Žamberecko Žamberecko

Žamberecko
Jednodenní exkurze – autobus, pěší turistika
Náročnost: lehká
Zaměření: historické, zeměpisné, enviromentální,
biologické
Navržená trasa:
Žamberk – Pastviny – Nekoř – Letohrad Žamberk
(Žamberk, ze Žamberka pěšky přes Zákopanku do Pastvin na hráz,
odtud autobusem přes Nekoř do Letohradu a zpět do Žamberka)
Tento projekt je spolufinancován z prostředků ERDF prostřednictvím
Euroregionu Glacensis
Navržená trasa:
Žamberk, ze Žamberka pěšky přes Zákopanku do Pastvin na hráz,
odtud autobusem přes Nekoř do Letohradu a zpět do Žamberka
Žamberk
Žamberk je
často nazýván bránou Orlických hor, je součástí
přírodního parku Orlice. Leží jednak v údolí řeky Divoká Orlice a
jednak na úpatí Kapelského vrchu v nadmořské výšce 465 m.
Město vzniklo ve 2. polovině 13. století na místě původní rolnické
slovanské osady při významné obchodní cestě spojující Moravu
s Kladskem. Zdejší kraj kolonizovali příslušníci rodu Drslaviců, kteří
koupili tuto oblast od českého krále Přemysla Otakara II. Krátce
po založení se setkáváme s německým názvem města - Senftenberg
(v překladu znamená "místo položené na mírném návrší"), což svědčí
o
kolonizaci
tohoto
kraje
také
německými
osadníky.
Již
ve 2. polovině 14. století je však užíván český název a to je důkazem
2
převahy českého obyvatelstva ve městě. Z blíže neznámých důvodů
poté došlo k rozdělení města na dvě poloviny, z nichž jedna náležela
k hradu Litice a druhá k hradu Žampachu. Toto rozdělení trvalo
až do roku 1575. kdy došlo ke sjednocení města a majitelem obou
polovin se stal Mikuláš z Bubna, který se rozhodl v Žamberku
postavit zámek a tak se stává Žamberk poprvé ve své historii
sídelním městem. Zámek byl dokončen před rokem 1600, nesl
typické znaky renesančního sídla. Zámek neměl žádné zvláštní
opevnění, byl obklopen jen zdí se symbolickými střílnami. Součástí
zámku byly i hospodářské budovy a pivovar. Tradice vaření piva se
dochovala až do dnes.
V roce 1809 se žamberské panství stalo majetkem hraběte Veriana
Alfréda Windischgrätze, který se rozhodl vybudovat ze zámku
reprezentativní sídlo. Zahájil přestavby zámku
v duchu
rokoka.
Byla
vybourána
část
západního křídla na předním nádvoří, a to
se otevřelo
do zámecké
zahrady.
Fasády
získaly rokokovou úpravu a parku byl dán
anglický styl. Posledním šlechtickým rodem,
který vlastnil a vlastní žamberské panství
a později velkostatek, jsou od roku 1815 Parishové. John Parish
v roce 1844 zřídil v Žamberku soukromou hvězdárnu, kterou nechal
3
vybavit nejmodernějšími přístroji. Od roku 1847 zde pracoval dánský
hvězdář
Theodor
Brorsen,
který v Žamberku
provedl
řadu
významných objevů. Jeho pobyt připomíná pamětní deska zasazená
do severního průčelí zámku.
Nejmonumentálnější stavbou města je barokní kostel sv. Václava,
jehož základy byly položeny v roce 1729 a dokončen byl v roce
1738. V roce 1744 byla ke kostelu přistavěna barokní kostnice, která
dnes slouží jako kaple Panny Marie Sedmibolestné. Dalšími
významnými památkami jsou Městské muzeum, dříve Kateřinský
špitál z roku 1845, Mariánský sloup uprostřed náměstí, renesanční
radnice, kaple sv. Rozálie stojící na Kapelském vrchu a Židovský
hřbitov. K nejvyhledávanějším místům patří také Tyršova rozhledna
(z r.1932) postavená v blízkosti kaple sv. Rozálie na Kapelském
vrchu podle vzoru husitské hlásky, vystavěné odborem klubu
čs. turistů u Tábora.
