízkosti; Evička s Mařičkou nežárlila (Svět.); přen. nežárlila na
jeho lásku k vědě
• 2. (na koho) pociťovat řevnivost, nevraživost na někoho pro
jeho úspěchy; nevražit, řevnit 1; (nač) nepřát, závidět (komu
co):
o nežárlím na šťastnější soudruhy (Herrm.); ž. jeden na druhého;
– ž. na něčí úspěchy, krásu, slávu ○ předp. roz- se, za-;
Elżbieta Kaczmarska 30.03.2015
žárlit
žárlit
• frame: ACT1obl PAT oblna+4, že, cont
• -example: Davídek žárlil na svou mladší sestřičku; žárlil
na jeho úspěchy; nežárlím na jeho novou přítelkyni; strašně
žárlil, že nevyhrál místo tebe; žárlil, jak mu to jde
• -diat:
deagent: Nesnáším, když se žárlí očima
• -rcp:
ACT-PAT: žárlili na sebe
• -class:
mental action
Elżbieta Kaczmarska 30.03.2015
• závidětimpf, závidívatiter
• 1 ≈ pociťovat nelibost / bolest / vztek / zlost k něčemu / na
někoho; závidět
žárlit
141
žárlit
zazdrosny
25
žárlit
zazdrość
14
žárlit
zazdrościć
2
žárlit
być
1
žárlit
osiłek
1
žárlit
owszem
1
žárlit
odprawić
1
žárlit
rywalka
1
žárlit
wrzeć
1
žárlit
zawiść
1
žárlit
chwycić
1
žárlit
bądź
1
žárlit
pewno
Elżbieta Kaczmarska 26.03.2015
https://trnka.ff.cuni.cz/~vavrin/ic_slovnik/index.php?order=freqDesc
• Zdálo se mi, že na pani učitelku žárlí a přišlo mi jí líto.
• Wydawało mi się, że jest o panią nauczycielkę zazdrosna, i było mi jej
trochę żal. [Douskova-Hrdy_Budzes]
• Navíc jsem žárlil na Alici, že mě nechala jen tak rozbaleného, že si mě
přestala všímat, nemazlila se se mnou, nýbrž s Edvínem…
• Ponadto byłem zazdrosny o Alicję, bo zostawiła mnie odwiniętego z
pieluszek, bo przestała zwracać na mnie uwagę, pieściła się już nie ze
mną, tylko z Edwinem… [Grusa-Dotaznik]
• Povídám, jako vždycky, von na mě žárlí, že jsem mladší než von.
• Powiadam, jak zawsze, on mi zazdrości, że jestem młodszy niż on [HrabalPrilis_hl_samot]
• Právě proto, že už nechce žárlit, bere vážně a bez podezření jeho tvrzení!
• Właśnie dlatego, że nie chce już zazdrościć, przyjmuje jego słowa
poważnie i bez podejrzeń! [Kundera-Valcik_na_rozl]
Elżbieta Kaczmarska 26.03.2015
• …že nemusím na jejího muže žárlit…
• …że nie muszę być zazdrosny o jej męża… [kundera-zert]
ekscerpcja / beletrystyka / cz – pl
(analiza manualna)
žárlit
59
być zazdrosny
46
zazdrościć
7
zazdrość
3
poczuć zazdrość
1
zawiść
1
błąd
1
Elżbieta Kaczmarska 30.03.2015
• Jestem zazdrosna
• 8.03.2002
• Panie Profesorze,
• Serdecznie dziękuję za odpowiedź na moje poprzednie pytanie. Czas na
kolejne. Moj dylemat dotyczy wyrażania zazdrości... Jestem mężatką.
Wyobraźmy sobie, ze wokół mojego męża "kręci" się jakaś atrakcyjna
kobieta. Mój mąż zwraca na nią uwagę, podchodzi, rozmawia... Ja, będąc
oczywiście bardzo wściekłą, mówię: "Nie rób tego nigdy więcej, bo
jestem..." No właśnie, jak się mówi: "Jestem o ciebie zazdrosna" czy "Jestem
o nią zazdrosna"? Te dwa wyrażenia słyszy się często. Problem w tym, że
odnoszą się one do tej samej sytuacji, takiej jak na przykład ta przeze mnie
Panu przedstawiona. Proszę o wyjaśnienie.
• Istotnie, jest tu pewna językowa nielogiczność, ponieważ w tych dwóch
użyciach przymiotnik zazdrosny może być stosowany. Trochę podobnie
jest z pożyczaniem: "Pożyczyłem książkę" może dotyczyć zarówno
pożyczenia jej przeze mnie komuś, jak i od kogoś - tyle tylko, że te
dodatkowe rozszerzenia mogą precyzować. W praktyce, gdy mówię, że
jestem zazdrosny o żonę, odnoszę to do sytuacji "w ogóle", gdy zaś mówię
(np. do żony), że jestem zazdrosny o jej kolegę, odnoszę to do jej relacji z
konkretnym człowiekiem. Zazwyczaj wiemy, o co chodzi - ale rzeczywiście,
tu nasz język nie sprawdza się za dobrze.
equivalent
(trápit,
nenávidět)
Valence
analysis
equivalent
(toužit inf)
Case
Grammar
Pattern
Grammar
equivalent
Cognitive
Grammar
equivalent
(být líto)
…
Equivalent
VERB
equivalent equivalent
(toužit)
(milovat
/ mít rád (?))
Elżbieta Kaczmarska 30.03.2015
Algorytm