Tradiční řemesla v Žulovském mikroregionu Tradycyjne rZemiosła

řemesla
rzemiosła
Tradiční řemesla
v Žulovském Mikroregionu
Tradycyjne rzemiosła na
terenie Mikroregionu Žulovska
Zemědělství - Hlavní zdroj obživy nacházeli obyvatelé mikroregionu po staletí hlavně v zemědělství.
Pouze malá část Jesenicka disponovala úrodnou půdou - část Javornicka a Vidnavsko. Tamní nížina
byla obilnicí zdejšího kraje, kde se pěstovala hlavně pšenice. V podhorských nebo horských oblastech
poskytovala pole jen skromné živobytí a úroda ani zdaleka neodpovídala vynaložené námaze. Ani krátká
vegetační doba zemědělské produkci nesvědčila. Mnohdy sníh přišel tak brzy, že plodiny nestačily
dozrát. Kromě ovsa, žita a ječmene byly hlavními plodinami horských a podhorských políček řepa
a brambory, ty ovšem až od počátku 19. století. První pěstoval brambory na Jesenicku Arnošt Urban
Mikusch koncem 18. století na svém statku v Černé Vodě. Pro podhorské oblasti byl typickou plodinou
len, základ dalšího přivýdělku domácnosti.
Rolnictwo - Przez stulecia ludzie znajdowali główne źródło utrzymania w rolnictwie. Tylko niewielka
część Jesenicka dysponowała ziemią urodzajną - część Javornicka i Vidnavsko. Tamtejsza nizina
stanowiła spichlerz regionu, na którym uprawiano głównie pszenicę. W terenach podgórskich i górskich
pole dostarczało tylko skromnych środków utrzymania, a urodzaj zdecydowanie nie odpowiadał
włożonemu wysiłkowi. Krótki czas wegetacji również nie sprzyjał produkcji rolnej. Śnieg spadł niekiedy
tak wcześnie, że plon nie zdążył dojrzeć. Oprócz owsa, żyta i jęczmienia były głównym plonem poletek
górskich i podgórskich rzepa i ziemniaki, te ostatnie owszem dopiero od początku XIX wieku. Ziemniaki
zaczął jako pierwszy na Jesenicku uprawiać Arnošt Urban Mikusch pod koniec XVIII wieku na swojej
posiadłości w Černej Vodzie. Dla terenów podgórskich typowym produktem rolnym był len, podstawa
innego sposobu dorabiania gospodarstw.
Ovocnářství - Vítané doplňky jídelníčku tvořily od pradávna veškeré lesní plody včetně hub a ovoce
vypěstované v sadech u domů. Z ovoce se mimo jiné vyráběla i řada pálenek a likérů, nejprve
podomácku, od konce 19. století v pálenicích a likérkách. Staré původní genotypy ovocných stromů
můžeme najít ještě dnes. Nejoblíbenějšími druhy ovoce byly pochopitelně jablka, hrušky, švestky.
V sadech rostlo i množství vlašských ořešáků, jejichž ořechy byly ceněnou náplní koláčů a buchet.
Jesenickou specialitou jsou jedlé jeřabiny, zde zvané Eberesche, jinak obecně süsse Vogelbeeren. Ze
Žulovska máme doloženu jednu zvláštnost - podomního obchodníka se sušeným ovocem, zvaného
ve zdejším nářečí „Pflaumamoan“ (Pflaumenmann = švestkový muž). Byl zde tak populární, že podle
něj byl nazván jeden místní lidový tanec. S ovocnářstvím a zemědělstvím vůbec souviselo včelařství.
Jednak jako přínos pro opylování plodin a stromů, jednak jako zdroj vítaného zpestření jídelníčku –
medu.
Pastevectví - Ve výše položených oblastech přicházelo ke slovu spíše pastevectví. Do 19. století se
choval především hovězí dobytek, ovce a kozy.
Přadláci - Předení lněné příze bylo na celém Jesenicku častým zdrojem obživy chudých rodin na
vesnici i ve městech. V podhorských krajích se pěstoval len, který se na místě zpracovával. Lněnou
přízi skupovali od přadláků obchodníci, tzv. faktoři, kteří ji pak prodávali k dalšímu zpracování. Také na
Žulovsku si předením přivydělávala většina malých rolníků, jimž zemědělství nemohlo zajistit obživu.
Již v roce 1748 byl v Žulové obchodník s přízí a roku 1793 jich zde fungovalo šest. Jedním z největších
byl Michael Latzel.
Pláteníci (Leinweber) a cíchaři (Ziechner) – Zpracovávali lněnou přízi a tkali z ní plátno. Cíchaři se
vyčlenili z řad pláteníků specializací na lněné látky pro výrobu cích – ložního povlečení.