V 19. a 20. století vznikla v Žamberku řada malých a středních
průmyslových podniků. Největším z nich byla továrna na sukna
firmy Vonwiller a spol., dále textilní továrna Žid a spol. dnes Rieter,
velkostatek Parishů se zámeckým pivovarem, parní pila Fr. Luxy,
strojírna a slévárna firmy A. Šteffla, Český rybí průmysl V. Hűbnera,
sýrárna J. Sukaného, odborný závod na výrobu krajek, výroba
nábytku J. Režný a řezbářská dílna F. Weirauch.
4
Do života občanů Žamberka ve 20. století
zasáhly události obou světových válek,
mnoho z nich zaplatilo zapojení do války
životem. Žamberk je spojen s působením
členů výsadku BARIUM v závěru II.
světové války. Během holocaustu bylo
deportováno
ze Žamberka
60 členů
židovské komunity, z nichž válku přežili
jen čtyři z nich. Po válce se již život židovské komunity nikdy
neobnovil.
Pastviny
Pastviny
se
rozkládají
v
Mladkovské
vrchovině s nejvyššími vrcholy vysokými
pouze okolo 700 metrů nad mořem. Obec
vznikla pravděpodobně jako pastevecká.
Odtud pravděpodobně pochází název obce.
První historická zmínka o Pastvinách (dříve
Pastwinie) pochází z roku 1514, jako
příslušenství žampašského panství. Tehdy
byly Pastviny důležitou osadou s poměrným blahobytem. V roce
1933 byla v Pastvinách zahájena stavba přehrady. V soutěži o stavbu
5
přehrady zvítězila stavební firma ing. Miloslav Pažout z Prahy. Na
konci roku 1938 bylo dílo dokončeno a hned poté se následkem
prudkých dešťů přehrada rychle zaplnila. Ačkoli se při projektování
prakticky vůbec nepočítalo s pozdějším využitím přehrady k
rekreačním účelům, patří dnes mezi významná letoviska. Již v roce
1938 krátce po napuštění přehrady byl do nádrže vysazen kapr,
pstruh obecný, pstruh jezerní a candát.
Vejdovy lípy
Mezi nejstarší stromy na Žambersku patří
"Vejdovy lípy" v Pastvinách., které zde stály
již při vzniku vesnice, neboť první historická
zmínka o Pastvinách se datuje teprve od roku
1513 a stáří lip se odhaduje odborníky i podle
starých záznamů na 700-800 let. Z původně
čtyř stromů lípy velkolisté zůstala jediná,
která je nejstarším stromem ve východních Čechách.