Tkalci (Weber) - Byli původně nazýváni Tuchmacher = soukeníci, tj. tkalci látek z vlny. Od 19. století se
ale tento název vžil pro všechna původně samostatná řemesla. Důvodem bylo i to, že se rozdíly mezi
nimi stíraly a tkalci tkali látky jak ze lnu, tak vlny či bavlny, případně směsových přízí. V r. 1860 došlo
ke zrušení cechů a s nástupem manufakturní a průmyslové výroby se z mistrů tkalců stávali námezdní
dělníci. Tak ve Skorošicích vznikla mechanická tkalcovna lnu, pracující ještě v r. 1935. Kromě ní zde
byly dva provozy na výrobu lněného zboží.
Kamenictví na Žulovsku - Těžba a zpracování kamene má na Žulovsku tradici přinejmenším od
středověku, bohužel doklady o ní chybí. Rozvoj tohoto oboru nastal až s rozmachem výstavby zděných
domů a k největšímu rozmachu těžby a zpracování kamene došlo až od poloviny 19. století. Hlavním
střediskem na Jesenicku byla právě Žulová. Na Žulovsku šlo především o těžbu a zpracování žuly.
Nejstarším závodem bylo kamenictví J. Thanheisera z r. 1862, k němuž pak přibývaly další lomy
a dílny jiných firem. V Žulové byla v r. 1886 založena Zemská odborná škola pro žulový průmysl s 11 žáky
v prvním ročníku.
Řezbářství a betlemářství - S lidovým řezbářstvím je spojeno především betlémářství, ale též
zhotovování ozdobných předmětů pro domácnost nebo dřevěných hraček pro děti. K uměleckým
řezbářům patřili též významní sochaři našeho kraje, pro něž byla práce se dřevem jednou oblastí
umělecké tvorby. Jejich dřevěné plastiky dodnes zdobí především místní kostely. K nejvýznamnějším
patří bezesporu Bernard Kutzer (* 1794 – † 1864) a celý rod Kutzerů z Horního Údolí, akademický
sochař Josef Obeth (* 1874 – † 1961), tvořící v Terezíně (m. část Mikulovic) a především ve Velké Kraši,
a Franz Tinz (* 1873 – † 1954), jehož dílna fungovala ve Skorošicích.
1 – Žně
Żniwa
Sadownictwo - Mile witanymi dodatkami jadłospisu były od dawien dawna wszelkie płody leśne
włącznie z grzybami oraz owocami zebranymi w sadach koło domów. Z owoców między innymi wypalano
szereg destylatów i likierów, najpierw w domowych warunkach, zaś od końca XIX wieku w gorzelniach
i wytwórniach likierów. Stare pierwotne genotypy drzew owocowych można tu znaleźć jeszcze dziś.
Najbardziej popularnymi rodzajami owoców były oczywiście jabłka, gruszki i śliwki. W sadach rosło
także mnóstwo orzechów włoskich, których owoce były cenionym nadzieniem kołaczy i ciast. Specjałem
Jesenicka są jadalne jarzębiny, nazywane tutaj Eberesche, inaczej ogólnie süsse Vogelbeeren. Z
Žulovska mamy udokumentowaną jedną osobliwość - wędrownego handlarza suszonymi owocami,
nazywanego w tutejszej gwarze „Pflaumamoan“ (Pflaumenmann = śliwkowy mężczyzna). Był tutaj
na tyle popularny, że według niego nazwano jeden z lokalnych tańców ludowych. Z sadownictwem i
rolnictwem wiązało się na ogół pszczelarstwo. Wywierało bowiem korzystny wpływ na opylanie plonów
i drzew, a jednocześnie było źródłem mile widzianego urozmaicenia jadłospisu – miodu.
Pasterstwo - na terenach położonych wyżej miejsce miało raczej pasterstwo. Do XIX wieku hodowano
przede wszystkim krowy, owce i kozy.
Przędzarze - przędzenie przędzy lnianej było w całym Jesenicku częstym źródłem utrzymania ubogich
rodzin na wsi oraz w miastach. W rejonach podgórskich uprawiano len, który obrabiano w miejscu.
Przędzę lnianą skupywali u przędzarzy handlarze, tzw. faktorzy, którzy sprzedawali ją następnie do
dalszej obróbki. Także na Žulovsku dorabiała sobie przez przędzenie większość drobnych rolników,
którym rolnictwo nie mogło zapewnić utrzymania. Już w 1748 roku pojawił się w Žulovej handlarz
przędzą, a w roku 1793 działało ich tutaj aż sześciu. Jednym z największych by Michael Latzel.
Płótniarze (Leinweber) i poszewnicy (Ziechner) - obrabiali, jak podpowiadają nazwy rzemiosł, przędzę
lnianą i tkali z niej płótno. Poszewnicy wyodrębnili się z szeregów płótniarskich, specjalizując się w
materiałach lnianych do wyrobu poszew – bielizny pościelowej.
Tkacze (Weber) - początkowo nazywani byli Tuchmacher = sukiennikami, tj. tkaczami tkanin z wełny.
Jednak od XIX wieku nazwę tę zaczęto stosować w odniesieniu do wielu pierwotnie samodzielnych
rzemiosł. Powodem było m.in. to, że różnice między nimi zacierały się, a tkacze tkali tkaniny
zarówno z lnu, jak również z wełny lub bawełny, ewentualnie z przędzy mieszankowych. W 1860 r.
doszło do likwidacji cechów, a wraz z wejściem produkcji manufakturowej oraz przemysłowej
z mistrzów tkaczy stawali się robotnicy najemni. W ten sposób w Skorošicach powstała mechaniczna
fabryka tkacka, funkcjonująca jeszcze w 1935 r. Oprócz niej istniały tutaj dwa zakłady produkcji towarów
lnianych.
Kamieniarstwo na Žulovsku - Wydobycie i obróbka kamienia mają na Žulovsku tradycję co najmniej
średniowieczną, niestety brak poświadczających to dokumentów. Rozwój tej gałęzi nastąpił wraz
z masową budową domów murowanych, ale do największego wzrostu wydobycia i opracowywania
kamienia doszło aż w połowie XIX wieku. Głównym ośrodkiem na Jesenicku była właśnie Žulová.
Na Žulovsku koncentrowano się przede wszystkim na wydobyciu i obróbce granitu. Najstarszym
zakładem było kamieniarstwo J. Thanheisera z 1862 r., do którego z biegiem czasu dochodziły kolejne
kamieniołomy oraz pracownie innych firm. W Žulovej w 1886 r. została założona placówka edukacyjna
przygotowująca do pracy w przemyśle kamieniarskim - Zemská odborná škola pro žulový průmysl, z
11 uczniami w pierwszej klasie
Rzeźbiarstwo oraz szopkarstwo - Z rzeźbiarstwem ludowym związane jest przede wszystkim
szopkarstwo, ale także wykonawstwo przedmiotów do dekoracji domu lub drewnianych zabawek
dla dzieci. Wśród przedstawicieli rzeźbiarstwa artystycznego znajdziemy też wybitnych rzeźbiarzy
naszego regionu, dla których praca z drewnem była jedną z dziedzin wyrazu artystycznego. Drewniane
figury ich autorstwa do dziś zdobią przede wszystkim miejscowe kościoły. Do najznakomitszych należy
bezspornie Bernard Kutzer (* 1794 – † 1864) oraz cały ród Kutzerów z Horního Údolí, artysta rzeźbiarz
Josef Obeth (* 1874 – † 1961) tworzący w Terezínie (dzielnica Mikulovic) i głównie w miejscowości
Velká Kraš, a także Franz Tinz (* 1873 – † 1954), którego pracownia działała w Skorošicach.
2 – Přadleny
Przędzalnia
3 – Práce na poli
Praca w polu
„Projekt je spolufinancován z prostředků Evropského fondu pro regionální rozvoj“ (ERDF) „Překračujeme hranice“
„Za obsah tohoto dokumentu je výhradně odpovědný příjemce dotace obec Skorošice“
„Projekt jest współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (ERDF).” „Przekraczamy granice.”
„Za treść niniejszego dokumentu ponosi wyłączną odpowiedzialność beneficjent dotacji gmina Skorošice.”
P
r
o
j
e
k
t
j
e
s
p
o
l
u
f
i
n
a
n
c
o
v
á
n
z
p
r
o
s
t
ø
e
d
k
ù
E
v
r
o
p
s
k
é
h
o
f
o
n
d
u
p
r
o
r
e
g
i
o
n
á
l
n
í
r
o
z
v
o
j
P
r
o
j
e
k
t
w
s
p
ó
³
f
i
n
a
n
s
o
w
a
n
y
j
e
s
t
z
e
œ
r
o
d
k
ó
w
F
u
n
d
u
s
z
u
P
r
o
j
e
k
t
j
e
s
p
o
l
u
f
i
n
a
n
c
o
v
á
n
z
p
r
o
s
t
ø
e
d
k
ù
E
u
r
o
p
e
j
s
k
i
e
g
o
D
l
a
R
o
z
w
o
j
u
R
e
g
i
o
n
a
l
n
e
g
o
E
v
r
o
p
s
k
é
h
o
f
o
n
d
u
p
r
o
r
e
g
i
o
n
á
l
n
í
r
o
z
v
o
j