Letohrad
Původně Kyšperk, od roku 1950 Letohrad je malé městečko
s městskou památkovou zónou. Vzniklo jako podhradí gotického
hradu Geisberg = Supí hora na přelomu 13. a 14. století.Hrad zanikl
6
koncem 14.století a v podhradí se vyvinulo městečko se zámkem ze
17.století Zámek dal v roce 1680 vystavět Hynek Jetřich Vitanovský
z Vlčkovic, do dnešní podoby byl upraven v letech 1800 – 1830, kdy
vznikla i terasová zahrada na východním průčelí. Na hlavní
dvoupatrovou budovu navazuje spojovací trakt , který je do nádvoří
otevřený arkádami.Na zámek navazují hospodářské budovy, anglický
park se vzácnými stromy a rostlinami, např. kandík psí zub.V pravém
horním rohu parku stojí otevřený empírový altán jako odpočívadlo,
v levém horním rohu umělé jeskyně /grotta/ s vyhlídku.V dolní části
parku byla vybudována oranžérie, kde se pěstovaly tropické rostliny,
kaktusy a bonsaje. Byla zde vypěstována i nejstarší bonsaj v Evropě,
stáří se odhaduje na 226 let – Juniperus chinensis Echiniformis –
nyní je majetkem Botanické zahrady v Liberci.K zámku přiléhá
budova zámecké kaple, dnes kostel sv. Václava. Středem města je
prostorné Václavské náměstí s barokními měšťanskými domy
s podloubím. Cenným domen na východní straně je dům čp. 77
z roku 1648 se sochou P. Marie v nice, dnes muzeum, kde se nachází
expozice věnovaná sirkařství, obrazy A. Muchy, který často pobýval
v Kyšperku a měl zde i ateliér, bratří Hynka a Ignáce Umlaufů –
místních rodáků a sbírka lidových krojů. Turistickou atrakcí jsou
také Napoleonovy saně, na kterých přejel císař Napoleon z Ruska do
Drážďan. Saně zůstaly v paláci saského ministra K. Marcoliniho,
7
jehož syn Petr je dal převézt do Letohradu, když letohradské panství
získal. Letohrad má ještě další unikátní muzeum v Novém dvoře –
Muzeum řemesel – týkající se více jak 40 řemesel, s unikátními
exponáty.
Na severním okraji města se nachází chránění krajinné území na
ploše 4,4 ha – Letohradská bažantnice, založená již v r. 1628 jako
druhá nejstarší v Čechách, připomínaná i B. Balbínem.Bažantnici
tvoří hlavně listnáče,jako habr,jasan, dub letní javor klen, lípa
srdčitá. Některé lípy jsou až 300 let staré.Z ochranářsky cenných
rostlin se zde vyskytuje česněk medvědí, lýkovec jedovatý,zápalice a
prvosenka vyšší. Byl zde zjištěn i výskyt 37 ptačích druhů, např.
brhlíka lesního, červenku obecnou, jiřičku obecnou, drozda
zpěvného, kosa černého, kukačku obecnou, poštolku obecnou,
strakapouda velkého,strnada
obecného, sýkory a další. Ze
savců
můžeme
myšice,
veverku
jmenovat
norníka
rudého,
obecnou.V
bažantnici je i malý rybníček
s lekníny.
8
Žamberk
Wycieczka jednodniowa: autobusem i pieszo
Poziom trudności: lekki
Tematyka: środowiskowa, historyczna,
geograficzna, biologiczna
Proponowana trasa:
Žamberk – Pastviny – Nekoř – Letohrad Žamberk
Tento projekt je spolufinancován z prostředků ERDF prostřednictvím
Euroregionu Glacensis
9
Proponowana trasa:
Žamberk, z Žamberka pieszo do Pastvin na zaporę, stąd autobusem
przez Nekoř do Letohradu i z powrotem do Žamberka
Žamberk
Žamberk jest często nazywany bramą Gór Orlickich, jest częścią
Rezerwatu Przyrody Orlice. Rozprzestrzenia się na terenie doliny
rzeki Dzikiej Orlicy i u stóp wzgórza „Kapelskeho vrchu“ na
wysokości 465m n.p.m.
Miasto powstało w 2. połowie XIII wieku na miejscu słowiąnskiej
osady
rolniczej
przy
drodze
kupieckiej
łączącej
Morawy
z Kłodzkiem.
Tutejsze tereny osiedlił ród Drsławiców, który kupił tą ziemię od
czeskiego króla Przemysła Otakara II. Niedługo po powstaniu
10
spotykana jest niemiecka nazwa miasta – Senftenberg ( w
tłumaczeniu znaczy „miejsce położone na łagodnym pagórku“), to
świadczy o osadnictwie także niemieckym. Ale już w 2. połowie
XIV wieku używano czeskiej nazwy i jest to dowodem przewagi
czeskich mieszkańców. Pierwsza pisemna wzmianka pochodzi
z roku 1332. Z bardzo nieznanych powodów nastąpiło podzielenie
miasta na dwie połowy, z tego jedna należała do zamku Litice i
druga do zamku Žampach. Ten podział trwał aż do roku 1575.
Miasto kilkakrotnie zmieniało właścicieli, w latach 1339 – 41
należało do Jana z Luksemburga, w latach 1355 – 67 część
podlegająca zamkowi w Žampachu, należała do Karola IV a w latach
1427 – 71 do Jerzego z Podiebradów. W roku 1495 kupił zadłużoną
ziemię
Liticką
i
z nią
też
połowę
Žamberka Vilém z Pernštejna. W roku
1563 ziemia Liticka i z nią połowa
Žamberka przechodzi do rąk Mikuláše
z Bubna od Arnoszta - księcia bawarskigo,
hrabiego kłodzka, z rodu Wittelsbachów.
W posiadaniu rodziny Bubnów zostaje
prawie 250 lat. W roku 1557 nastąpiło
połączenie miasta, Mikulasz z Bubna,
postanowił wybudować w Žamberku pałac, Žamberk zostaje po raz
11
pierwszy w swej historii siedzibą szlachecką. Budowa pałacu została
zakonczona przed rokiem 1600, była to typowo renesansowa
siedziba. Pałac nie był budowlą typowo obronną, był tylko otoczony
murem z symbolicznymi ambrazurami. Do pałacu należały też
budynki gospodarcze i browar. Tradycja warzenia piwa utrzymała się
aż do dziś.
W roku 1809 ziemia Žamberecka stała się własnością hrabiego
Veriana Alfreda Windischgrätze, który zdecydował się przebudować
pałac na reprezentacyjną siedzibę. Rozpoczął przebudowę pałacu w
stylu rokokowym. Przedni dziedziniec został otwarty do pałacowego
ogrodu dzięki zburzeniu części zachodniego skrzydła. Fasada została
przebudowana w stylu rokokowym, park przekształcono w stylu
angielskim. Ostatnią szlachecką rodziną, do której do tej pory należy
ziemia Žamberecka i póżniej majątek, są od roku 1815 Parishowie.
John Parish w roku 1844 utworzył w Žamberku prywatne
obserwatorium
astronomiczne,
które
wyposażono
w
najnowocześniejsze przyrządy. Od roku 1847 pracował tutaj duński
astronom Theodor Brorsen, który w Žamberku dokonał wiele
cennych odkryć. Jego pracę przypomina tablica ku czci umieszczona
na północnej fasadzie pałacu.
Miastu dominuje potężny kościół barokowy św. Wacława którego
fundamenty położono w roku 1729, budowa została zakonczona w
12
roku 1738. W roku 1744 obok kościoła zbudowano barokowe
ossarium(kostnica), które dziś służy jako kaplica pw. Marii Panny
Siedmiobolesnej. Inne zabytki to: Muzeum Miejskie, dawniej szpital
z roku 1845, kolumna Maryjna, renesansowy ratusz, kaplica św.
Rozalii stojąca na Kapelskim wzgórzu i cmentarz żydowski. Do
najczęściej odwiedzanych miejsc należy też Tyršowa wieża
widokowa (z 1932 r.) wybudowana w pobliżu kaplicy św. Rozalii na
Kapelskim wzgórzu. Jako wzór dla niej służyła husycka wieża
wartownicza wybudowana przez Klub Turystów Czechosłowacji w
mieście Tábor.
W XIX i XX wieku w Žamberku
powstało wiele małych i średnich firm.
Największą była fabryka Vonwiller i sp.
produkująca
sukno,
dalej
fabryka
tekstylna Žyd i sp. – dzisiejszy Rieter,
majątek
Parishów
z pałacowym
browarem, tartak parowy Fr. Luxy,
odlewnia i budowa maszyn firmy A.
Šteffla, Czeska gospodarka rybacka V.
Hűbnera,
serowarnia
J.
Sukaného,
produkcja koronek, produkcja mebli J. Režný i warsztat rzeźbiarski
F. Weirauch. W XX wieku na los Žamberka tragicznie wpłynęły obie
13
wojny światowe, wielu z mieszkańców podczas nich zginęło. Pod
koniec 2 wojny światowej w Žamberku działali spadochroniarze
grupy BARIUM. Podczas holocaustu zostało deportowanych 60
żydów, wojnę przeżyło tylko czterech. Gmina żydowska przestała
istnieć.
W Žamberku żyło wiele wybitnych osobistości np. Václav Prokop
Diviš (1698 - 1765), który jako pierwszy na świecie zbudował
uziemiony piorunochron, Theodor J. Ch. Brorsen (1819 - 1895),
wybitny duński astronom i botanik, Prof. MUDr. Eduard Albert
(1841 - 1900), założyciel czeskiej chirurgii, profesor fakultetu
lekarskiego w Wiedniu, autor wielu podręczników lekarskich,
Václav F. Kumpošt (1843 - 1874), kandydat medycyny, założyciel
czasopisma Vesmír, Prof. PhDr. Augustin J. B. Seydler (1849 1891), założyciel nowoczesnej czeskiej fizyki teoretycznej i
astronomii, czeski filozof, naukowiec i matematyk. František Rous
mladší (1872 - 1936), rzeźbiarz akademicki, autor trigi dla Teatru
Narodowego w Pradze. Josef Rous (1874 - 1942) rzeźbiarz, autor
ołtarzy, ram, żyrandoli i wyposażeń wnętrz, sztafir i złotnik. MUDr.
Božena Kuklová - Štúrová (1893 - 1977), profesor na uniwersytecie
w Bratislawie, współzałożycielka Uniwersytetu Słowackiego oraz
Ligi Masaryka przeciw tuberkulozie. Prof. Petr Eben (1929 - 2007),
14
kompozytor, organista, profesor AMU, mianowano go honorowym
obywatelem miasta.
Pastviny
Pastviny leżą na w najmniejszej i najniżej położonej części Gór
Orlickich -
w wyżynie Mladkowskiej z najwyższymi sczytami
blisko 700 m n.p.m. Wieś powstała najprawdopodobniej na miejscu
osady pasterskiej. Z tego wywodzi się nazwa wsi. Pierwsza
wzmianka o Pastvinach (dawniej Pastwinie) pochodzi z roku 1514,
wtedy należała do Žampachu. W tamtych czasach były Pastwiny
ważną osadą cieszącą się dobrobytem. W
roku 1933 rozpoczęto w Pastwinach
budowę tamy. W konkursie na budowę
wygrała firma inż. Miloslava Pažouta
z Pragi. Pod koniec roku 1938 tama
została ukonczona i niedługo po tym
podczas gwałtownych deszczów zapora
się napełniła. Przy projektowaniu zapory
praktycznie nie myślano o używaniu jej
do celów rekreacyjnych, jednak dziś jest
ważnym ośrodkiem wypoczynkowym. Do zbiornika już w roku 1938
wpuszczono karpia, pstrąga potokowego, troć jeziorową i sandacza.
15
W 60-tych latach XX wieku nastąpiła „mania budowania chat
rekreacyjnych“,
dziś
jest
około
500
chat.
Vejdovy lípy
„Vejdovy lípy“ v Pastvinách zalicza się
pomiędzy najstarsze drzewa w okolicy
Žamberka. Te drzewa musiały tu już
stać
w
czasie
powstawania
wsi,
ponieważ pierwsza wzmianka o wsi
pochodzi
z roku
specjalistów
oraz
1513,
a
starych
według
zapisów
drzewa mają 700-800 lat. Z czterech
drzew lipy szerokolistnej pozostało
tylko jedno, które jest najstarszym drzewem we wschodnich
Czechach.
Letohrad
Kyšperk,
od
miasteczkiem
roku
1950
nazywany
z historycznym
Letohrad,
(chronionym)
jest
małym
centrum
miasta.
Utworzony jako podzamcze gotyckiego zamku Geisbert (Supí hora,
Góra sępia) na przełomie XIII i XIV wieku. Zamek opuszczono pod
koniec XIV wieku, na podzamczu powstało miasteczko z pałacem
16
z XVII wieku. Pałac w roku 1680 wybudował Hynek Jetřich
Vitanovský z Vlčkovic, do dzisiejszego kształtu pałac przebudowano
w latach 1800 – 1830, w tych czasach wybudowano ogrody tarasowe
na wschodnim froncie. Główne dwupiętrowe skrzydło jest połączone
z naprzeciwko stojącym jednopiętrowym budynkiem, skrzydłem
łączącym, które jest do dziedzinca otwarte arkadami. Pałac jest
połączony
z budynkami
gospodarczymi,
parkiem
angielskim
z wysadzonymi drzewami i roślinami, np. psiząb liliowy. W prawym
górnym rogu parku stoi otwarty pawilon w stylu empirowym
służącym jako miejsce wypoczynkowe, w lewym górnym rogu
sztuczna jaskinia /grota/ z punktem widokowym. Na skraju parku
zbudowano oranżerię, w której hodowano rośliny tropikalne, kaktusy
i drzewka bonsai. Wyhodowano tutaj najstarsze drzewko bonsai w
Europie, jego wiek oszacowano na 226 lat - Juniperus chinensis
Echiniformis, jest dziś własnością ogrodu botanicznego w Libercu.
Obok pałacu zbudowano kaplicę zamkową, obecnie kościół św.
Wacława. Centrum miasta jest przestronne Václavské náměstí
(rynek) z barokowymi domami z podcieniami. Cennym domem na
wschodniej stronie jest dom nr. 77 z roku 1648 z posągiem P. Marii
w niszy, dzisiaj muzeum, w którym umieszczono wystawę o
domowej produkcji zapałek, obrazach A. Muchy, który często
odwiedzał Kyšperk i miał w nim atelier, braciach Hynka i Ignaca
17
Umlaufów – rodakach oraz zbiory strojów ludowych. Ciekawostką
są sanie należące do Napoleona, w których cesarz przyjechał z Rosji
do Drezna. Sanie zostawiono w pałacu
Saskiego ministra K.
Marcoliniho, jego syn Piotr otrzymał Letohrad i sanie zabrał ze sobą.
W Letohradzie znajduje się też muzeum w Novém Dvoře – Muzeum
rzemiosła
–
dotyczące
ponad
40
zawodów,
z unikatowym
eksponatami.
Na północnym skraju miasta znajduje się obszar chroniony o pow.
4,4 ha – Letohradska bażantaria, utworzona już w roku 1628, jest
drugą najstarszą w Czechach, wspomina o niej B. Balbína.
Bażantaria jest zalesiona głównie przez drzewa liściaste, np. grab,
jesion, dąb szypułkowy, klon jawor, lipa drobnolistna. Niektóre lipy
mają
ponad
300
lat.
Z chronionych gatunków
występuje np. kowalik
zwyczajny,
rudzik
zwyczajny,
jaskółka
oknówka, drozd śpiewak,
kos, kukułka zwyczajna,
pustułka, dzięcioł duży, trznadel zwyczajny, sikora i inne. Z ssaków
występują np. mysz polna, nornica ruda, wiewiórka pospolita. W
bażantarni znajduje się też mały staw z rosnącymi grzybieniami.
18
Z historią miasta związane są znane osobistości – malarze A.
Mucha, H. a J. Umlaufové, dziekan A.Buchtel, piewca narodowy
F. V. Hek, pisarz Petr Jilemnický. Urodził się tu prawnik i
dyplomata Josef Korbel, ojciec byłej amerykańskiej sekretarz,
Madeleine Albright.
19